Alışverişten bahçeye 35 öneri...Sıfır atık anayasası

Katkıda bulunanlar
-Aslı Pasinli / WWF Türkiye Genel Müdürü
- Emrah Bilge / Çöpüne Sahip Çık Vakfı Genel Müdürü
- Menekşe Gül Onukar / Foça’da ‘Doğal, Yerel, Sıfır Atık’ felsefesiyle hizmet veren Çöpsüz Bakkal’ın kurucularından
- Selvi Kayın / Instagram’daki @sifir.atik adlı hesabın sahibi
- Rebecca Louie / ‘Şehirde Kompost’ (Hil Yayın) kitabının yazarı
- Şerife Aksoy / Aşçı, yemek programcısı

YEME-İÇME
Tek kullanımlık bardak yerine kendi fincanınızı kullanın
◊ Gıda atığınızı çöpe atmayın, ayrı bir yerde toplamaya başlayın. Karnabahar sapı, lahananın köşeleri... Bunlar şahane çorbalar için çok kıymetli malzemeler. (Aslı Pasinli)
◊ Brokoli ve kerevizin saplarını sakın atmayın, yanına biraz rezene, biraz da havuç ekleyerek harika bir kış turşusu yapabilirsiniz. Salatalığın olmadığı kış aylarında brokoli saplarını yoğurdun içine doğrayıp kış cacığı yapabilirsiniz. (Şerife Aksoy)
◊ Karbon ayak izinizi küçültmek için mümkün olduğunca mevsiminde yerel ürün tüketin. (Aslı Pasinli)
◊ Yanınızda matara taşıyın, dışarıda susuz kalırsanız kafe veya restoranlardan mataranızı doldurmalarını rica edin. Bunun havaalanında bile etkili olduğunu fark ettiğimizde çok sevindik. İnsanlar su isteyen birini genellikle reddetmiyor. (Menekşe Gül Onukar)
◊ Su satın almaya mecbur kaldığınızda cam şişede alın ve atığı cam dönüşüm kumbarasına atın. (Selvi Kayın)
◊ Baharat ve bitki çaylarınız için kavanozlarınızı aktara götürüp doldurtun. (Menekşe Gül Onukar)
◊ Kahve veya çay dükkânlarında yanınızda götürdüğünüz termosa dolum yapıyorlar. #kahvemtermosta hashtag’iyle indirim bile alabilirsiniz. (Selvi Kayın)
◊ Neden illa poşet çay içesiniz ki? Çayınızı açık aldığınızda daha az atık çıkarmış olursunuz. (Selvi Kayın)
◊ Kış mevsiminin en güzel meyveleri portakal, mandalina ve greyfurt gibi turunçgilleri tükettikten sonra kabuklarını atmayın, kurutup çay yapın. Dilerseniz siyah çayınızla da karıştırabilirsiniz. (Şerife Aksoy)
◊ Ofiste su, çay, kahve için kâğıt veya plastik tek kullanımlık bardaklar yerine kendi fincanınızı kullanın. (Emrah Bilge)
◊ Dışarıdan yemek siparişi vermek yerine restorana giderek kullanınca atılmayan servis malzemesiyle yemek yiyin. Islak mendil yerine su ve sabun kullanın. (Selvi Kayın)
◊ Streç filmlerin geri dönüştürülemeyen plastik olduğunu biliyor muydunuz? Buzdolabında yiyecek saklarken streç filmler yerine kavanoz veya balmumu saklama kumaşlarını kullanın. Balmumu saklama kumaşını peynir, meyve, sebze, sandviç, ekmek gibi yiyeceklerinizi saklamakta veya kâse, kavanoz, bardak gibi gereçlerin üstünü kapatmakta kullanabilirsiniz. (Menekşe Gül Onukar)
BAHÇE
Yumurta kabuğundan saksı gübresi
◊ Yumurta, soğan kabukları, çay ve kahve posaları... Bütün bunların bitkilerimiz için harika besinler olduğunu biliyor muydunuz? Üstelik evde kompost (doğal gübre) yapmak çok kolay. (Aslı Pasinli)
