Her yüz, boÄŸazımda bir düÄŸüm oldu

Kilise kayıtlarına göre sadece 1244 kiÅŸi kaldılar. Türkiye’nin Rumları onlar. Tedirginler. Dini bayramları, ayinleri, törenleri olay oluyor. Hayatları sürekli gözlem altında... Daha bir-iki hafta önce, her yıl olduÄŸu gibi geleneklerine göre ocak ayının soÄŸuÄŸuna aldırmadan suya atlayıp Haliç’in dibinden haç çıkarırken etrafları teknelerle çevrilip, ülkücülerce sözde protesto edilen vatandaÅŸlarımız.Bazılarınca bıkmadan usanmadan ‘en büyük tehlike’ oldukları, Ä°stanbul’u elimizden alıp tekrar ‘Konstantinopolis’e çevirecekleri söyleniyor. Fener’de mal mülk edindikleri, burada Ortodoks bir Vatikan kuracakları öne sürülüyor. Vakıfları sürekli kontrol altında tutuluyor. Yunan casusu gözüyle bakılmaları da cabası. Ne Ä°sa’ya yaranabiliyorlar, ne Musa’ya... ‘Türkiye’de Yunan dölü’, Yunanistan’a gittiklerinde ‘Türk tohumu’ oluyorlar. Oysa bu topraklarda yaÅŸamaya her Türk vatandaşı kadar hakları var.Kutup Dalgakıran’la birlikte 16 günde 3 bin 500 kilometre yol kat ettik. Ä°stanbul’da, Gökçeada’da, Bozcaada’da onların hikayelerini dinledim. İçinde sadece rüzgarların uÄŸultusunun duyulduÄŸu boÅŸalmış köylerinden geçtim. Talan edilmiÅŸ mezarlara, viraneye dönmüş evlere, kiliselere, ayazmalara dokundum. ‘İhtiyarhane’nin koridorlarında sessizliÄŸe gömülmüş, öylece ölümü bekleyen yaÅŸlıların yüzündeki çizgileri okumaya çalıştım. Köylerin ıssızlığında, simsiyah elbiseler içinde, yapayalnız, duvarlara tutunarak yürüyen asırlık insanların görüntüleri karşısında dizlerim büküldü.Yoksulların, orta hallilerin ve zenginlerin evlerine girdik. Kapılarını bize sonuna kadar açan da oldu, ürkek bir kedi gibi kepenklerinin ardına kaçan da. Dibek kahvesi, likör, konyak, ev ya da kilise yapımı ÅŸarap ikram eden de oldu, konuÅŸmak istemeyen de... KarşılaÅŸtığım her yüz karşısında boÄŸazıma bir düğüm atıldı.Bu araÅŸtırmayı yaparken bütün bildiklerimi unuttum. Siz de bundan sonraki satırları okumaya baÅŸlamadan önce lütfen önyargılarınızı bir defalığına da olsa bir kenara bırakın. Åžimdi birlikte hazin bir yolculuÄŸa çıkıyoruz... KÄ°M ONLAR?Biz de sizin gibi bu toprakların öz be öz evladıyızRumlar, yani DoÄŸu Romalılar, Yunanlı deÄŸil. Anadolu ve Trakya’nın en eski sakinleri. 6. yüzyıldan sonra Bizans’ın Yunanca’yı resmi dil olarak kabul etmesinden sonra farklı bir Grekçe konuÅŸmaya baÅŸladılar. Aralarında, hiç Rumca-Yunanca bilmeyenler de var. Onlara ‘Karamanlı’ deniliyor. Onlar Hıristiyanlığı seçmiÅŸ olan öz be öz Türkler. Ama mübadelede yaklaşık 200 bin Karamanlı da Rum sayılarak Ege’nin karşı kıyısına gönderildi.Rumlar kendilerinin Likyalıların, Frigyalıların, Karyalıların, Lidyalıların, Truvalıların çocukları olduÄŸunu söylüyor. ÇoÄŸu tarih kitabı da bu tezi doÄŸruluyor. Ä°stanbullu, Sakız Adalı, Kapadokyalı, Kayserili, Gökçeadalı, Kastamonulu, Bozcaadalı, MuÄŸlalı, Konyalı, NevÅŸehirliler. Yani hiçbiri Yunanistan’dan buraya getirilip yerleÅŸtirilmemiÅŸ.Balıklı Rum Hastanesi Vakfı BaÅŸkanı Dimitri Karayani anlatıyor: ‘Evvel emirde Yunanlılar denizin, yani Ege’nin karşı kıyısında bir dönem kentler, kasabalar kurmuÅŸ, uygarlaÅŸmışlar. Ama Anadolu medeniyetlerinin tarihi çok daha eski. Ä°lk demir burada iÅŸlenmiÅŸ, ilk para burada bulunmuÅŸ. Anadolu uygarlıkları göklerdeki yıldızların sırlarıyla uÄŸraşırken Yunanlılar henüz avcılık, toplayıcılık, çobanlık yapıyordu. Bakın biz hastanemizdeki bir bölümün adını ‘Anatolia’ yani güneÅŸin ve uygarlığın doÄŸduÄŸu yer koyduk. Sonra Anadolu’daki uygarlıkların zayıf bir anında Yunanlılar gelip konmuÅŸlar hazır bir medeniyetin üstüne. Dillerini yaymışlar buraya. Atatürk, Büyük Taarruz’dan sonra boÅŸuna, ‘Yunanlılar’dan Truvalılar’ın intikamını aldım’ dememiÅŸti. Atatürk, bu gerçeÄŸi biliyordu. Bu yüzden Anadolu’daki tüm medeniyetlere sahip çıktı. Biz de, tıpkı sizin gibi, özbeöz bu toprakların evladı olan Rumlarız.’Fetih’ten (1453) bir yıl sonra Fatih Sultan Mehmet, Ä°stanbul’dan kaçmış olan Rum ahaliyi tüm hak ve hukuklarını garanti altına alarak bu topraklara geri çağırdı. Patrikhane’nin yeniden kurulmasına destek verdi. Patrik’e vezir statüsü kazandırdı ve ‘Millet Başı’ olmasına ferman buyurdu. Fatih’ten sonra gelen sultanlar da bu fermanlara riayet etti. Rumlar zenaatte, ticarette, mimarlıkta, balıkçılıkta, bankacılıkta etkin oldular. Ä°mparatorluÄŸun ilerlemesine ve görkemli kentlerin kurulmasına katkı saÄŸladılar. 1921’de Yunanistan Osmanlı’dan koptu. Bu sırada Ä°stanbul’daki Patrik Grigorios, Sadrazam Ali PaÅŸa tarafından idam edildi. Patrikhane’nin önünden geçen caddeye o günden sonra patriÄŸi daraÄŸacında sallandıran Sadrazam Ali PaÅŸa Caddesi adı verildi. Patrikhane ise, patriÄŸin idam edildiÄŸi kapıyı infazdan sonraki gün kapattı ve bir daha açmadı.Yine de bir müddet sonra buzlar eridi. 1840’lardan itibaren hızlanan modernleÅŸme döneminde Ä°stanbul ve Anadolu Rumları Osmanlı’ya baÄŸlı kaldı. Güven tazelendi. Rumlar önemli devlet görevlerine getirildi. Stavrakis Aristarhis ve Spiridon Mavroyenis (ünlü Marko PaÅŸa) II. Abdülhamid’in kurduÄŸu Kanun-i Esasi hazırlama komisyonuna girdiler. Birçok Rum yurtdışında büyükelçi olarak görevlendirildi.1912’den sonra her ÅŸey yeniden altüst oldu. