10 soruda organik ürün dosyası: Nasıl anlaşılır, nereden alınır, ne işe yarar?

İŞTE UZMAN KADRO

Prof. Dr. İbrahim Ak (Uludağ Üniversitesi Organik Tarım Birimi Başkanı),
Prof. Dr. Hilal Elver (BM Gıda Hakkı Özel Raportörü),
Güneşin Aydemir (Buğday Derneği Yönetim Kurulu Başkanı),
Dilara Koçak (Beslenme ve diyet uzmanı), Ekrem Şener (Ekolojik kozmetik uzmanı),
Dr. Ümit Aktaş (Fitoterapi uzmanı), Hülya Ekşigil (Yemek kültürü yazarı)

1. ORGANİK GIDA NEDİR?
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 2010’da hazırladığı ‘Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik’ kapsamında belirlenen esaslara uygun şekilde üretilen her gıda organiktir. (Güneşin Aydemir)

2. ORGANİK TARIM NEDİR, NASIL YAPILIR?

◊ Sentetik gübre, pestisit, hormon, hayvan yem katkıları ve genetiği değiştirilmiş organizmaların (GDO) kullanımını reddeden veya sınırlayan tarım yöntemidir. Organik tarımda, üretim sürecinin tamamı kayıt altına alınır. Süreç sonunda ürüne, ‘üretimin organik tarım esaslarına uygun yapıldığı konusunda’ garanti sunan bir sertifika verilir. (Güneşin Aydemir)

◊ Sebze-meyvelerin yanına böceklerin kaçındığı bazı bitkileri dikmek, sarmısaktan elde edilen bir maddeyi böcek önleyici olarak kullanmak ya da solucanlardan gübre yapmak gibi pek çok biyolojik pestisit alternatifi var. Geleneksel tarım yapan köylülerimiz bu metotları çok kullanır. Peki neden bunlar yerine kimyasal gübre kullanıyorlar? Çünkü bu şekilde, az zamanda çok üretim yapıyor, daha fazla kâr elde ediyorlar. (Hilal Elver)

21 bin Türkiye’nin organik gıda ürünü ihracatı 2017’de yüzde 10.3’lük artışla 21 bin tona ulaştı.

3. GELENEKSEL TARIMLA ARASINDA NE FARKLAR VAR?

◊ Organik tarımda ürünlere sertifika veriliyor. Geleneksel tarımda yeterli denetim yok; bilinçsiz ilaç ve gübre kullanımına bağlı olarak çevre kirliliği ve üretilen gıdalarda kalıntı olma riski yüksek. Oysa organik üretimde kimyasal kullanılmasına izin verilmiyor, tarım kirlilik riski bulunmayan alanlarda yapılıyor.

◊ Organik üretilen gıdalar E vitamini, antioksidan, Omega 3 bakımından geleneksel gıdalara oranla daha zengin. Organik hayvancılıkta hayvanlara acı veren (kuyruk, gaga kesme) veya hayvan refahını olumsuz etkileyen uygulamalara (kafeste ve kapalı ortamda yetiştirme, meraya çıkarmama, bağlama, zorla besleme, otlamaya izin vermeme) müsaade edilmez.

◊ Organik ürünler geleneksel ürünlere göre daha lezzetlidir, yapay katkı maddesi ve koruyucu içermez.

◊ Organik tarımda aile tipi küçük çiftçilerin korunması hedeflenir. Ürünlerin çiftlikte veya organik pazarlarda, aracısız şekilde, tüketiciye daha makul fiyatlarla satılarak çiftçinin gelir düzeyinin artırılmasına katkıda bulunulur. (İbrahim Ak)

4. BİO, DOĞAL, KATKISIZ VEYA KÖY ÜRÜNÜ, SAF ÜRÜN İBARELERİ, O ÜRÜNÜ ORGANİK YAPAR MI?

◊ Hayır, gelmez. Bu kavramlar tüketiciyi yanıltmak için kullanılıyor. Organik, ekolojik ve biyolojik kelimeleri temelde aynıdır ama Türkiye’deki yasal mevzuatta organik terimi kullanıldığı için ‘organik sertifikalı ürünler’ diyoruz. (Ekrem Şener)

