Ama oyun oynamak iyidir...

Geçen hafta gündemde video oyunları vardı. Ankara’da yaşanan elim bir olay video oyunlarının çocukları şiddete teşvik ettiği iddialarını alevlendirdi. Evlerine gelen ikiz kardeşlerden birini darp edip diğerini öldüren henüz 13 yaşındaki çocuk ebeveynleri alarma geçirdi.

Ancak aynı hafta Oxford Üniversitesi’nin İnternet Enstitüsü tarafından yapılan bir araştırmanın sonuçları açıklandı. Bu araştırma, uzun süre video oyunu oynayan kişilerin daha mutlu olduğunu açıklıyordu. Sonuçlara göre günde 4 saat video oyunu oynayan 3 bin 274 oyuncu, oynamayanlara oranla çok daha iyi hissediyordu.

İlk bakışta birbiriyle çelişen bu iki haberi uzmanlara sorduk. Hangi tür oyunlar bizi mutlu ediyor? Oyun oynamanın faydaları neler? Çocukların uzak durması gereken oyunlar hangileri? Çevrimiçi oyunlar ne gibi faydalar sağlıyor?

DIŞARI ÇIKAMAYAN ÇOCUKLAR KEŞFETME, SOSYALLEŞME, REKABET İHTİYAÇLARINI OYUNLARLA GİDERDİ
Gizem Göçtü, uzman psikolog ve oyun terapisti

Bilgisayar oyunu oynayanların, oynamayanlara kıyasla daha mutlu olmalarını oyunun içeriği ve çevresel faktörlere bağlıyorum. Diğer insanlarla iletişim içinde olduğumuz, kazanma ve kaybetme unsurlarının olduğu oyunlar birçok sosyal ihtiyacımızı karşılar. Oyun oynamak kişideki başarı duygusunu tatmin eder. İlerleme, rekabet, kazanma isteklerini karşılar.

Başkalarıyla sohbet etmek, bir grubun parçası olmak, kabul görmek ve kişiye ihtiyaç duyulması da sosyal anlamda bizi motive eder. Oyunda kontrol bizim elimizdedir, bu özerklik duygumuzu geliştirir. Oyunda kısıtlama yoktur ve oynarken dopamin salgılarız. Bu, bizim gevşememizi ve rahatlamamızı sağlar.

Oyun, içeriğine göre el-göz koordinasyon becerisini geliştirir. Sorun çözme yeteneğini güçlendirir. Özellikle fiziksel oyunlarda bedeni de işin içine katmış oluruz. Oyun kişiler arasındaki iletişimi ve etkileşimi arttırır. Bu sebeple evde oynanan kutu oyunları aile iletişimi için önemlidir, bağı güçlendirir. Oyun bir yandan çocukların travmatik anılarını da iyileştirir.

Bilgisayar oyunları söz konusu olunca bağımlılığa dikkat etmek gerekir. Oyun oynarken gerçek hayattan ve sorunlarından uzaklaşırız. Beynimiz dopamin salgıladıkça buna sürekli ihtiyaç duymaya başlar. Bu da daha fazla oyun anlamına gelir. Alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığında da aynı süreç işler. Kişi o rahatlama ve mutluluk halini sürekli yaşamak ister. Pandemi döneminde özellikle çevrimiçi oyunların bağımlılığı arttı. Kişi dışarıda bulamadığı keşfetme, sosyalleşme, rekabet, gelişme, empati gibi ihtiyaçlarını oyunla karşılıyor. Özellikle çocuklar bu dönemde fiziksel olarak çok kısıtlandı.

Dikkat edilmesi gereken, oyunların gözetim altında oynanması. Oyun saatine sınır koymak bağımlılığın önüne geçmekte yardımcı olur. Oyun oynamak iyidir ama ebeveyn kontrolü altında olması gerekiyor.

Bazı oyunlarda yaş sınırı var ama çocuk bu kontrol mekanizmasını “18 yaşından büyüğüm” seçeneğini işaretleyerek aşıyor. İşler çocuğun kontrolünde olunca denetim zorlaşıyor. Oyun oynamak iyidir tabii ki ama ebeveyn kontrolünde olması gerekir. Yoksa çocuk gerçeklik algısını kaybeder. Geçen hafta yaşanan elim olayda çocuğun hem bu kadar oyuna maruz kalması hem de evde çekiç bulup kullanması ihmal ve istismardır.

KAZANMA VE KAYBETMENİN ANLAMINI KEŞFEDER
Zeynep Şimşek, uzman pedagog

Oyun, çocuğun kendini ifade ettiği, içsel çatışmasını yansıttığı ve oynarken bir iyileşme sağladığı, sosyalleştiği, keyif aldığı, hayal dünyasını besleyerek gelecek zamanlara yatırım yaptığı bir süreçtir. Çocuk oyun oynayarak keşfeder ve en kalıcı öğrenmeler oluşur. Oyunlar zihinsel, psikomotor, fiziksel ve duygusal gelişim gibi birçok gelişim alanını besler.