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı toprakları müttefik devletler tarafından parçalandı. Yunanlılar, Truva’ya yaptıklarının benzerini binlerce yıl sonra yeniden denediler ve Ege’yi istilaya baÅŸladılar. Ä°stanbul ve Anadolu Rumları yüzyıllarca barış ve huzur içinde, iyi birer komÅŸu olarak yaÅŸayıp gitmiÅŸti. Ama Yunanlıların Anadolu içlerinde ilerlemesinin kalıcı olduÄŸunu düşünen bazıları, mütareke yıllarında Ä°stanbul’da kutlamalara katıldılar, Ege’deki Yunan ordusuna destek verdiler. Yunan ordusu KurtuluÅŸ Savaşı sonunda maÄŸlup olunca da ipler artık tamamen kopmuÅŸtu. Birlikte yaÅŸamak mümkün deÄŸildi.1923’te Lozan AntlaÅŸması’na özel bir madde eklenerek Yunanistan ile mübadeleye yani karşılıklı nüfus deÄŸiÅŸimine karar verildi. Sadece Türkiye tarafından Ä°stanbul Rumlarıyla, Yunanistan’daki Batı Trakya Türkleri mübadeleden muaf tutuldu. Aynı tarihte Yunan iÅŸgalindeki Gökçeada ve Bozcaada Türkiye’ye iade edildi. Bu iki ada özel bir statü kazandı ve buradaki Rum nüfusunun da deÄŸiÅŸtirilmeyeceÄŸine karar verildi.1923’ten sonra Rumların hakları garantiye alındı ama sorunlar bitmedi. 1936’da çıkarılan bir kararnameyle önce azınlık vakıflarının yeni bağış kabul etmesi yasaklandı. Bir süre sonra mirasçıları kalmayanların malları böylece Hazine’ye kaydedilmeye baÅŸlandı. Zaman içinde vakıflar eski gücünü kaybetti. 12 Kasım 1942’den 15 Mart 1944’e kadar yürürlükte kalan Varlık Vergisi Kanunu da Rumların belini büktü. Bu sırada çok sayıda iÅŸletme ve mal el deÄŸiÅŸtirdi.Ä°NTÄ°HAR EDEN 58 Ä°NSANIN HÄ°KAYESÄ°6-7 Eylül 1955’te yaÅŸanan trajik olaylar ise Rumların ve Ä°stanbul’un tarihinde tam bir kırılma noktası oldu. YaÄŸma yapıldı, tecavüzler ve cinayetler iÅŸlendi. 3 bin 584’ü Rumlara ait olmak üzere, 5 bin 538 ev ve dükkan yaÄŸmalanmıştı. Yassıada Mahkemeleri sırasında Atatürk’ün evine bombayı atanın bir Türk istihbarat mensubu olduÄŸu ortaya çıksa da her ÅŸey için artık çok geçti. Rumların büyük kısmı bu olaylardan sonra Ä°stanbul’u terk etti.1963’te Kıbrıs’ta Türkler katledildi. O sırada Ä°stanbul’da yaklaşık 110 bin Rum yaşıyordu. Aralarında aynı zamanda Yunanistan pasaportu da bulunan 12 bin 704 kiÅŸi vardı. 16 Eylül 1964’te hükümet, bu kiÅŸilerin Ä°stanbul’u 24 saat içinde terk etmesini istedi. Bu kararın ardından 8 bin 600 Rum iÅŸletmeci Yunanistan’a dönmek zorunda kaldı. Yanlarında çalışanları da Yunanistan’a aldırdılar. Böylece göç edenlerin sayısı 30 bini aÅŸtı. Geçen yıl Atina’da basılan ve ‘DoÄŸduÄŸun Yeri Asla Unutamayacaksın’ adlı kitapta 1964’te sınır dışı edilenlerin anıları kaleme alındı. Kitapta Ä°stanbul’dan gönderilen binlerce kiÅŸi içinden, yaÅŸadıkları maddi ve manevi ÅŸoka dayanamayıp Yunanistan’da intihar eden 58 insanın hikayesi anlatılıyordu. En son kitlesel göç olayı 1974’teki Kıbrıs harekatı sırasında yaÅŸandı. O yıllarda ayrılanların ardından geriye sadece ÅŸimdikiler kalmıştı: Son Rumlar.KAÇ KİŞİLER?Arkadaşım Panayot şöyle dedi: YaÅŸamak için güven, bazen mutluluktan önce gelir, belki ölmek için gelirim buraya1900’lerin başında Anadolu ve Trakya’da 2 milyona yakın Rum yaşıyordu. Balkan SavaÅŸları ve 1. Dünya savaşı sırasında nüfusları azaldı. Mübadeleden sonra ise demografik yapı tamamen deÄŸiÅŸti. Her iki taraftan yaklaşık 1 milyon 700 bin kiÅŸi zorunlu olarak, yaÅŸadığı topraklardan koparılıp bir baÅŸka ortama yerleÅŸmeye zorlandı. l milyon 200 bini Anadolu’dan Yunanistan’a göç etmek durumunda kalan Ä°stanbul dışındaki Türkiye uyruklu Ortadoks Rumlar; 500 bini de, Yunanistan’dan Türkiye’ye gelmek ve yerleÅŸmek zorunda bırakılmış Batı Trakya dışındaki Yunanistan uyruklu Müslümanlardı. 1924’te gerçekleÅŸen mübadeleden sonra Ä°stanbul, Gökçeada ve Bozcaada’da yaklaşık 180 bin Rum kaldı.ÜÇ KİŞİ DAHA EKSÄ°LDÄ°Bir buçuk ay kadar önce, 1974’te çok sevdiÄŸi bu ülkeyi terk edip Avustralya’ya göçen çocukluk arkadaşım Panayot tatil için Ä°stanbul’a gelmiÅŸti. ArkadaÅŸlarla bir Kumkapı meyhanesinde buluÅŸup eski günleri yad ettik. Panoyot’a ‘Mutlu musun gittiÄŸin yerde?’ diye sordum. ‘Hayır, hiçbir zaman mutlu olamadım ama güvendeyim. Hayat için bazen güven, mutluluktan önde gelebiliyor’ dedi. Onu çok iyi anladım. ‘Bir gün döner misin’ diye sordum. ‘Belki’ dedi, ‘YaÅŸlanıp, emekliye ayrıldığımda ölmek için gelirim buraya. Çok az Rum bir gün tekrar bu topraklara dönmeyi düşünüyor. Yani kısaca, gidenler memnun olmasa da yerinden, artık hiç kimse dönmeyecek seferinden...’Masaya derin bir sessizlik çöktü. SessizliÄŸi bu sefer Panoyot’un sorusu böldü: ‘Türkiye’de kaç kiÅŸi kaldık acaba?’ Ben 2 bin civarında Rum’un kaldığını söyledim. Masada bulunan bir arkadaşımız, ‘Hayır, yalnızca 1247 kiÅŸi kaldık’ deyiverdi. Aynı zamanda Rum vakıflarında hayır iÅŸlerine de bakan bu iÅŸadamı dostumuz devam etti: ‘Aslında kesin rakam 1905 kiÅŸi. Ama bunların bir kısmı, Yunanistan ile Türkiye arasında mekik dokuyor. Tek ikameti olan Rum sayısı sadece 1247’dir’ dedi. Birkaç gün sonra bu rakamı Patrikhane’deki bir yetkili de onaylayınca bu çalışmanın iÅŸareti ortaya çıkmış oldu. Çalışmaya baÅŸladığımızda Rumların Türkiye’deki nüfusları 1247’ydi. 28 Aralık’ta Balıklı Rum Vakfı’nın huzurevinde kalan 89 yaşındaki Pandeli Harolombidi vefat etti, 16 Ocak’ta ise 67 yaşındaki iÅŸadamı Ä°stavri KalfaoÄŸlu bu dünyadan ayrıldı. Ben yazıyı hazırlarken de Ä°vonni Vinga (86) öldü. Åžimdi yalnızca 1244 kiÅŸi kaldılar.Apoyevmatini Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Mihail Vasiliyadis, ‘Caretta Caretta kaplumbaÄŸaları gibi, kelaynaklar gibi neslimiz tükenmeye baÅŸladı’ dedi. Ve buruk bir ses tonuyla devam etti: ‘Ama maalesef Rumlar, bir kaplumbaÄŸadan, bir kuÅŸtan deÄŸersiz görülüyor. Ä°ztuzu’nda