Ruh ve beden sağlığımız için evde mini tarlamız olsun

Balkon bahçeciliği son yıllarda, özellikle şehirlerde yaşayanların toprağa dokunma hasretini, bahçe özlemini bir nebze gidermeye başladı. Hatta öyle ki daha önce toprakla ilgilenmeyenler bile bu hobiye ilgi duyup bitki yetiştirme atölyelerine katıldı, küçücük mekânları yemyeşil bir dünyaya çevirdi. Mis kokulu bir domatesi, tazecik bir biberi ya da salataya konacak birkaç dal maydanozu dalından koparıp yemeyi kim istemez ki... Çoğunu her gün tükettiğimiz bu sebzeleri evde yaz-kış demeden yetiştirebiliriz. Bazısını balkonda, bazısını arka odada, cam önünde... Peki hangi sebzeleri? Bitki bakım uzmanları Naz Irmak Saf ve Ahu Toksöz, evde yetiştirebileceğimiz bazı sebzelerin ve otların bakım tüyolarını bizimle paylaştı. Uzman psikolog Ayben Ertem ise evde bitki ekimiyle uğraşmanın stresi ve kaygıyı azaltmada etkili olduğunu söylüyor...

BUNLARA DİKKAT EDİN
Ahu Toksöz, Instagram: @greensquaremeter

- Güneye bakan pencereler, kış günlerinde en parlak ve uzun süreli ışığı alır. Bu cepheye biberiye, kekik, fesleğen, defne gibi tropikal ve yarı tropikal iklimlerden gelen bitkileri ekin. Doğuya ve batıya bakan pencereler sabah veya öğleden sonra yaklaşık altı saat boyunca parlak güneş alır, ancak doğu pencereleri daha çok soğuk kalır. Bu cephelere de daha az ışıkla gelişen ve daha düşük sıcaklıkları tercih eden nane, maydanoz ve frenk soğanı gibi bitkileri ekin.

- Biberiye, kekik, defne ve nane gibi çok yıllık bitkiler, yetiştirilmesi en kolay olanlar... Fesleğen ve nane bir bardak suda kolayca köklenir. Fesleğen, kişniş ve maydanoz gibi bazı şifalı bitkiler tohumdan da üretilebilir ve yıl boyunca yeniden ekilebilir.

ZARARLILARA DİKKAT!

- Bitki satın almadan (veya bahçeden getirmeden) önce zararlıları kontrol edin. Yaprak bitleri, örümcek akarları birçok bitkide yaygındır. Yaprak bitleri, bitkinin etrafında yapışkan dışkılara yol açar. Örümcek akarları, yaprakların arasında ince ağlar oluşturur.

- Zararlıları bulursanız, ılık sabunlu suyla yıkayabilirsiniz ancak en iyisi haşeresiz bitkiyle başlamak. Sorunları önlemek için bitkileri kalabalıklaştırmaktan kaçının. Her birinin etrafında iyi hava akışı sağlamaya çalışın.

HANGİSİ NASIL EKİLİR?
Naz Irmak Saf, Instagram: @bitkilievim

ISPANAK: Kışın vazgeçilmez sebzelerinden ıspanağı dalından koparıp pişirebilirsiniz. Evet evinizde, saksıda ıspanak yetiştirmek mümkün. Balkonda olmasa bile aydınlık bir odada ıspanağın bakımını yapabilirsiniz. Humuslu, zengin organik maddeler içeren torflu bir toprak karışımının üstüne gelişigüzel ıspanak tohumlarını serpin. Üzerini çok kalın olmayacak şekilde toprakla örtün. Toprağını sürekli nemli tutmaya çalışın. Spreyle su püskürterek ıspanak için yeterli nemi sağlayabilirsiniz.

HAVUÇ: Ev içerisinde havuç yetiştirmek için öncelikle, yemek yaparken normalde çöpe attığınız havuç başlarını yaklaşık bir parmak kalınlığında kesin. Geniş ve su dolu bir kaseye, kesilen taraf suda kalacak şekilde yerleştirin. Su miktarını havuçların yarısı dışarıda kalacak şekilde ayarlayın ve aydınlık bir konuma yerleştirin. Köklenmesini beklerken düzenli olarak suyu yenilemezseniz havuçlar çürüyebilir. Havuçlar filizlendikten sonra bakımına saksıda devam edebilirsiniz. Saksıya dikerken filizlenen yeşil bölümün toprak üstünde kalmasına dikkat edin. Derin, geniş bir saksı ve organik maddelerce zengin, gübreli bir toprak kullanın. Saksının aydınlık bir ortamda, perde arkası ışığı dediğimiz filtrelenmiş gün ışığı almasına ve filizlerin haftada iki kere sulanmasına özen gösterin.