Çocuk oyun oynarken yeterliliklerinin farkına varır. Kendini keşfettiği bir alandır. Çocukları bilgisayar oyunu dışında birçok konuda destekleyecek kutu oyunları mevcut. Bu oyunlarda da yoğun el-göz koordinasyonu, dikkat geliştirme, kazanma ve kaybetmenin anlamını keşfeder. Klasikleşmiş ama rekabet ve heyecan yaşamanın dışında dikkat gelişimini oldukça geliştiren Jenga, Süper Bardaklar, Monopoly, Risk, Tabu, Zihinden Matematik, renk eşlemeye yardımcı Uno, fiziksel aktivite için Twister oldukça keyifli oyunlardır.

Çocukları bu oyunlardan uzak tutun!

Sakıncalı oyunlar çocuklarda saldırganlık, ayrımcılık, öfke kontrol bozukluğu, bağımlılık, sosyal yaşamdan kopma hatta bedenine zarar verme boyutuna ulaşan zararlar verebilir. ‘Mavi Balina’, ‘Mavi Bebek’ gibi oyunlar çocuğun gerçeklik algısını bozar. Hello Neighbor mahremiyeti önemsememe, Scary Teacher ise öğretmen ve okul yapısıyla ilgili farklı düşüncelere neden olabilir.

‘Roblox’ gibi çevrimiçi oyunlarsa çocuğun sosyalleşmesini etkileyebilir. ‘Grand Theft Auto’ (GTA) gibi suç ve şiddeti normalleştiren oyunlar da sıklıkla karşımıza çıkıyor. Nasıl oyuncak alırken kutu üzerindeki yaşın çocuğumuza uygunluğuna bakıyorsak bilgisayar oyunlarını seçerken de hangi yaşa uygun olduğunu kontrol etmeliyiz. Bunu belirledikten sonraki aşama çocuğun ne kadar bilgisayar oyunu oynayacağını sınırlamak olmalı. 5-6 yaş arasındaki bir çocuk günde 15 dakika oynamalıdır. 7-12 yaş 30-40 dakika, 12-16 yaş 45-60 dakika...

Cinsiyet ayrımcılığına yönlendiren, saldırganlık, empati duygusunun gelişmesini engelleyen, şiddeti ve savaşı olağan kılan oyunlardansa uzak durulmalıdır. Oyun mutlaka kontrol edilmeli, kimlerle oynandığı takip edilmelidir. Oyun seçimi yapmakta zorlananlar mutlaka bir uzmana danışmalı.

Bilgisayar oyunlarında çocukları saldırganlaştıran şey dürtüdür. Dürtü, tüm davranışlarımızın altındaki bir ihtiyacı işaret eder. Çocuğun akademik başarısızlığından hırslanarak oyunda başarı elde etmesi ya da onaylanma ihtiyacını yine oyundaki başarılarıyla gösterme çabası “Ben buradayım” mesajını verme ihtiyacı olabilir. Oyun ortamında bu duygusal ihtiyaçlarını karşılayamadıkça öfke, şiddet saldırganlık ortaya çıkar.

UZAKTAN EĞİTİM ALANLAR İÇİN ÇOK ÖNEMLİ
Zafer Yılmaz, Gönüllü Hizmetler Derneği Başkanı

1959’dan beri düzenlediğimiz uluslararası gönüllü çalışma kamplarında fiziksel olarak oynadığımız oyunların grup içi dinamiği oluşturmada, katılımcıların tanışması ve kaynaşmasında büyük rol oynadığının her zaman farkındaydık. Bu yüzden oyunlarımızı çevrimiçi buluşmalarda oynanabilecek şekilde derledik. Pandemiyle birlikte birçok buluşma dijital ortama taşındı. Toplantı ve buluşmalarda katılımcıları canlandırmak, birbirleriyle kaynaşmalarına yardımcı olmak için oyunları tavsiye ediyoruz. Özellikle ilköğretimden üniversiteye yüz yüze eğitimin uzaktan eğitime dönüşmesi nedeniyle ekran başında ders izleyen çocukların ilgilerini kaybetmemeleri açısından sanal ortam oyunları çok önemli. Takım ruhu oluşturmaya yönelik, canlandırma ve eğlendirme amaçlı her türlü oyun oynanabilir. Özellikle Türkçe ya da yabancı dil derslerinde eş ve zıt anlamlı sözcükleri öğrenme gibi oyunlar... Matematik derslerinde sayılarla oynanan oyunlar. Zekâ geliştirici, bellek çalıştırıcı oyunlar bunlara örnek verilebilir. ‘Dijital Ortamlarda Oyun Oynamak İster miydiniz?’ adlı oyun kitabımızı derlerken Zoom platformunu kullandık. En az beş kişinin ekranda görünmesine olanak sağlayan her türlü ortamda bu oyunlar oynanabilir.