kaplumbaÄŸalar için, Harran’da kelaynaklar için koruma alanları yapıyoruz fakat Rumları gözümüz görmüyor.’BÄ°R RUM DOKTORUN SORULARISon Rum ölene, son hane çökene kadar fetih sürecek mi? Biz gidersek kendinizi eksik hissetmeyecek misiniz?Yemeklerimiz, müziklerimiz, iç çekiÅŸlerimiz, naralarımız hep birbirine benzemiyor mu?Sadece dilleri ve dinleri farklı ikiz kardeÅŸ gibi deÄŸil miyiz?Milli Takım dünya üçüncüsü olduÄŸunda, GS Avrupa’yı titrettiÄŸinde, olimpiyatlarda altın madalya alıp da bayrağımız göndere çekildiÄŸinde bizim de sizin gibi gözlerimiz dolmuyor mu?Bu topraklarda yaÅŸanan hastalıklar, enflasyonlar, ekonomik krizler sizin gibi bizi de etkilemiyor mu?Biz de sizin gibi vergi vermiyor muyuz?Biz de kışlaları doldurup çakı gibi asker olmuyor muyuz, aynı sipere yatıp, aynı düşmana karşı cephe almıyor muyuz?Kapımı tekmeliyorlardı, gavur moruk evini bize ver diye, 70 yıl yaÅŸadığım binayı 40 milyara satıp buraya geldimBalıklı Rum Hastanesi Vakfı, Patrikhane’den sonra Ä°stanbullu Rumların en köklü kurumu olarak kabul ediliyor. Åžifahane olarak çalıştırılan ilk bina 1456’da Fatih Sultan Mehmet’in fermanıyla kurulmuÅŸ. Tarih boyunca ‘akliyye’ servisi en iyi olan hastane olmuÅŸ. Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’ni kuran doktorlar da model olarak Balıklı’yı seçmiÅŸler. 300 dönümlük bir arazi üzerinde kurulu olan vakıf hastanesinde, ÅŸu anda 650 yatağın neredeyse tamamı dolu.Balıklı Rum, Türkiye’de tam donanımlı geriatri servisi olan tek hastane ayrıca. Bünyesinde bir huzurevi de var. Rumlar, buraya ‘İhtiyarhane’ diyorlar. 120 yaÅŸlı ve bakıma muhtaç insan kalıyor burada. Kiminin uzaklarda bir yakını var, çoÄŸunluÄŸun kimi kimsesi kalmamış. Balıklı Rum manastırının arkasında bir de ‘kimsesizler mezarlığı’ var. Öldüklerinde sahipsiz kalırlarsa, bu garipler mezarlığında çekiliyorlar sonsuz uykularına.Noel gecesi oradaydık Her Noel gecesinde okullardan gelen öğrenciler, yaÅŸlılara ÅŸarkılar söylüyor, onlarla birlikte sirtaki yapıyorlar. Biz gittiÄŸimizde ZoÄŸrafyan Rum Lisesi’nden bir grup öğrenci ve veli gelmiÅŸti. Yanlarında her huzurevi sakini için birer hediye getirmeyi de ihmal etmemiÅŸler.RUMCA’YI YABANCI LÄ°SAN GÄ°BÄ° ÖĞRENDÄ°KÄ°lk ziyaret ettiÄŸimiz odada Matmazel Evseviya AdasoÄŸlu Hanımefendi (91) yaşıyor. Evinden birkaç parça mobilyayla aile fotoÄŸraflarını getirmiÅŸ. AdasoÄŸlu, Rum cemaatinin halen yayınını sürdüren iki gazetesinden biri olan Apoyevmatini’nin (Öğleden Sonra) sahibi. Babası NevÅŸehirli, annesi Kayserili: ‘Babam Ä°stanbul’a gelene kadar Rumca bilmezmiÅŸ. Annem de ölene kadar Rumca konuÅŸmadı. Çünkü biz Karamanlıyız. Yani köküne kadar Türküz. Biz Rumca’yı yabancı bir lisan gibi öğrendik. Ama, Ortodoks Hıristiyan olduÄŸumuz için Rum cemaati üyesi olarak kabul edilmiÅŸiz. Rum alfebesiyle ilk Türkçe romanı yazan bizim soyumuzdan geliyor. Akrabalarımız mübadele döneminde aÄŸlayarak gitmek zorunda kaldılar. Çok mutsuz oldular. Çocuklarına ‘Türk dölü’ diye küfür edilirmiÅŸ. Burada da ‘Rum dölü’ diyorlardı bize. Ä°ÅŸte yavrum, tarihin böyle iÅŸveleri, cilveleri vardır. Bir gecenin sabahında uyanırsınız ve bakarsınız ki; yurtsuz, yuvasız kuÅŸlara dönmüşsünüz...’ELENÄ° DROHOMA VEREMEDÄ° BEKAR KALDIMatmazel Eleni Mihailidis (90) üç ay önce huzurevine taşınmış. DoÄŸup büyüdüğü Tarlabaşı’nı yeni terk etmiÅŸ. Altı yaşındayken babasını kaybetmiÅŸ. 3 kardeÅŸiyle birlikte yetim kalmış. Yoksulluk içinde geçmiÅŸ çocukluÄŸu. 18 yaşında terziliÄŸe baÅŸlamış. Devrin ünlü sanatçılarına elbiseler dikmiÅŸ. KardeÅŸlerini okutmuÅŸ. Ve sonunda Tarlabaşı’nda terk etmek zorunda kaldığı evi satın almış. Yirmili yaÅŸlarındayken bir Rum gencine aşık olmuÅŸ. Evlenmeye karar vermiÅŸler. Bu büyük aÅŸkın karşısına, ‘drahoma’ yani erkek tarafının kızın ailesinden istediÄŸi baÅŸlık parası dikilivermiÅŸ. ‘Babası pek sesini çıkarmadı ama annesi ‘Benim oÄŸlum çok kıymetlidir’ diyerek 50 altın ve bir de ev istedi’ diye anlatıyor o hazin ayrılığın hikayesini. Altınları denkleÅŸtirmiÅŸ ama evi vermeyi reddetmiÅŸ. SevdiÄŸi adamın annesini bir türlü ikna edememiÅŸ. ‘Kaçırsaydınız delikanlıyı’ dedim, gülerek cevapladı: ‘O da geçti aklımdan ama adam annesinin dizinin dibinden ayrılacak basirete sahip deÄŸildi.’ Bu olaydan sonra hiç açmadığı evlilik defterini tamamen kapatmış. KardeÅŸlerinden biri de akıl hastası olduÄŸu için ömrü boyunca ona bakmış. Åžimdi ailesinden geriye hiç kimse kalmamış. Ömrünün son günlerini, binbir emek ve zahmetle aldığı, içinde yüzlerce, sesin, nefesin gezindiÄŸi evinde tamamlamak istemiÅŸ. Ama olmamış: ‘Tarlabaşı, çok deÄŸiÅŸti. Karakolun yüz metre ilerisinde olmasına raÄŸmen sokakta her gün kapkaççılar cirit atıyor. Benim kapımı tekmeleyip, ‘Gavur moruk, neden evini boÅŸ tutuyorsun da bize vermiyorsun’ diyorlar. Çocuklar evimin duvarlarını delik deÅŸik ettiler. Geceyarısı birkaç kere evin kapısını zorladılar. Artık, orada yaÅŸayamaz hale geldim.’Ömrünün 70 yılını geçirdiÄŸi dört katlı evini 40 milyar liraya satarak, içindeki üç beÅŸ parça eÅŸyasını ve fotoÄŸraflarını alıp sığınmış buraya. Matmazel Eleni, artık Ä°htiyarhane’nin duvarlarının dışında bıraktığı ama çok çok sevdiÄŸi Ä°stanbul’a küskün tamamlayacak ömrünü...Aleksandra Sikartis, 1913’te, Fener Vodina Caddesi’deki 96 numaralı evde doÄŸmuÅŸ ve orada büyümüş. Yuvakimyon Rum Kız Lisesi’nden mezun olmuÅŸ. Terzilik okulunu bitirmiÅŸ. 