MARUL: Marul, evde en kolay yetiştirebileceğiniz yeşil yapraklı sebzelerden biri. Bol humuslu ve suyu bünyesinde tutmayan bir toprak edinin. Sığ ve geniş bir saksıya, aralarında belli mesafeler bırakarak tohumları yerleştirin. Üzerini çok kalın olmayacak şekilde toprakla örtün. Saksıyı direkt güneşe maruz kalmayacağı, yarı güneş alabileceği aydınlık bir konumda tutun. Toprağı su pürkürterek düzenli nemlendirin. Toprağın kurumasına, özellikle filizlenme sürecinde fırsat vermeyin. Filizlenme bir hafta içerisinde gerçekleşecektir. Şubat ayı marul dikimi için uygun zaman. Özellikle şubat, mart, nisan, gelişimi için en ideal aylar.

MAYDANOZ: Yetiştirilmesi en kolay yeşil yapraklı sebzelerden bir diğeri... Yine bol humuslu, zengin organik maddeler içeren bir toprakta yetiştirmeniz, bitkinin sağlıklı gelişmesini sağlar. Sığ ve geniş bir saksıya, dörtte üçü kadar toprak doldurun. Tohumları eşit aralıklarla serpin. Üzerini yaklaşık 1 cm kalınlıkta toprakla örtün. Toprak sürekli su püstürterek nemli tutulmalı. Maydanozlar filizlenene kadar toprağın nemini koruyun. Filizlenme yaklaşık iki hafta sonunda gözlenir. Filizlendikten birkaç hafta sonra da yenebilir.

TOPRAKLA TEMAS EDEREK KAYGI VE STRESİ AZALTABİLİRSİNİZ
Uzman psikolog Ayben Ertem

- Bitkilerle bir arada olmanın, sebze-meyve yetiştirmenin fiziksel ve ruhsal sağlığa iyi geldiğine dair pek çok çalışma var. Bahçeyle uğraşmak, bitki yetiştirmek duygu durumunu düzenliyor. Japonya’da yapılan bir çalışmada, bitkileri izlemenin bile beyin dalgalarında olumlu yönde değişiklik yarattığı görüldü. Stresi azaltıyor, kan basıncını ve nabzı düşürüyor, kas gerginliğini azaltıyor.

- Florence Nightingale terapötik bahçelerin çok büyük destekçilerindendi ve uzun yıllar da hastanelerde terapötik bahçeler kullanıldı. Bahçe işlerini öğretme, terapi sürecinin bir parçası oldu. Stresi ve kaygıyı azaltmada etkili olduğunu gösteren çalışmalar yapıldı. Hapishanelerde de aynı şekilde... Terapötik amaçlı bahçeler yapıldı ve mahkûmlar ilk aşamadan itibaren bahçenin yapım sürecine dahil oldu. Kendi sebzelerini yetiştirmek, bahçe bakımıyla ilgilenmek streslerini azalttı.

Doğaya dokunmak...

- Neden bahçe işleri faydalı? Çünkü hem bir fiziksel aktivite içeriyor, hem doğanın bir parçasına dokunmuş oluyorsunuz hem de toprakta yetiştirdiğiniz ürünü yiyerek sağlıklı besleniyorsunuz. Yetiştirdiğiniz bir bitkinin kokusunu duymak kan basıncınızı düşürüyor ve stresiniz azalıyor. Avustralya’da yapılan bir çalışmada, bahçe işleriyle ilgilenmenin akıl sağlığı açısından yürümekten daha etkili olduğu görüldü.

