'Her zaman başka bir seçenek daha vardır’

◊ Meslek seçiminin incelikleri neler sizce?

İçe, dışa ve yaşama bakarak, mümkün olduğu kadar varsayımları sorgulayıp farkındalığı arttırarak meslek seçilmeli. İçe bakmak derken kişinin mizacını, yeteneklerini ve ilgi alanlarını kastediyorum. Hangi değerler onun için vazgeçilmez? Kimlerle ve nasıl bir ortamda çalışmak istiyor? Kişinin ailesi, oradaki dinamikler, mesleklere ilişkin aktarılan inançlar ve bunların ne derece geçerli olduğu da dış faktörler. Yaşama bakmaksa kişinin ilgi duyduğu mesleğin içeriğini ve uygulamasını görmesi anlamına geliyor. Çünkü insan ilgi duyduğu mesleği sadece düşünerek veya okuyarak gerçek anlamda keşfedemez. Gözlemlemeyle veya bu mesleği yapanlarla sohbet etmekle bu mümkün olabilir.

◊ Ne istediğimizi bilmiyorsak ne yapmalıyız?

Böyle önemli bir konuda ne istediğini bilmek kolay değil ama gençlerden beklenti çok yüksek. İstisnalar vardır tabii ama yıllardır ders çalışmanın ötesinde yaşama karışmamış, staj yaparak deneyim kazanmamış bir gencin henüz
17-18 yaşındayken ne istediğini bilmesini beklemek pek gerçekçi değil. Bu nedenle “Ne istediğimi bilmiyorum” diyen birisine “Bu durum doğal” demeyi önemsiyorum. Böyle hisseden birine ilk önerim sınava girdiği puan türünden tüm bölümleri ve o bölümlerde dört yıl boyunca okutulan tüm dersleri incelemesi olur. Sonra en çok ilgisini çeken
3-4 bölümü belirleyebilir. Oralardan mezun olanların yaptığı işleri araştırabilir. Alanında uzman kişilerle görüşebilir. Gözlemci olarak ziyaretler yapabilir. Böylece bu alanın kendisiyle uyumunu araştırabilir.

◊ Puanımız istediğimiz bölüme yetmiyorsa ne yapmalıyız?

O bölümü ne kadar çok istediğinize bağlı olarak seçiminiz farklılık gösterebilir. Eğer bir bölümü ‘ideal’ haline getirdiyseniz ilgi duymadığınız bir bölümde okumaktansa bir sene daha sınava çalışmak anlamlı olur. Öte yandan puanınızın yettiği bölümde göstereceğiniz akademik başarıya güveniyorsanız o bölüme kaydınızı yaptırıp sonra istediğiniz bölüme yatay geçiş için çaba gösterebilirsiniz.

◊ Eğer istediğimiz bölümü tercih etme konusunda ailemizle ayrı fikirdeysek onları ikna etmek için ne yapmalıyız?

Meslek seçimi yaşamdaki en önemli adımlardan biri. Aile ve genç bu konuda farklı fikirdelerse aynı şeye bakıp farklı şeyler görüyorlar demektir. Hani şu meşhur karikatürdeki gibi: Alttan bakan 6, üstten bakan 9 görüyor. Bu durumda ideal olan, gerçek anlamda birbirini dinlemek. Ama nihayetinde yaşam çocuğa ait ve başka birinin tasarladığı bir yaşamda -anne ve baba bile olsa- gerçek anlamda var olmak, doyum bulmak çok zor. Dolayısıyla son sözü söyleyen, seçim yapacak olan genç olmalı.

◊ Gelecekte keşke dememek için üniversite adayları meslek seçim sürecinde nelerin farkında olmalı?

Kitabım ‘İşim ve Ben’i bu soruya cevap vermek amacıyla yazdım. Bu seçim hayatın sonu ya da geri dönülemez bir durum değil ama önemli. İlk olarak bunun farkında olsunlar. Önemli seçimler yavaş düşünmeyi, araştırma yapmayı gerektirir. Anlık kararlar vermesinler. Meslek seçiminin puan ziyan etmemek motivasyonuyla yapılmaması gerektiğinin farkında olsunlar; ilgi duymadıkları bölümleri yazmasınlar. Sadece bölümün adına bakarak seçim yapmasınlar. Varsayımlarını test etsinler. Dizilerde veya filmlerde gördükleri mesleklerin uygulama şekli gerçek yaşamdakinden çok farklı olabilir. Az bilgiyle o konuya ilişkin her şeyi bildiklerini varsaymasınlar.

◊ Yeteneğimizin olduğu bir alanda meslek seçimi yapmak
o işi yaparken mutlu olacağımızın garantisini verir mi?

Yetenek meslek seçimi için kritik unsurlardan biri. Ama tek başına meslekte mutluluğu garanti etmez. Örneğin çok yetenekli olduğumuz bir alanda çalışırken değerlerimizle uyum içinde bir ortamda değilsek hem mesleğimize hem de kendimize yabancılaşabiliriz.

◊ Siz hem psikoloji hem de hukuk okumuşsunuz. Sebebi nedir?

İlkokul çağında avukat olmaya karar verdim. Önerdiğimin aksine mesleğe dair varsayımlarımı sorgulamadım. Hukuk fakültesini bitirene kadar adliyeye gitmedim ve tek bir avukatla sohbet etmedim. Eğer bilinçli bir şekilde düşünmek için kendimizi yavaşlatmaz, esnek olmak için çaba gösterip bilgiye açık olmazsak sadece sezgilerimizle hareket ederiz. Hukuku seçerken amacım darda kalan insanlara destek olmaktı. 25 yıldan fazla bir süre hukuk danışmanı olarak çalıştım. Bu süreçte insana dokunarak faydalı bir şeyler yapma isteğim giderek büyüdü. Çok daha önce psikoloji eğitimine başlamak isterdim ama bu hayali gerçekleştirmek için 50 yaşıma gelmem gerekti.

◊ Eşiniz Doğan Cüceloğlu nasıl bakardı meslek seçimi konusuna?

Sevgili eşim meslek seçimi konusunda ‘gönlünün muradını bulmak’ kavramını kullanır ve özellikle ‘kendi yaşamında kendin olarak
var olmak’ üzerinde önemle dururdu. ‘Var mısın?’ kitabında 10’uncu bölüm ‘Nasıl meslek seçilir?’ başlığını taşıyor. Doğan Hoca’nın meslek seçimi ve yaşamın diğer önemli alanlarına ilişkin görüşlerini merak edenlere bu kitabı öneririm.

◊ Gençlere söylemek istediğiniz bir şeyler var mı?

Sevgili gençler, gerektiğinde yaşam rotanızda irili ufaklı değişiklikler yapabilirsiniz. Asıl önemli olan kendinizi bir yere ait hissetmediğinizde neden böyle hissettiğinizin peşine düşmeniz. Bazen başka hiçbir seçenek yokmuş gibi gelse bile diğer seçeneklerin neler olabileceğini araştırın. Kendi yaşamında kendi olarak var olmayı önemseyen biri için hemen her zaman başka bir seçenek daha vardır. Hayat sizi bekliyor, yolunuz açık olsun…