◊ Kompost için daha orijinal bir tarif isterseniz, 1 ölçek azot bakımından zengin yeşil malzeme, 30 ölçek karbon bakımından zengin kahverengi malzeme, birkaç ölçek mikro ve makroorganizma ve aldığı kadar suyu bir araya getirin. Minicik stüdyo dairelerde bile kompost yapabilirsiniz. (Rebecca Louie)
◊ Evimde yumurta kabuklarını sirkeli suda bir taşım kaynatıp 100 derece fırında renk alana kadar kurutuyorum. Sonra bunları toz haline getirip elde edilen tozu da saksılarda gübre olarak kullanıyorum. Çiçekler ve bitkileriniz için çok yararlı. (Şerife Aksoy)
◊ Budama ve çim biçmeyle ortaya çıkan bitkisel atıkları da bahçenizin bir köşesinde oluşturacağınız kompost düzeneğiyle gübreye dönüştürebilir, böylece doğaya yeniden kazandırabilirsiniz. (Emrah Bilge)
◊ Biz köpeklerimizin tüylerini veya dökülen saçlarımızı toprağa gömüyoruz. Saç ve tüyler keratin bakımından zengin olduğu için toprağa karıştığında güzel gübre oluyor. (Menekşe Gül Onukar)
TEMİZLİK
Su, sabun, karbonat ve sirke yeter de artar
◊ Asiditesini bozacağı için komposta atılamayan narenciye kabuklarından temizlik sirkesi yapın. Narenciye kabuklarını biriktikçe bir kavanoza atın, üstünü örtecek kadar su doldurun. Üstü tülbentle kapalı şekilde suyun içinde 4-6 hafta bekletin, arada sırada karıştırın. Rengi bir süre sonra turuncumsu sarıya çalacak. Kavanoza lavanta ve biberiye dallarından da atın, böylece antibakteriyel özelliği artsın. Süzüp şişeleyin. Mermer yüzeyler hariç tüm zemin ve yüzeylerde kullanabilirsiniz. (Menekşe Gül Onukar)
◊ Mutfaklarımızda her temizlik için yapraklarca kâğıt havlu kullanmak yerine yeniden kullanılabilir mutfak bezlerini tercih edebiliriz. Kâğıt havlu, peçete gibi ürünler geri dönüştürülemedikleri için doğaya bırakılıyor. (Emrah Bilge)
◊ Zehirsiz ev temizliği hem sağlığınıza hem de gezegene en iyi gelecek çözüm. Tüm evin temizliğini su, sabun, karbonat ve sirkeyle yapın. Yumuşatıcı, parlatıcı ve dezenfektan gibi ürünler yerine sirkeli su kullanın. Plastik bulaşık süngeri yerine topraktan gelen kabak lifini kullanın. Çamaşır makinesi için çamaşır sodası, karbonat ve sabun rendesiyle karışım hazırlayın, makineleri dolmadan çalıştırmayın. Sabun seçerken palm yağı içeren türleri tercih etmeyin. (Selvi Kayın)
AYRIŞTIRMA
Üç farklı çöp kutusu
◊ Plastik ve kâğıt atıkların geri dönüşüm ömrü birkaç kereyle sınırlı. Dolayısıyla atmamız gereken ilk adım bu atıkların üretimini azaltmak. Bunun için tek kullanımlık ürünleri hayatınızdan çıkardıktan sonra evde üçlü bir ayrıştırma yapın: Organik atık, cam ve diğer ambalaj atıkları için farklı çöp kutuları kullanın. (Emrah Bilge)


TEKNOLOJİ
Dijital kitap okuyun
◊ Fiş, fatura yerine dijital fatura kullanın. (Selvi Kayın)
◊ Dijital kitap okuyun veya kitap takası yapın. Okuduğunuz kitapları bağışlayın. (Selvi Kayın)
◊ Online alışverişi en aza indirin. Kargo karbon ayak izini düşürün, çok gerekliyse kargo poşetsiz gönderi talep edin. (Selvi Kayın)
◊ Bozulan teknolojik aletleri tamir edin veya ettirin, mümkünse ikinci el alın. (Menekşe Gül Onukar)
◊ Ev aletlerinde mekanik, yoksa elektrikli olanları tercih edin. Oyuncak seçiminde pilsiz olanlara yönelin. (Selvi Kayın)
ALIŞVERİŞ
İleri dönüşümden haberiniz var mı?
