‘Psikolojik sağlamlığın içinde kırılganlığa da yer var’

COVID-19 pandemisi, salgınlar, depremler, ekonomik güçlükler, küresel ısınma, savaşlar; üstüne gündelik olaylar… Endişelenecek o kadar çok şey var ki… Sakin, motive, huzurlu kalmak her zaman mümkün olmuyor. Psikolog Prof. Dr. Ayşe Bilge Selçuk ‘Çocuktan Yetişkine Her Yaşta Psikolojik Sağlamlık’ adlı kitabında günümüz dünyasının getirdiği birçok probleme dair tavsiyeler veriyor. Biz de kendisine “Psikolojik sağlamlık nedir? Psikolojik olarak nasıl sağlam kalınır” diye sorduk.

◊ Stres ve kaygıyla nasıl başa çıkabiliriz?

Standart bir reçeteden söz etmektense öncelikle kişinin mizacını anlamak çok önemli. Zorlayıcı durumu yaşarken kişinin kırılganlığına göre bir reçete planlamaktan söz edilebilir. Aksi takdirde standart bir şeyden bahsettiğimizde insanlar onu yerine getiremediklerinde bir başarısızlık ve yetersizlik hissine kapılıyor. Benim kitapta söylediğim şey şu: “Depresyondaysanız, kendinizi yataktan kalkamayacak kadar kötü hissediyorsanız, yataktan kalkmak da bir psikolojik sağlamlık göstergesidir. Yataktan kalktıktan sonra kahvaltı yapabilmek bir göstergedir. İnsanlarla konuşamayacak bir ruh halindeyseniz, ufak ufak sohbet etmeye başlamak, bunun için çaba gösterip enerji bulmak da bir psikolojik sağlamlık belirtisidir.”

◊ Nasıl psikolojik olarak sağlam kalırız?

Psikolojik sağlamlık denince akla biyonik adam gibi bir şey geliyor; hissetmeyen, etkilenmeyen, duyarsız… Ama psikolojik sağlamlığın içinde kırılganlığa da yer var. Üzüntü ne kadar sürüyor, hangi şiddette yaşanıyor, bu önemli. Düşebilirsiniz ama düştüğünüzde tekrar ayağa kalkabilmektir psikolojik sağlamlık. Mesela bir arkadaşınızdan yardım istemek, kendinizi kötü hissediyorsanız patronunuzla konuşabilmek, gerekiyorsa bir psikoterapi desteği için harekete geçmek... Ayağa kalkabilmek için yapmanız gereken şeyleri fark edip bunlar için kendinize çok yüklenmeden harekete geçmek önemli olan.

‘Sevdiğiniz biriyle evlenmek bile stres ve kaygı duymanıza sebep olacak değişim getirebilir’
‘Çocuktan Yetişkine Her Yaşta Psikolojik Sağlamlık’ kitabından...

◊ Stres, kaygı, endişe hissetmemize sebep olan deneyimler her zaman istemeyeceğimiz türden olaylar olmuyor. Bazen dört gözle beklediğimiz halde gerçekleştiği zaman bizi zorlayabilen durumlar, deneyimler de oluyor. Örneğin, bir okulda okumayı çok istiyorsunuzdur; çok çalışıp kazanmışsınızdır. Ama bu okul belki ilk kez ailenizden ayrılıp şehir ya da ülke değiştirmenizi gerektiriyordur. Ya da sevdiğiniz insanla evlenmek çok istediğiniz halde stres ve kaygı duymanıza sebep olabilecek bir değişim, yeni roller, yeni görevler getirebilir.

◊ Belli bir seviyede kaygı hissetmek, kişinin harekete geçmesi için motivasyon oluşturur. Ancak yoğun kaygı bizi iyi düşünemez hale getirir. Zihnin kaygılanmasını durduramayınca kaygı atağı veya panik atak yaşayabiliriz. Tıpkı arabayla yokuş aşağı giderken sürekli frene basmanın frenin fazla ısınmasına ve görevini yapamaz hale gelmesine neden olması gibi. Bu gibi durumlarda aracın güvenle durabilmesi için yollarda mıcır dolu rampalar vardır. Bunlara ‘kaçış rampası’ denir. Kişinin de kendi kaçış rampasını bulması gerekir. Bu bir nefes egzersizi, neşeli bir şarkı, kendi kendine dans, açık havada kısa bir yürüyüşle mümkün olabilir. Kendine iyi gelen ufak molalar vermek kaygının birikerek yoğunlaşmasının önüne geçer.

◊ Özellikle suçluluk ve utanç söz konusu olduğunda kendimize, tıpkı başkasına yapabileceğimiz gibi, şefkat duymak çok önemli. Hata yaptığımızı ama insan olduğumuzu hatırlatmak ve bu hatayı telafi etmek için neler yapabileceğimize odaklanmak gerekir.