1944 yılını hiç hatırlamak istemiyor. Çünkü, önce Varlık Vergisi yüzünden Fener’deki evlerini satmak zorunda kalmışlar. Kurtuluş’ta iki odalı bir yeri kiralamışlar kalmak için, tekrar her ÅŸey yoluna girer gibi olmuÅŸ ama birkaç ay sonra bu sefer Sarıkamış’ta askerlik yapan kardeÅŸi Adreas’ın ölüm haberi gelmiÅŸ. 1949’da Mihail Bey’le evlenmiÅŸ. Çocukları olmamış. 20 yıl boyunca ÅŸeker hastalığından mustarip olan eÅŸini altı yıl önce kaybedince eÅŸyalarını alıp Balıklı’ya gelmiÅŸ.ÇOK ÇEKTÄ°M HASAN TAHSÄ°N’DEN ÇOKBalıklı Ä°htiyarhanesi’nde neÅŸe içinde oradan oraya koÅŸturan bir adam Dimitri Teoharis (70). Herkes ona Taki diyor. Dolapdere’de büyümüş. Babası Yakomi PerÅŸembe Pazarı’nda dökümcüymüş. Taki, devrin ünlü heykeltıraÅŸlarının kapısını aşındırdığı bu dükkanda mesleÄŸi öğrenmiÅŸ. Askerden dönünce bir Çingene kızına vurulmuÅŸ. ‘Ferhat gibi daÄŸları delsen bile Çingene sana kızını vermez’ diye baÅŸlıyor konuÅŸmaya. Ailesi rıza göstermeyince kız Taki’ye kaçıyor. Bir yıl sonra da bir kızları dünyaya geliyor. Åžimdi dört torunu var. Torunlarından ikisi evlenmiÅŸ ve onların da birer çocuÄŸu var. ‘DiÅŸimi biraz daha sıkarsam, torunlarımın torunlarını da görürüm’ diyor kahkaha atarak. Kızı, damadı ve torunları Taksim Meydanı’ndaki çiçekçilerden. Tezgahlardan ikisi onlara ait. Türkiye’nin gelmiÅŸ geçmiÅŸ tüm heykel sanatçılarının iÅŸini yapmış, büyük kentlerin meydanlarını süsleyen devasa heykelleri hep Taki dökmüş. Ä°zmir’de Yunanlılara ilk kurÅŸunu atan gazeteci Hasan Tahsin’in anıtını da yapan Taki. Ama heykelin öyle bir hikayesi var ki, hakikaten inanılmaz: ‘Çok sorun yaÅŸadım o heykeli yaparken. Çünkü, Hasan Tahsin önce pelerinliydi. Öyle döktük. Sonra ‘Pelerinsiz olsun’ dediler. Tamam dedim, çıkardım pelerini öyle döktüm. Ardından, ‘Bir de eline silah verelim de, Ä°lk KurÅŸun Anıtı olsun’ dediler. Ona da tamam dedim n’apayım. ‘Sonunda bitti’ derken bu sefer de demesinler mi, ‘Silah yere bakıyor, olmamış bunu Yunanistan’a çevirelim’ diye. Onu da yaptım rahatladılar en nihayet. Çok çektim ben Hasan Tahsin’den çok.’Türk ve Yunan milliyetçileri kendilerine artık daha inandırıcı düşmanlar bulsunGenel Yayın Yönetmeni Mihail Vasiliadis (66) YazıiÅŸleri Müdürü Pola Taktak, dizgi elemanı Katina Åženol ve gazetinin 50 yıllık emekçisi Bedri Sarıca (73). Mihail Vasiliadis, 15 yaşındayken baÅŸlamış gazeteciliÄŸe. 1946’da Embros gazetesinde iÅŸe girmiÅŸ, 21 yaşına geldiÄŸinde de gazetenin yazıiÅŸleri müdürü olmuÅŸ. Gazetenin kapandığı 1975 yılına kadar aynı görevi sürdümüş. 1975’te ise Yunanistan’a geçip orada Ä°stanbul Rumlarına hitap eden Eptalopos (Yedi Tepe) gazetesini çıkamış. Gazetede yer alan ve Türk-Yunan dostluÄŸunu savunan yazıları yüzünden Yunanlı aşırı milliyetçilerin tepkisini çekmiÅŸ, protestolarla karşılaÅŸmış. Emekli olup, 2002’de Ä°stanbul’a gelmiÅŸ, o zamandan beri Apoyevmatini’nin başında.Bir zamanlar sayıları 50’yi bulurken, bugün Türkiye’de Rumca yayınlanan sadece 2 gazete kaldı. Apoyevmatini (Öğleden Sonra) ve Ä°ho (Yankı). Apoyevmatini, Türkiye’nin yayın hayatını kesintisiz olarak sürdüren en eski üç gazetesinden biri. Ermeniler’in Jamanak’ı ve Cumhuriyet gazetesinin ardından, Apoyevmatini 12 Temmuz 1925’te kuruldu. Bu sene 80. yıllarını kutluyorlar.Gazete, BeyoÄŸlu’ndaki Suriye Pasajı’nın giriÅŸ katındaki iki odalı bir dükkanda sürdürüyor yayın hayatını. 1930’larda 20 binin üzerinde satan gazete ÅŸimdi 500-600 tirajlı. Sadece dört kiÅŸi çalışıyor. Vasiliadis, 50 yıldır Türkiye’de ve Yunanistan’da gazetecilik yapmış. Rumlar ve gelecek üzerine ÅŸunları söylüyor: ‘Siz doÄŸup büyüdüğünüz topraklar üzerinde her an diken üstünde yaÅŸamanın ne demek olduÄŸunu bilmezsiniz. Hem burada, hem de suyun karşı tarafında yabancı olarak addedilmenin nasıl örseleyici olduÄŸunu tahmin bile edemezsiniz. Türkiye artık, ÅŸu bir avuç kalmış Rumları ne yapacağına karar vermeli. Ya bizi toptan harcamalı ya da nefes almamız, insani koÅŸullarda, gururumuzla, tüm insanlar gibi vakarımızla yaÅŸamamıza olanak saÄŸlamalı. Türkiye’de kimileri bizim toptan yok olmamız gerektiÄŸini savunuyor. Ben onların bu ülkeyi gerçekten sevdiÄŸine inanmıyorum. Çünkü, vatanı sevmek, o toprakların üzerinde yetiÅŸen çiçekleri, aÄŸaçları sevmektir. O topraklarda bizimle birlikte soluk alıp veren tüm mahlukatları, farklı dilleri konuÅŸan, farklı dinlere mensup insanları kalbinin içine almaktır. Hem Yunanistan’da, hem Türkiye’de azınlıklar üzerine oyunlar oynandı. Her iki ülke de, oradaki Türkleri ve buradaki Rumları rehine gibi gördü. Olan bizlere oldu. Bence her iki tarafın milliyetçileri, kendilerine onları daha onurlu kılacak, daha inandırıcı düşmanlar bulsun. Bütün dünyanın gözleri önünde bu merhametsizliÄŸi ve kötülüğü sürdürmemeliler.’BeÅŸiktaş’ın altın ayaklı saÄŸ beki Hristo Kaplan köyün kahvecisiEski adı Ä°mroz Gökçeada’nın. ‘Rüzgarlı ada’ demek. Tepelerinde, göllerinde, vadilerinde hiçbir zaman rüzgar eksik olmuyor çünkü. Gelibolu açıklarındaki, Kabatepe’ye 14 mil uzaklıktaki bu ada, 1458’de Osmanlı toprağı olmuÅŸ. 1912’de Yunanlılar iÅŸgal etmiÅŸ ama Lozan ile birlikte geri vermiÅŸler. Tarih boyunca ada nüfusunun çoÄŸunluÄŸu yerli halk olan Rumlardan oluÅŸmuÅŸ. Cumhuriyetin ilk yıllarında da Gökçeada’da yaÅŸayan 10 bin kiÅŸinin yüzde 5’i Türk, geri kalanı ise RummuÅŸ. Lozan AntlaÅŸması hükümlerinde yer almamasına raÄŸmen hükümet burada Rum okullarının açılmasına 1964’e kadar izin vermiÅŸ.Zaman içinde adanın nüfus yapısı tamamen deÄŸiÅŸmiÅŸ. En verimli arazilerden biri olan Zeytinli Ovası 1964’te devlet tarafından istimlak edilir ve burada Tarım Ä°ÅŸletmeleri kurulur. 