5. BİR ÜRÜNÜN ORGANİK OLUP OLMADIĞINI NASIL ANLARIZ?

◊ Yerli bir üretimse ambalajın üzerinde organik tarım kanunu ve ilgili yönetmeliğe dair ibareler, ayrıca Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ‘Organik Tarım’ logosuyla kontrol kuruluşunun logosu bulunmalı. (Ekrem Şener)

◊ Organik ürünler, önce üretim sırasında kontrol edilir. Kontroller sonucunda organik olduğu sınanmış ürünler sertifikalandırılır. Sertifikalar, bakanlığın yetkilendirdiği kurumlar tarafından düzenlenir. Bu kurumların denetimi de bakanlık birimleri tarafından yapılır. Yani sadece ürünler değil, üretici ve kontrol sertifika kuruluşları da denetleniyor. (Güneşin Aydemir)

6. BAHÇEMİZDE VEYA BALKONDA/SAKSIDA ORGANİK ÜRETİM YAPABİLİR MİYİZ?

◊ Bahçede veya saksıda kimyasal ilaç ve gübre kullanılmadan üretim yapılabilir. Ama ev ve kapalı ortam, bu işin felsefesine uygun değil. Organik tarım için temiz toprak, su, güneş, temiz hava gerekli. Evin bahçesinin etrafında geleneksel tarım yapılıyor, kimyasal ilaç ve gübre kullanılıyorsa, sulama suyu kalitesinde sorun varsa bulaşma nedeniyle o bahçede de organik tarım yapmak pek mümkün olmaz. (İbrahim Ak)

◊ Şehirlerdeki boş araziler inşaata değil, organik tarıma açılmalı. Türkiye’de bunun güzel bir örneğini Ovacık Belediyesi yaptı. (Hilal Elver)

7. ORGANİK KOZMETİK, TEKSTİL VE TEMİZLİK ÜRÜNLERİ KULLANMAK HAYATIMIZI VE GEZEGENİMİZİ NASIL DEĞİŞTİRİR?

◊ Sağlıklı bir yaşam için sadece yediğimiz gıdaların organik olması yetmiyor. Zararlı kimyasallar içeren kozmetik ve temizlik ürünleriyle temas sonrasında alerjik reaksiyonların ortaya çıktığı, vücutta ağır metal ve toksik madde birikmesinin birçok hastalığa neden olduğu artık biliniyor. Organik sertifikalı ürünlerin insan sağlığı açısından önemi yadsınamaz. Yaşadığımız çevreye, suya, toprağa ve soluduğumuz havaya karşı da sorumluyuz.

◊ Örneğin temizlik ürünleri yaşamımızın kaynağı olan suyla karışan, dolaylı olarak da toprakla temas eden ve buharlaşarak havaya karışan ürünler. Bunlardaki zararlı kimyasallar çevreye de ciddi hasar veriyor. Kozmetik ve temizlikte de ‘bitkisel içerikli’ ve ‘doğal ürün’ kavramlarıyla ‘sertifikalı organik ürün’ kavramı karıştırılmamalı. Bir ürünün içeriğinde bitkilerin ya da doğal hammaddelerin olması o ürünü organik yapmaz. Hatta içeriğinde organik sertifikalı hammaddeler olması da, eğer ürünün tümünü kapsayan bir sertifikaya sahip değilse, onu organik yapmaya yetmez. (Ekrem Şener)

%500 Dünyada organik ürün pazarı, son 15 yılda yüzde 500’ün üzerinde büyüdü. Organik sektörü, her sene ortalama yüzde 15 civarında büyüyor.