BU OYUNLAR BENİ ÇOK MUTLU EDİYOR
Enis Kirazlıoğlu, içerik üreticisi

Her oyun, her insanda farklı duygular uyandırır. Bazen bir oyunun hikâyesiyle hüzünlenebilir, bazen sunduğu serbestlikle yaratıcılığınızı körükleyebilirsiniz. Ancak tüm bu duyguların ötesinde oyunların temel amacı oynayan kişiyi mutlu etmektir. Pozitif duygular uyandırmaktır.

Tabii tüm bu oyunlar arasından beni diğer oyunlardan daha fazla mutlu etmeyi başarmış yapımlar var. ‘Ori and the Will of the Wisps’ bunlara bir örnek... İnanılmaz naif hikâyesi, rengârenk atmosferi insanı başına oturduğu anda mutlu biri haline getiriyor. ‘The Legend of Zelda’ da keza... Keşfedilecek uçsuz bucaksız bir dünya hayal edin ve bu dünyanın dört bir tarafına gidebileceğinizi düşünün. Eşsiz doğa manzaraları eşliğinde bu oyunun dünyasını keşfetmek bir oyuncu olarak beni mutlu biri haline getiriyor.

Benzer bir durum ‘Journey’ için de geçerli. Çölün ortasında, insanın ruhunu dinlendiren bir havada bir oraya bir buraya gitmek eşsiz bir deneyim. İnsana hayallerini yaşatan oyunlar da var... Mesela spor oyunları... Futbol oyunu ‘FIFA’ oynarken bir futbolcuyu 17 yaşından itibaren kontrol edip sonrasında dünya yıldızı mertebesine ulaştırmak sanal âlemde bir Ronaldo, bir Messi hikâyesi yaşamanıza imkân tanıyor.

OYUN EVRENİNİ BİLMEK BÜYÜK BİR ZENGİNLİK
Erdal Kaplanseren, teknoloji yazarı

10 yaşımdan beri video oyunları oynuyorum. Her döneminde aldığım zevk ve bana kattıkları farklı oldu. Şimdi oğlumla birlikte oynuyoruz. Çoğu zaman o oynarken ben izleyip yorum yapıyorum. Birinin oynayışını izlemenin de farklı bir tadını keşfettim. Oyunların devasa haritası, insan zihnindeki mesafe ve uzaklık algısının gelişmesine önemli katkılar sunuyor. Oyun evrenlerini bilmek, tanımak, aşina olmak ayrıca büyük zenginlik bence. Oyun beni hep mutlu etti ve hâlâ da bana iyi geldiğini hissediyorum. Kendim ve oğlumla ilgili konuşacak olursam; evet, bence insanlar oyun oynayarak kendilerini daha mutlu hissedebilir. Bu yapay, uydurma bir mutluluk değil. Oyun sanal olsa da yarattığı etki gerçek. Çocukların oyunlardan çok güzel şeyler öğrendiğine inanıyorum.

AKSİYON OYUNLARI OYNAYANLAR ÇOKLU GÖREVLERDE DAHA BAŞARILI
Canten Akdağ, AdColony EMEA İnsan Kaynakları Direktörü

Özellikle Oxford araştırmasında da değinilen ‘Animal Crossing’ ve ‘Plants vs Zombies’ oyunlarıyla ‘Minecraft’ ve ‘Portal 2’ gibi oyunlar geniş bir yaş aralığı için uygun. Yaratıcılığı ve işbirliğini teşvik ederek oyuncuların mutlu olmalarını sağlıyor.

Yapılan birçok araştırma video oyunlarının oyunculara eğlence ve sosyalleşme imkânı sağladığını, depresyon ve stresi azalttığını belirtiyor. Stanford Üniversitesi’nde yapılan araştırmalar oyunların beynimizde motivasyon, ödül ve öğrenmeyle ilgili alanları uyarıcı bir etkiye sahip olduğunu kanıtlarken Geneva, Wisconsin ve Rochester’deki üniversitelerin ortaklığıyla yapılan bir araştırmaysa aksiyon oyunları oynayan kişilerin çoklu görevlerde daha iyi olduklarını gösteriyor.

Oxford araştırmasında görev alan Prof. Andrew Przybylski’ye göre en önemli unsur video oyunu oynayanların diğer oyunseverlerle etkileşim sağlaması. Bu sayede kişiler sosyalleşebiliyor.