5-6 yıl sonra bu sefer Dereköy’ün topraklarına el koyulur ve bir yarıaçık cezaevi kurulur. Adaya cezaevi geldikten sonra da Rumlara yönelik cinayet ve tecavüz olayları yaÅŸanır. 1964, hem Ä°stanbul Rumlarının hem de Gökçeadalıların miladı olur. Topraklarını kaybetmenin ardından bir de okulları kapanınca çaresiz kalırlar. Çocuklarını okutabilmek için Ä°stanbul yollarına düşerler.Gökçeada merkezine geldiÄŸimizde ilk olarak Gökçeada-Bozcaada Metropoliti Krilos DraÄŸunis’i ziyaret ettik. Metropolit Krilos’un verdiÄŸi bilgiye göre, adada ÅŸu anda 105 Rum ailesi bulunuyor ve toplam 167 Rum ömrünü sürdürüyor. Rum nüfusunun yaÅŸ ortalaması 70’in üzerinde. Merkezdeki üç kahveden birini BeÅŸiktaş’ın 1939-1943 yıllarındaki efsane saÄŸbeki Hristo Kaplan iÅŸletiyor. 1920’de bu köyde doÄŸmuÅŸ. Geçgin yaşına raÄŸmen tüm kahveyi tek başına çeviriyor. Eskiden bu dükkanı Patrik Bartholomeos’un babası Hristo Arhondonis iÅŸletirdi. Kaplan, burayı aldıktan sonra restore etmiÅŸ. Hristo Bey’in fotoÄŸrafını baÅŸ köşeye koymuÅŸ. Ä°nönü Stadyumu’nda yaÅŸanan ve bir gencin hayatını kaybetmesiyle sonuçlanan son olayların ardından BeÅŸiktaÅŸ hakkında kimselere bir çift laf edemediÄŸini söyledi. Duvarda eski altın ayaklı kadronun posteri varmış, ‘Onlar benim yüzüme bakıp da utanmasın diye posteri oradan indirdim’ dedi...Yakın arkadaşı ünlü Fenerbahçeli Futbolcu Lefter Küçükandonyadis’i anıyoruz. Artık kış aylarını Yunanistan’da geçiriyor. Sadece yaz aylarında Ä°stanbul’a geliyormuÅŸ. KÖYÃœN AŞÇISI MADAM VULATepeköy’de bir hane dışında herkes Rum. Günlerden pazardı ve köyün küçük kilisesinde ayin vardı. Ayinden sonra köy meydanındaki Madam Vula’ya ait kahvede köy sakinleriyle buluÅŸtuk. Madam Vula KoÅŸomboli (52), Tepeköy’de doÄŸup büyümüş. 19 yaşında Almanya’ya çocuk bakıcısı olarak gitmiÅŸ. Daha sonra bir fabrikada 22 yıl çalışmış. Almanya’da yaÅŸayan bir köylüsüyle evlenmiÅŸ. Geçen senenin başında köyüne dönmüş ve bu kahveyi açmış. Köylüler Madam’ı çok seviyor ve ‘O bize Allah’ın bir armaÄŸanı’ diyor. Köydeki yaÅŸlılara yemek yapıp kapı kapı dolaÅŸarak dağıtıyor. Tepeköy’de Madam’dan daha genç olan tek bir kiÅŸi yaşıyor. Adı Apostolya Kambur (20). Bir ablası var. Evlenip Yunanistan’a gitmiÅŸ. Apostolya, annesi ve babasıyla köyde yaÅŸamayı tercih etmiÅŸ.Madam Vula, ‘Hadi, ÅŸimdi köyün en yaÅŸlı insanının evine gidelim’ dedi. Madam Kalyopi Sfingoti’nin iki odalı evine vardığımızda 97 yaşındaki kadın evi temizlemekle uÄŸraşıyordu. Biraz rahatsızmış. Biz, Gökçeada’daki Devlet Hastanesi’ne götürmeyi teklif ettik. Madam Vula, teÅŸekkür ettikten sonra hemen telefona sarılıp Metropolit’i aradı. Bir saat içinde köye, Devlet Hastanesi’nden genç bir doktor geldi. Bütün ömrünü bu köyde geçiren yaÅŸlı kadın Türkçe bilmiyor. Kocası 22 yıl önce vefat etmiÅŸ. Tarlada, zeytinde çalışarak, hayvanlara bakarak ihtiyarlamış bu küçücük köyde. Kendi iÅŸini kendisi yapıyor. Bizi kapıdan uÄŸurlarken ayaklarımızla eÅŸiÄŸe taşıdığımız çamurları süpürmekle meÅŸguldü...25 kiÅŸilik cemaat turistlere gösterilen otantik bir kalıntı gibiLiman kısmı apartmanlarla kaplanmış, eski sokak dokusu tahrip edilmiÅŸ, taÅŸtan yapılma baÄŸ evleri çökmüş, kiliseleri yıkıntıya dönüşmüş olsa da otantik bir akseuvar gibi duran Rumları var Bozcaada’nın. 25 kiÅŸilik küçük bir cemaat oluÅŸturan Bozcaada Rumları, turistik destinasyonun vazgeçilmez bir parçası bugün. Rehberler büyük ÅŸehirlerden gelen turistlere, yoldan geçen bazı yaÅŸlıları iÅŸaret ederek, ‘Cenevizlilerden kalma kalenin duvarına yaslanarak yürüyen ÅŸu yaÅŸlı kadın bir Rumdur. Efendim Rumlar burada çoook eski zamanlardan beri yaÅŸarlar...’ deyiveriyor. O yaÅŸlı kadın da ansızın bütün gözlerin kendisine yönelmesinden tedirgin, sokakların arasında kaybolmaya çalışıyor.Çanakkale açıklarındaki Bozcaada’nın eski adı Tenedos. Ağırlıklı olarak Rum nüfus bulunsa da, Osmanlı’dan beri Müslümanlar hep olmuÅŸ adada. Saltolar, Bozcaada’nın belgesellere, filmlere konu olmuÅŸ en köklü ailesi. Yüzyıllardır burada yaşıyorlar. Ailenin ÅŸimdiki reisi Simyon Salto (67), aynı zamanda Bozcaada Rum Vakfı BaÅŸkanı. Dedesi 101 yaşında ölmüş. ‘Babam, eÅŸekten düşüp hayatını kaybettiÄŸinde çok gençti. Sadece 76 yaşındaydı’ diyor gülerek. Bay Simyon, Türk okulunda okumuÅŸ. O sıralarda Adaların metropoliti olan din adamının Menderes’le yakınlığı varmış. BaÅŸbakan’a rica etmiÅŸ ve burada bir Rum ilkokulu açılmış. Simyon Bey’in eÅŸi Madam Eleni, bu Rum okulunda eÄŸitim görmüş. Salto yüzlerce dönümlük baÄŸlarda kendi yetiÅŸtirdiÄŸi üzümlerden ÅŸaraplar yapıyor. Ayrıca, baÄŸların arasında kurduÄŸu bir imalathanede yine kendi yetiÅŸtirdiÄŸi adanın endemik sayılabilecek domatesinden reçel üretiyor. Adayı terk etmeyen iki oÄŸlu da babalarıyla birlikteler.ÅžARAP YAPAN DÄ°N ADAMIHristomo Kutufo (83), Bozcada Meryem Ana ya da diÄŸer adıyla Kemisis Teodoku Kilisesi’nin papazı. EÅŸi Madam Selyani (78) ile birlikte küçük bir Bozcaada evinde yaşıyorlar. Ä°ki çocukları, üç de torunları var. Åžimdi Atina’da yaÅŸayan çocukları her yaz Bozcaada’ya geliyorlarmış. Gökçeada’nın Zeytinli Köyü’nden 27 yıl önce buraya göçmüşler. Koyunlarla, zeytinlikle, bahçeyle uÄŸraşıyorlar. Evlerinde, kilisenin bağındaki üzümlerden çok lezzetli ÅŸaraplar yapıyorlar. 