◊ Gerektiği kadar ürün satın alın. Bunun için haftalık planlama yapın. (Selvi Kayın)
◊ Alışverişe gideceğiniz zaman yapmanız gereken ilk şey, bez torba, file ya da kavanozunuzu yanınıza almak olsun. (Menekşe Gül Onukar)
◊ Bazı gıdaların hijyen nedeniyle ambalajlı satılması kaçınılmaz olsa da sebze-meyve gibi ürünlerin ambalajlanmamış olanlarını tercih edin. (Emrah Bilge)
◊ Tek kullanımlık olan hiçbir ürünü satın almayın. Sepetinize kâğıt havlu yerine çok kullanımlık bezler atın. (Aslı Pasinli)
◊ Ped veya tampon yerine 3adet kabı
ve yıkanabilir ped kullanın.
(Menekşe Gül Onukar)
◊ Pipetsiz yapamıyorsanız cam veya metalden üretilen, tekrar kullanılabilir alternatifleri çantanızda taşıyın. (Emrah Bilge)
◊ Eski giysi ve eşyalarınıza yeni fonksiyonlar verin. Eski tişörtünüzden şahane bir alışveriş çantası yapabilir, boş yumurta kutularından lamba ve benzeri dekoratif objeler üretebilirsiniz. Buna ‘ileri dönüşüm’ deniyor ve sosyal medyada bununla ilgili birçok örneğin nasıl yapıldığına dair videolar bulunuyor. (Emrah Bilge)
◊ Sürdürülebilir üretim yapan marka ve şirketler hangileri araştırın ve onları destekleyin. (Selvi Kayın)
◊ İkinci el alışverişe şans verin, kullanmadıklarınızı bağışlayın. (Selvi Kayın)


Geri kazanım katılım payı başladı
2018 yılında Çevre Kanunu’na eklenen hükümle, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na, belirleyeceği ambalajlar için depozitoyu 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren zorunlu tutma yükümlülüğü verildi. Bu doğrultuda depozito kapsamındaki ambalajlı ürünlerin satışını gerçekleştiren satış noktaları, depozito uygulaması toplama sistemine katılmak zorunda olacak. Depozito zorunluluğunun hangi ürünler için geçerli olacağını ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yayımlayacağı yönetmelikle kamuoyuna duyuracak.
Yine 2018’de Çevre Kanunu’nda yapılan bir diğer değişiklikle çevrenin korunması için ‘geri kazanım katılım payı’ uygulamasına geçildi. Ancak depozito zorunluluğu başlamadan 1 yıl önce yani 1 Ocak 2020 tarihinden geçerli olmak üzere depozitolu olmayan ambalajlı ürünlerin üretici ve ithalatçılarından ‘geri kazanım katılım payı’ alınmaya başlandı. 31 Aralık 2019 tarihli, 4.mükerrer Resmi Gazete’de yer alan yönetmelikle lastikler, aküler, piller, madeni ve bitkisel yağlar, elektrikli ve elektronik eşyalar, ilaç ile kağıt, karton, plastik, cam içecek ambalajlarından hangi miktarda geri kazanım katılım payı alınacağına ilişkin esaslar belirlendi. Uzmanlar, bu uygulamanın gönüllü depozitoya geçilmesini teşvik edeceğini çünkü depozitolu ürünlerden katılım payı alınmayacağına dikkat çekiyor. (Aysel Alp)