- Epey zamandır kontrol edemediğimiz doğa olaylarıyla karşı karşıyayız. Kontrol edemeyeceğimizi bildiğimiz halde yoğun stres yaşıyoruz. Bahçe işleri bu anlamda çok yararlı. Kendi yetiştirdiğimiz sebzelerin bizim emeğimizle ama bizim değil de doğanın kontrolünde büyüdüğünü görmek ve kabul etmek, daha sonra onları dalından koparıp yemek stresle, depresyonla mücadelede yardımcı oluyor. Orada duyu organlarımız devrede. Koku, tat, dokunma... Bunun yanında emek verdiğimiz bir şeyin sonucunu görmek ayrı bir keyif. Bunu ebeveynlik gibi düşünün. Bebeğinizi toprağa bırakıyorsunuz, büyürken suluyor, çapalıyor, bakımını yapıyorsunuz. Nasıl bebeğinizi büyütürken elinizden gelenin en iyisini yapıyor ve büyüdüğünde gururlanıyorsanız, bu da öyle bir şey.

- Salgının global bir travma olduğu ve herkesin bundan bir derecede etkilendiği malum. Bu durum daha bir süre devam edecek gibi göründüğüne göre bahçesi olan bahçede, olmayan balkonda, o da yoksa evin içinde saksıda bitkiler ekin. Yetiştirdiğiniz bitkileri yediğinizde ağzınızdan başlayarak organlarınız vasıtasıyla aslında toprakla bağlantıda oluyorsunuz. Bunun da stresi, kaygıyı azaltmada oldukça pozitif etkisi var.

ÇEŞNİLER DALINDAN...
Ahu Toksöz

NANE

Düzinelerce lezzetli çeşidi vardır. Nane genellikle dağınık bir şekilde büyür ve kokusu evinizi ferahlatır. Yetiştirirken toprağını nemli tutun ve orta ya da kuvvetli ışık almasını sağlayın. Çoğu nane 30 dereceye kadar sıcaklığı tolere eder. Dayanıklı ve uzun ömürlü bir bitki olan nanenin istilacı olduğunu da unutmayın.

FESLEĞEN

Nemli, ancak iyi drene edilmiş (fazla sudan arındırılmış) toprağı tercih eder ve sık budama gerektirir. Saksılarınızı güneye ve batıya bakan bir pencereye yerleştirin çünkü fesleğen bol güneşi ve sıcağı sever. Fesleğen uzun vadeli bir bitki değildir. Sapları odunsu hale gelene kadar birkaç hafta bekleyebilirsiniz. Düzenli olarak tüketebilmek için birkaç haftada bir yeni bir tohum partisi ekleyin.

ADAÇAYI

Alacalı (yeşil ve beyaz) ve mor formları, bir bitki bahçesi için mükemmel renk kaynakları olur. Adaçayının tadı, yaprakları büyüdükçe artar. Dolayısıyla bitkinizi erken hasat etmemeye dikkat edin. İyi bir C vitamini kaynağıdır ve potasyum gibi zengin mineraller içerir. Yetiştirirken kuru, iç mekân havasını tercih eder, güneye bakan bir pencereden güçlü güneşe ihtiyacı vardır.

BİBERİYE

Geleneksel tıpta iyi bir hafızaya sahip olmakla ilişkilendirilen biberiye bahçede yetişen, besleyici, bakımı kolay ve dayanıklı bir bitki. Yağmur suyu ve güneş ışığını çok sever. Oldukça geniş ve uzun büyüyebilir. Yaz sonunda ekebilirsiniz. Yaprak dökmeyen bir çalı olarak, kokulu iğne benzeri yaprakları tüm yıl boyunca taze durur, böylece sofranızı sürekli süsleyebilir ve bahçenizi de dekore edebilir.

KEKİK

Kısmen gölge seven kekik, bahçede ve saksıda iyi yetişebilen sert bir bitki. Çok fazla su gerektirmez ve ne kadar çok hasat ederseniz o kadar hızlı ve kalın büyür. Toprağın yüzeyi kuruduğunda sulayın, ancak saksının tamamen kurumasına izin vermeyin. Orta ya da kuvvetli ışık almasını sağlayın.

SAKSIDA SEBZE YETİŞTİRMEK İÇİN GEREKLİ MALZEMELER
Naz Irmak Saf

- Zengin organik maddeler içeren, humuslu ve kaliteli bir toprak.

- Ekeceğiniz bitkinin türüne göre uzun, geniş, derin ya da sığ saksılar.

- Bulabilirseniz yöresel ürünlerin atalık tohumları, bulamazsanız hibrit olmayan tohumlar ya da organik sebzelerin çekirdekleri.