55 yıllık evliler. Çok da mutlular. Bugüne kadar hiçbir gün kavga etmemiÅŸler. Papaz Kutufo, kilisenin çan kulesinden söz etti: ‘Üç katlıydı. Bozcaada’nın kaleden sonraki en önemli sembolüydü. Ãœstünde çok güzel bir saat vardı ve her saatte bir çalar, adalılara zamanı hatırlatırdı.’ 1984’te kulenin iki katı yıkılmış. Bu sırada yanımıza gelen Simyon Salto da söze giriyor ve Kültür Bakanlığı’ndan bu kulenin yeniden inÅŸa edilmesi için destek talep ettiklerini söylüyor.Gökçeadalı güzel ApostolyaBozcaadalı Panayi sana talipSalto ailesinin büyük oÄŸlunun adı Panayi (31). Bir ara Yunanistan’a gidip TIR ÅŸoförlüğü yapmış ama adanın kokusunu unutamadığı için dönmüş. KardeÅŸi Kosta (24) adanın en genci. Büyükanne Katerina ise tam 90 yaşında. Adanın en yaÅŸlısı.Ada Rumları için en önemli sorunlardan biri çocuklarını evlendirecek genç bulamamaları. Salto Ailesi de bu sıkıntıyı çekiyor. Bu sırada Gökçeada’nın güzel kızı Matmazel Apostolya’dan söz ediyorum. Panayi, hemen atlayıp, ‘Kaç yaşında’ diye soruyor. Ardından, ‘Güzel mi?’ diye sorunca Kutup, bilgisayarı açıp genç kızın fotoÄŸrafını gösteriyor. ‘Bu kızı bana isteyelim’ diyor. Babası, gülerek lafını kesiyor Panayi’nin, ‘Sen de tam TürkleÅŸmiÅŸsin’ diye takılıyor oÄŸluna. Drahoma geleneÄŸinden dolayı kız tarafının talip olması gerekiyormuÅŸ. Panayi, kulağıma eÄŸilip, ‘Ben ihtiyarı ikna ederim ama sen araya girip dünürcümüz olur musun?’ diye soruyor. Eh, iÅŸte bizim meslekte insanın başına her ÅŸey geliyor...Gökçeada’nın güzel kızı Apostolya, senin fotoÄŸrafını Panayi’ye gösterdik. Sen de bu sayfalarda bu delikanlının yüzünü göreceksin. Niyetin varsa (ve de eÄŸer bizi de düğüne çağıracaksanız) bana çıtlatman yeterli. Drahoma konusunu da kafana takma. Kalender Panayi, ‘Ne gerekiyorsa yaparım’ diyor.10’NUNDAN BÄ°RÄ° HUZUREVÄ°NDEKilise kayıtlarından Türkiye’deki Rumların yüzde 70’inin yaşının 60’ın üzerinde olduÄŸu görülüyor. Balıklı Rum Hastanesi Vakfı’nın ‘İhtiyarhanesi’nde 120 yaÅŸlı ve bakıma muhtaç insan var. Buradaki yaÅŸ ortalaması 70 civarında. Yani ‘büyük tehlike’ olarak gösterilen bir milletin son temsilcilerinin 10’da biri huzurevinde yaşıyor. Gökçeada’da hayatını sürdüren 167 Rum’un yaÅŸ ortalaması 70’in biraz üstünde. Bozcaada’daki 25 Rum ise 68 yaÅŸ ortalamasıyla biraz daha genç sayılabilir. Gençler birer ikiÅŸer kanatlanıp terk etmiÅŸ ülkeyi. Geride yaÅŸlılar, bu topraklara ölesiye baÄŸlı olanlar ve sonsuz uykularını, doÄŸdukları vatan toprağının baÄŸrında uyumak isteyenler kalmış.EN BÃœYÃœK KÖYDEN GERÄ°YE KALANLARÄ°ki yüksek tepenin ortasında kurulmuÅŸ köy, tepelere doÄŸru tırmanarak büyümüş. 1950 hanelik köy, 1960’lara kadar Türkiye’nin en büyük köyü olarak kayıtlara geçmiÅŸ. Dört eczane, sekiz doktor, iki diÅŸ tabibi, üç okul, altı kahve, beÅŸ meyhane, irili ufaklı beÅŸ de kilise, 12 bin kitaplık bir kütüphanesi varmış. Åžimdi sadece 12 hanenin bacaları tütüyor. Onlar da DoÄŸu’dan ve Karadeniz’den gelen Müslüman aileler. Issız sokaklarında, evlerin kırık camlarının ardında, boÅŸ koridorlarda, talan edilmiÅŸ bahçelerde, harap kiliselerde rüzgarın uÄŸultusundan baÅŸka bir ses duyulmuyor.HERKÃœL MÄ°LASAB, bize yeniden çok kültürlü yaÅŸama fırsatı kazandıracakHerkül Milas (65) Ankara’da doÄŸmuÅŸ, Ä°stanbul’da büyümüş bir Rum. Robert College’i bitirdikten ve uzun yıllar Türkiye’de ve Yunanistan’da mühendislik yaptıktan sonra Türkçe’den ve Yunanca’dan karşılıklı çeviriler yaparak edebiyata merak saldı. Bu sırada siyaset bilimi okudu. Tarih, siyaset bilimi, edebiyat, dil ve Türk-Yunan iliÅŸkileri konusunda çalışmaları ile baÅŸta Abdi Ä°pekçi Barış Ödülü olmak üzere çok sayıda ödüle layık görüldü. Yunanistan ve Türkiye’de yaÅŸayan aşırı milliyetçilerin en büyük ortak noktası Milas. Çünkü her iki kesim tarafından da hiç sevilmiyor. Yunan tarafındakiler ona Türk tezlerini savunuyor diye saldırıyor, bizimkiler ise Yunanistan’ın taÅŸeronluÄŸunu yapıyor diye. Milas ise hiç istifini bozmadan gerçekleri savunmaya devam ediyor. Herkül Milas’la göç, korku, düşmanlık, dostluk ve gelecek üzerine konuÅŸtuk.Yüzyıllarca birlikte yaÅŸamış, birlikte aÄŸlayıp birlikte gülmüş olan iki topluluk arasında ayrılık ne zaman baÅŸladı?- Ayrılığın oluÅŸması için önce grupların ortaya çıkması, ‘sizinkiler’ ve ‘bizimkiler’ fikrinin doÄŸması gerekiyordu. Balkanlar’da, 19. yüzyılın baÅŸlarında ve ortalarında geliÅŸen milliyetçilik dalgasıyla oluÅŸtu bu gruplaÅŸmalar. En kritik dönem 1908-1912 yılları ile devamında Balkan Savaşı döneminde yaÅŸandı. Bu süreçte büyük çatışmalar ortaya çıktı. Bu çatışmaların ardından etnik arındırmalar baÅŸladı. Müslümanlar Balkanlar’dan arındırılmaya çalışıldı, Türkiye’den de Hıristiyanlar gönderildi.Peki bu yer deÄŸiÅŸtirme, etnik arındırma, biz bize, diz dize kalma hastalığı hiç bitmeyecek mi?- Bu soruyu son zamanlarda herkes heyecanla soruyor. Bence artık bitecek. BildiÄŸiniz gibi Avrupa, arındırma anlayışından dolayı iki dünya savaşı yaÅŸadı. Åžimdi, geçmiÅŸten ders aldığı için AB bunu aÅŸmaya, artık insanlığın önünden son kullanım tarihi dolmuÅŸ bu bayat temcit pilavını kaldırmaya çalışıyor. En azından AB sınırları içinde bu yeni mayanın tutması ilk defa samimi görünüyor. YaÅŸananlar, acılar, kavgalar unutulacak mı?- Bence unutmak kötü bir laf. Unutmak; geçmiÅŸle hesaplaÅŸamadığımız için bir kenara koymak anlamına geliyor. Tam tersine hatırlamak ve bir daha bunu yapmamak üzerine geliÅŸtirmeli kendini toplumlar ve bireyler. Hatırlayacak, hesaplaÅŸacak ve aÅŸacak. Çünkü ders çıkaracak. Tarih bize defalarca göstermiÅŸtir ki, insan yaptıklarından ders çıkarmazsa bunu bir müddet sonra tekrarlıyor.Türkiye’deki Rum toplumunun geleceÄŸi hakkında ne düşünüyorsunuz?