‘Hiçbir çocuk teknoloji bağımlısı olarak doğmuyor’
Güncelleme Tarihi:
Ara tatil başladı. Bu demek oluyor ki; çocuklar bilgisayar başında daha fazla zaman geçirmek isteyecek, elleri telefona ve tablete daha çok gidecek. Anne ve babaların bu konudaki kaygılarını gidermek için dijital bağımlılıkla ilgili ebeveynlere ve eğitimcilere yol gösteren Doç. Dr. Yavuz Samur’la konuştuk: “13 yaşına dek süre ve içerik sınırlandırması uygulanmalı.”
Uzmanlar sürekli uyarıyor “Çocuklarınızı ekranlardan uzak tutun” diye. Peki ‘Dijital çağ’da bunu başarmak kolay mı? İkiz çocuk sahibi bir anne olarak bunu başaramadığımı itiraf ediyorum. Uzaktan eğitim sırasında oğlum her teneffüs bilgisayarda oyun oynadı, bu da ekran bağımlılığına dönüştü.
Bahçeşehir Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği Bölüm Başkanı olan Doç. Dr. Yavuz Samur ekran bağımlılığının en büyük sebeplerinden birinin anne ve babaların çocuklarıyla kaliteli vakit geçirmemesi olduğunu söylüyor. “Hiçbir çocuk teknoloji bağımlısı olarak doğmuyor” diyen Doç. Dr. Samur sözlerine şöyle devam ediyor: “Elbette sürekli yanında olmak mümkün değil ama çocuğunuzun dijital yaşamını kontrol altında tutmanın yolları var.”
Doç. Dr. Yavuz Samur
Gerek ‘1 Yeni Bildiriminiz Var’ kitabıyla gerekse sosyal medyadaki yayınlarıyla anne-babalara dijital bağımlılık konusunda yol gösteren Samur, son olarak da ‘Eğitimde Oyun, Oyunlaştırma ve Eğitsel Oyun Tasarımı’ adlı bir kitap yayımladı. Ben de kendisine tüm aileler adına “Hocam, n’olur bize somut öneriler verin” dedim.
‘En riskli şey, yaşına uygun olmayan içerik’
* Bazı yayınlarda yaş uyarısı var ama özellikle 13 yaşına kadar anne-babanın içerikleri sıkı bir şekilde denetlemesi şart. Çünkü en riskli şey, yaşına uygun olmayan içerikler. Şiddet ve cinsel içerikler gibi. Gördüğünde psikolojisini etkileyen şeylerle karşılaştığında geri dönüşü olmayan yollara giriyoruz.
* Çocuklar meraklı, zaten arkadaşları vesilesiyle de birtakım içeriklere maruz kalıyorlar. Ancak eğer ebeveyn çocuğu sınırlandırıyorsa, çocuk kendini güvende hissediyor.
‘13 yaşına kadar sosyal medyadan uzak tutun’
* Özellikle lise döneminde siber zorbalık, cinsel içerikli paylaşımlar, şantaj, tehdit ve hakaret işin içine girebiliyor. Bu nedenle çocuğunuzla ders dışı günlük sohbet süresini arttırmanız çok önemli.
* Sosyal medyadan da 13 yaşına kadar uzak durmak gerekiyor. Gözlemlerime göre kızlar daha dışadönük oldukları için sosyal medya bağımlısı oluyor. Erkeklerse içedönük ve rekabetçiler, bu yüzden de oyun bağımlısı oluyorlar ve oyunda sosyalleşiyorlar. Bu noktada en önemlisi, oynadığı oyunun yaşına uygun olması. İkincisi, oyunda kullandıkları dil uygun mu, mesela küfrediyorlar mı?
* Ne yazık ki sosyal medyada çocukları yabancılardan korumak mümkün değil. Bir ortaokulda yaptığım sohbette, çocukların en çok Discord uygulamasını kullandıklarını, bütün küfürleri oradan öğrendiklerini gördüm.
‘Akıllı telefon mümkünse lisede alınmalı’
* Akıllı telefon en erken 12 yaşında alınmalı. Ama asıl alınması gereken zaman lise dönemi. Her ne kadar çevre faktörü önemli olsa da anne-baba olarak çocuğunuza söyleyeceğiniz en güzel şey şudur: “Arkadaşlarının anne-babası telefona izin verebilir ancak ben bunun senin için zararlı olduğunu biliyorum ve daha fazla ekran bağımlısı olmanı istemiyorum. O yüzden telefonu liseye başladığında alacağız.” Eğer alınmış bir telefon varsa doğru yöntem çocuğu bundan bir anda kopartmak değil, süresini sınırlandırmak olmalı.