8. KÖYLERDEN, ETİKETSİZ ŞEKİLDE SATIN ALINAN ÜRÜNLER SAĞLIKLI MIDIR? İÇERİKLERİNDEN NASIL EMİN OLURUZ?

◊ Bu ürünlerin hiçbir garantisi yok; sağlıklı veya sağlıksız olduğu iddia ve garanti edilemez. Köylerde kontrol ve denetime tabi olmadan üretilen ürünleri, organik tarım ürünü olarak kabul etmek mümkün değil. (İbrahim Ak)

9. ORGANİK OLMAYAN ÜRÜNLER DAHA ÇOK KİLO ALDIRIR MI?

◊ Organik olmayan ürünlerde raf ömrünü uzatmak için kullanılan koruyucu maddeler, meyve ve sebzelerin üzerinde pestisit kalmasına sebep oluyor. Bu pestisitler hormonların yapısını bozup karın içi yağlanmada, insülin direncinde artış gibi sağlık sorunlarına yol açabiliyor. Araştırmalar, organik olmayan ürünlerle beslenen hamilelerin çocuklarında obezite riskinin daha fazla olabileceğini söylüyor. Organik meyve-sebzelerde, vücudumuza birçok faydası olan antioksidan içeriğinin daha yüksek olabileceğini gösteren çalışmalar da var. Ama kilo kontrolü ve sağlıklı beslenme için organik gıdalar tek çözüm görülmemeli. Organik gıdaya ulaşım herkes için çok kolay değil. Hedef; yaşam tarzı değişikliği ve kişinin kendini en mutlu hissettiği beslenme programını uygulamak olmalı. (Dilara Koçak)

10. ORGANİĞE ULAŞAMIYORSAK, ALACAĞIMIZ ÜRÜNLERİ NASIL SEÇMELİYİZ?

◊ Tavuğunu açık havada gezdirip GDO’lu mısırla besleyenler var. Hepsi de ürününü ‘organik’ adıyla pazarlıyor. Pek çok kişi, tavuk pisliğine ve samana bulanmış yumurtayı ‘doğal’ sanıyor. (Hülya Ekşigil)

◊ “Yumurtanın sarısı çok koyu, kesin doğaldır” diye düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Endüstriyel tavukçulukta üreticiler, suni yem satın alırken, yumurtanın sarısının rengini katalogdan seçer. Suni yemin içine o rengi verecek pigment koyulur. Yumurtaların hepsinin sarısı aynı renkteyse bilin ki gezen tavuk yumurtası değil. (Ümit Aktaş)

◊ Fazla sarı olan tereyağlarının içinde renklendirici olabilir, halis tereyağı ışığa tutulduğunda rengi beyaza döner. Tereyağını tavada eritin, köpürme olmuyorsa gerçek tereyağı değildir. Bir çanağa ılık su koyup içine bir parça tereyağı atın. Suyun içinde erimek yerine parça parça bir görünüm aldıysa margarindir. Tereyağını toprağın üzerine koyun; karınca, böcek geliyorsa tereyağıdır. Margarini ne karınca ne de böcek yer. (Ümit Aktaş)

◊ Kereviz, pancar gibi sebzeleri saplarıyla alırsanız tazeliğini ölçebilirsiniz. Bal ve zeytinyağı da kandırılması çok kolay ürünler. Çözüm, güvenilir üretici bulmak. Balık alırken dükkânın balıktan çok deniz kokması gerektiğini unutmayın. Köylü pazarları doğallığın garantisi değil ama aynı boyda olmayan sebze-meyve bulabilirsiniz ki bu da en azından yerli tohumun işaretlerinden... (Hülya Ekşigil)

◊ Koyu renk cam şişelerde satılan zeytinyağlarını tercih edin. Zeytinyağında stok yapmayın; bir yıl sonra okside olmaya, şifalı özelliklerini kaybetmeye başlar. (Ümit Aktaş)

90 bin Tarım ve Orman Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü’ne göre Türkiye’de 2018’de organik üretim yapan üretici sayısı. Bu sayının 2022’de 110 bine ulaşması bekleniyor.