- 20. yüzyılın başında Ä°stanbul’da yaÅŸayan her beÅŸ kiÅŸiden biri Rumdu. Åžimdi Türkiye geneline baktığımızda her 60 bin kiÅŸinin sadece biri Rum. Ä°stanbul’da kalan sadece bir müze... O da Patrikhane. Durmaksızın bu kurumu düşmanlık için malzeme olarak kullananlar da bunu böyle görmelidir. Ama çok önemli bir müze. YaÅŸatılması gereken bir müze. Bunun etrafında küçük de olsa bir cemaatin kalmasına herhalde izin verirler diye düşünüyorum.Madem ki bir müzeye dönüştü, Patrikhane’den niye korkuluyor o zaman?- Milliyetçi çevreler bu korkuyu yayıyor. Almanlar Yahudilerden korkuyordu. Ä°srailli milliyetçiler Araplardan, Arap milliyetçiler Ä°sraillilerden korkuyor. Korku, milliyetçiliÄŸin temel refleksidir. Türkiye’de bir kısım insan Patrikhane’yi yok etmek istiyor. Yunanistan’daki milliyetçiler de camileri toptan yıkmak istiyor. Karşılığı olmayan bu korku tam bir hastalıktır. Bunlar düşmansız yaÅŸayamazlar. Rumlar olmazsa mutlaka baÅŸka bir düşman yaratacaklar. Yunanistan’dakiler de Türkler olmazsa baÅŸka bir tane. Ama AB, bize yeniden çok kültürlü, dilli ve dinli yaÅŸama fırsatını kazandıracaktır. Yunanistan’ın adalarında Almanlar ve Ä°ngilizler yaÅŸamaya baÅŸladı. Eskiden bir ev almak bile mümkün deÄŸildi. Ayrıca, mülk alan kendini güvende hissetmiyordu. Åžimdi, durumlar deÄŸiÅŸti. DeÄŸiÅŸen yaÅŸam biçimleri, yeni kuÅŸakların kendi kafalarıyla düşünecek kadar iyi eÄŸitim görmesi eski ve köhnemiÅŸ anlayışları ortadan kaldıracaktır.NEREDE YAÅžARLAR?HALİÇ KÄ°RLENÄ°NCE ŞİŞLİ’YE GEÇTÄ°LERRumlar, Ä°stanbul, Gökçeada ve Bozcaada’da yaşıyorlar. Ä°stanbul’da KurtuluÅŸ, Feriköy, Bakırköy, YeÅŸilköy, Yeniköy, ÅžiÅŸli, Kandilli ve Adalar’da (Burgaz ve Büyükada) ikamet ediyorlar. Ãœzerinde fırtınalar kopartılan Fener ve Balat’ta toplam 10 hane Rum kaldı. Yurtdışına göçen Rumların bir kısmı gitmeden önce evlerini sattı. Çok sayıda Rum ise, durumlar düzelir de tekrar evime dönerim, umuduyla mülkünü elinde tuttu. Ama, evdeki hesap çarşıya uymadı. Binalar önce iÅŸgalcilerin eline geçti, ardından Kayyım’a oradan da Hazine’ye... NEREDE OKURLAR?10 okulda 221 ÖĞrencÄ° kaldIRum okulları Osmanlı dönemde modernizme kapılarını açan ilk kurumlar oldu. Birçok okul, tutucu Hıristiyan çevrelere raÄŸmen seküler bir eÄŸitimi öne çıkardı. Din ve sosyal hayat arasındaki ayırımın altını ilk onlar çizdi. Bir zamanlar binlerce öğrencisi olan bu eÄŸitim kurumları bugün yüksek tavanlı avlularında çocuk seslerine hasret ayakta kalmaya çalışıyor. 38 yıl boyunca ZoÄŸrafyan Rum Lisesi’nde öğretmenlik ve müdürlük yapmış olan Dimitri Frangopulo (77) ile okullardaki eski ve yeni öğrenci sayısı üzerine konuÅŸtuk. ‘1950’lerde 55 okul vardı. Bunlardan 45’i ilkokul, 5’i ortaokul 6’sı ise liseydi. 1949-1950 öğrenim yılında Rum okullarında 5 bin 13 öğrenci vardı. Araya giren olaylar sonrasında 1973-1974 dönemine gelindiÄŸinde toplam okul sayısı 45’e, öğrenci miktarı ise 2 bin 469’a geriledi. Åžu anda toplam 10 ilköğretim okulumuz var. Bunlardan 3’ü hem ilköğretim hem de lise olarak çalışıyor. YeÅŸilköy, Langa, Zapyon, Kadıköy, MaraÅŸlı, Büyükada ilköğretim okullarıyla Zapyon, ZoÄŸrafyan ve Fener Rum Lisesi’nde 2004-2005 öğretim yılında toplam 221 öğrenci okuyor. Galata ve Zapyon’daki yuvada ise sadece 16 çocuÄŸumuz eÄŸitim görüyor.’İBADET YERLERÄ°Tek bir kiliseye 18 kiÅŸi düşüyorTürkiye’de ÅŸu anda büyük bir kısmı faal olmayan toplam 68 Rum Ortodoks kilisesi var. Bunların 55 tanesi Ä°stanbul’da, 5’i Gökçeada’da 1 tanesi ise Bozcaada’da. Türkiye’deki toplam Rum nüfusu dikkate alındığında, tek bir kiliseye 18 kiÅŸi düşüyor. Bunların dışında Hatay’da toplam 7 kilise var. Mersin’de ise 2 kilise bulunuyor. Fakat Hatay ve Mersin’dekiler adları her ne kadar Ortodoks Rum olsa da aslında Arap Ortodokslarının kiliseleri.ORHAN TÃœRKER (AraÅŸtırmacı)Rumların gitmesiyle Ä°stanbul’un ışıkları sönerken Atina bir yıldız gibi parladıOrhan Türker (56) yazdığı kitaplar ve araÅŸtırmalarıyla, Ä°stanbul’u kıyı bucak bilen birkaç Ä°stanbullu’dan biri. Rumların göç serüveninden sonra Ä°stanbul’un çok kültürlü yapısının ve geleneksel mimarinin, yaÅŸam tarzının nasıl altüst olduÄŸu konusunda çok çarpıcı tespitlerde bulunuyor: ‘Rumların Ä°stanbul’daki varlığı Tanzimat’tan beri Türkiye’nin Avrupa’ya dönük yüzünü oluÅŸturuyordu. ModernleÅŸme hareketleri, sosyal hayatın deÄŸiÅŸmesi, kadın-erkek eÅŸitliÄŸinin geliÅŸmesi, özellikle hafta sonu tatillerinde giyim kuÅŸama özen gösterilmesi Rumların etkisiyle oldu. Toplu göçlerin baÅŸladığı 6-7 Eylül olayları ve 1964 tarihi ise, Ä°stanbul’daki modern hayatın ve çaÄŸdaÅŸ kentin çökmesinin miladıydı bana kalırsa. Bugüne kadar geçen 40 yıl içinde kent hálá eski haline dönemedi. Onların yerine gelen kent kültüründen nasibini almamış yeni göçmenler yarattı bu çarpıklığı. Ve tam tersi bir ÅŸekilde, o tarihlerden sonra Yunanistan’ın kalkınması ivme kazandı. Çok iyi yetiÅŸmiÅŸ yüzlerce doktor, hemÅŸire, sanayici, lokantacı, mobilyacı, demirci, eczacı Yunanistan’a hediye edildi. Ä°stanbul’un ışıkları sönerken, Atina bir yıldız gibi parlamaya baÅŸladı. Biz bunu kendi ellerimizle yaptık. Bugün Atina Faliron sahil ÅŸeridinin dörtte üçünün Ä°stanbullu Rumların tapulu malı olması da iÅŸin mali yanını gösteriyor.’ALEKSÄ°S ALEKSANDRÄ°S (Yunanistan BaÅŸkonsolosu)Ortak ÅŸirketlerimiz