‘Bilgisayar yerine tableti olmalı’
* İçerikten sonra ikinci önemli şey süreyi sınırlandırmak. Çocuğunuzun 13 yaşına kadar, eğlence amaçlı kullanacaksa, bilgisayar yerine tableti olmalı. Çünkü tablet sınırlı, bilgisayarsa sınırsız bir ortam demektir. Tablette süre ve içerik sınırlaması uygulamaları olduğundan çocuk bunu aşamıyor. Ekstra süre için sizden izin almak zorunda kalıyor. Ancak bilgisayar programlarında bazı açıklar var ve çocuklar sizin sınır koyduğunuz programları hack’leyebiliyor (sisteme alternatif erişim yolu bulabiliyor).
‘Sadece eğlence için kullanmasın’
* Ekran süresinin içinde oyun, eğitim ve sosyalleşme kısımları var. Çocuğunuz dijital bir aleti sosyalleşmek için kullanıyorsa bu, onun bağımlı olduğunu göstermez. Mesela Zoom’da ders dinlerken ‘chat’ kısmını kullanmayı öğrenmiş olabilir. Ya da arkadaşlarıyla aynı seviyede olmak için o da oyunda çok vakit geçirebilir.
* Çocuk ekranı üretim odaklı kullanıyorsa, o süreyi belirlediğiniz ekran süresinden saymayabilirsiniz. Örneğin, çocuğunuz YouTube’dan ‘Maket uçak nasıl yapılır’ konulu bir video seyrediyor… Bu, sorunlu bir durum olmadığından süreyi esnetebilirsiniz. Ancak çocuğunuz ekranı tamamen eğlence yani tüketim amaçlı kullanıyorsa bunu sınırlandırmak gerekir.
* Ailece film izlemek gibi birlikte yapılan aktiviteler de ekran süresinden sayılmamalı. Aksi takdirde çocuk “O zaman ben kendi ekranımda istediğim şeyi seyredeceğim” diyebilir.
‘Dijital bağımlılık tedavisi’
* Oyun ve uyuşturucu bağımlılığı beyinde aynı yerde. Bu yüzden tedaviye süreyi azaltarak başlamalı, birden kesmemeli. Gerekirse bir uzmandan destek alın. Ekransız ne yapmaktan hoşlanıyor, buna bakın.
* Teknofobi, ekransız yaşayamama ya da dijital obezite, yani ekran bağımlılığı nedeniyle hareketsiz kalarak kilo alma gibi durumları sık sık duymaya başladık. Eğer bir şeyin hem teknolojik hem fiziksel versiyonu varsa her zaman fiziksel olanı tercih etmeliyiz. Çocuklarımız mutlaka fiziksel aktivitelere katılmalı.
‘Başlı başına bir tez konusu: YouTube’
En tehlikeli mecraların başında geliyor. Çünkü kısıtlaması çok zor. Ama kaliteli kanallara abone olursanız, yapay zekâyı yönlendiriyorsunuz ve önerilerde karşınıza o videolar çıkıyor. Bilim kanalı Evrim Ağacı ya da sanat, tasarım ve teknoloji üzerine yayınlar yapan Barış Özcan gibi… Ayrıca YouTube’da sıkıntılı olduğunu düşündüğünüz her türlü içeriği şikâyet edin. İlgilenecek ve buna göre aksiyon alacaklardır. YouTube kendisi aksiyon almasa bile bu şikâyetler toplanacak ve ilgili kişiler gerekli aksiyonu alacaklardır. Çocuğunuzun geçmişte seyrettiği zararlı videoları kontrol edebilirsiniz. Eğer ekran kenarındaki üç noktadan ‘Bir daha bu videoları önerme’ kısmını seçerseniz YouTube size bunları önermemeye çalışıyor. Yine tablette YouTube için sınırlama koyabilirsiniz. Çocuğunuzun yaşına göre abone olabileceğiniz bazı kanallar şöyle:
( MinuteEarth (+3)
( Art for Kids Hub (+3)
( Nat Geo Kids (+6)
( Basfi ile Deneysel Bilim (+9)
( Da Vinci Türkiye (+9)
( DakikaFizik (+9)
( Veritasium (+9)
( Barış Özcan (+9)
( Güldür Güldür (+12)
( Lezzetli Robot Tarifleri (+12)
Ekran süresi nasıl hesaplanmalı?
* Bunun formülü: Yaş x 10 dakika. Ancak 0-2 yaş arasındaki çocuklara ekran yok. Öğrenciler için eğitim amaçlı geçirilen zamanı ekran süresi olarak saymıyoruz.