mucizeler yaratacakYunanistan Ä°stanbul BaÅŸkonsolosu Aleksis Aleksandris (55) de Ä°stanbullu bir Rum ailenin çocuÄŸu. Cihangir’de doÄŸmuÅŸ, yaz tatillerini Büyükada’da geçirmiÅŸ, Kurtuluş’ta büyümüş. Dedesi eczacıymış. Genç yaşında saray baÅŸeczacılığına kadar yükselmiÅŸ. GeçtiÄŸimiz yıl Ä°stanbul’a tayini çıkınca çok sevinmiÅŸ. Åžimdi çalıştığı ofis, doÄŸduÄŸu Sait PaÅŸa YokuÅŸu’nun hemen bitiÅŸiÄŸinde. Çocukluk arkadaÅŸlarını bulmuÅŸ, Büyükada’ya gitmiÅŸ, ‘Adadaki faytonların kokusunu bile özlemiÅŸim’ diyor. Bir de eskiden bu topraklarda Rumların bir milletvekili bile olduÄŸunu hatırlatıyor: ‘Burada yaÅŸayan Rumlar, Yunanistan ve Türkiye gibi iki komÅŸu milletin arasında köprü rolü oynuyordu. Bu köprü büyük oranda tahrip oldu. Bakın 1959’da Karamanlis Türkiye’ye geldiÄŸinde BaÅŸbakan Menderes’in tercümanlığını DP Ä°stanbul Milletvekili Aleksandros Hacopulos yapmıştı. Ne demek istediÄŸimi anladınız mı? Bir baÅŸka nokta daha var: Son beÅŸ yıl içinde çok sayıda Türk ve Yunan ÅŸirketi ortaklık kurdu. Hem iki ülkede ortak iÅŸ yapıyorlar, hem de dünyanın sayısız ülkesinde sırt sırta çalışıyorlar. Göreceksiniz, önümüzdeki yıllarda bu ortak ÅŸirketlerimiz dünyada mucizeler yaratacak. Ama, bakın son birkaç aydır sadece 70 Yunan ÅŸirketi bize baÅŸvurarak Yunanca ve Türkçe bilen elemanlara ihtiyacı olduklarını bildirdiler. Yok ki, saÄŸlayalım. Ä°ÅŸte, o Rumlar gitmeseydi bu iletiÅŸim sorunu çözülürdü.’DENÄ°ZDEN HAÇ ÇIKARMAK Hazreti Ä°sa, 25 Aralık günü dünyaya geldi. 1 Ocak’ta sünnet oldu. Yıllar sonra bir 6 Ocak günü Ãœrdün Nehri’ne girerek vaftiz oldu ve Yahudilik’ten Hıristiyanlığa geçti. Ortodoks Hıristiyanlar bu yüzden 6 Ocak’ı tüm dünyada denize haç atma töreni ile kutluyorlar. Ortodoks din adamının suya attığı haçı gençler dalıp çıkarmaya çalışıyorlar. Ä°lk bulan gence, bir altın zincir ve bir haç hediye ediliyor. Haliç kirlendiÄŸi için yapılamayan bu tören son üç yıldır yapılıyor. Dimitri Karayani, bu konudaki tartışmalara şöyle cevap veriyor: ‘Haç atılan denizin bulunduÄŸu toprak bizimdir gibi bir anlayış olamaz. Yapılan sadece dini bir ibadettir. Bence, tarih bilmeyenler, dine saygısı olmayanlar bu ibadete karşı çıkıyor. Eskiden Müslüman delikanlılar da altın madalyonu almak için Rum gençleriyle yarışırdı. Åžimdi, denize atlayacak Rum genç bile zor buluyoruz. Zaten bir avuç insan kaldık, bırakın da bu insanlar Allah’a bildikleri gibi yönelsin.’Bir zamanlar Ä°stanbul’un sokakları çok neÅŸeli, çok renkliymiÅŸPanayot (41) ve Jaklin Özkurkudis (35) çifti Kurtuluş’ta yaşıyor. Bay Panayot, geleneksel Türk el sanatları okumuÅŸ. Patrikhane’de çalışıyor. Ermeni Jaklin Hanım ile altı yıldır evliler. OÄŸulları Hristo (3) ve kızları AÄŸapi Christina (1.5) ile mutlu bir hayat sürüyorlar. Panayot Özkurkudis, kitapların içinde büyümüş, gelenekleri araÅŸtırmış, bu konuda engin bilgilere sahip. Bize de Rum geleneklerini anlattı:Bizde de aileler genel olarak erkek çocuÄŸu tercih eder. Böylece hem soyun süreceÄŸine inanıyorlar hem de kız çocuklarına vermek zorunda oldukları drahomadan kurtulacaklarını düşünüyorlar.Bebek doÄŸunca, çocuÄŸun ve lohusanın kötü ruhlar, cinler ve Nerades adı verilen su perilerinin etkisinde kalacağına inanırız. Kötü ruhlardan korunmak için bebeÄŸin ilk kakası, alt beziyle paspasın altına konulur. Misafirler onun üstüne basarak geçer ve böylece anne ve bebek nazardan, büyüden ve kötü huylu perilerden korunur.Yeni doÄŸan çocukların göbek baÄŸları çocuklar evlenene kadar ikona dolabında saklanır. Çocuklar evlendiklerinde bu göbek bağı bir kör kuyuya ya da denize atılır. Çünkü anne ile çocuÄŸun bağının ancak o zaman kopacağına inanılır. Rum matem evinde, ölünün 40’ı çıkana kadar aynalar örtülerle kapatılır, müzik dinlenmez. Kimse saçını taramaz, boyanmaz, saç sakal tıraşı olmaz, kendini acısına verir. NeÅŸe, canlılık simgesi kırmızı giysiler bir yıl boyunca rafa kaldırılır.Eski adı Tatavla olan ÅŸimdiki KurtuluÅŸ semti, karnavalları en güzel, en renkli kutlayan muhit olarak bilinir. 97 yaşında ölen dedem, o dönemki karnavallar sırasında sabahlara kadar gülüp eÄŸlenildiÄŸini anlatırdı.Fener’dekÄ° VatÄ°kan SPEKÃœLASYONUSon beÅŸ-altı yıldır Rumların Fener ve Balat’tan mülk aldığı, burayı Vatikan benzeri bağımsız bir yer haline getirecekleri spekülasyonu yapılıyor. Fatih Tapu Müdürlüğü’nde yaptığımız bir araÅŸtırmada son 20 yıl içinde Rumların mülkiyetine geçen sadece iki bina tespit edebildik. Bu binaların ikisi de Patrikhane duvarına bitiÅŸik. Birinde Patrikhane’de çalışan bir hizmetli oturuyor, diÄŸeri de Patrik’in makam aracının garajı. 1986’da İçiÅŸleri Bakanlığı, Patrik aracının güvenli bir garajda muhafazasını istemiÅŸ. Patrikhane bahçe kapısını geniÅŸletme iznini Anıtlar Kurulu’dan alamadığı için ikinci binayı satın alarak garaja çevrilmiÅŸ. Hepsi bu. Patrikhane’de yaÅŸlı bir Metropolit’le sohbet ettik: ‘ÇocukluÄŸumuzda bir ÅŸehir masalı vardı. Sultanahmet’te bir dehliz var; içine giriyorsun ve taa Heybeliada’dan çıkıyorsun diyorlardı. Biz de buna inanırdık. Fener ve Vatikan meselesi de bu efsaneye benzedi. SöylediÄŸiniz maksatla evleri satın almak amacımız yoktur. Biliyorsunuz ki, yıllar içinde yüzlerce Rum binası Hazine’ye geçti. Åžu anda Kayyım idaresinde onlarca ev var. Kilise kayıtlarından bu semtten yurdışına gidenlerin nerede yaÅŸadığını biliyoruz. Böyle bir hedefimiz olsaydı, onların mülklerine sahip çıkmalarını saÄŸlardık. Alamancı dediÄŸimiz yurttaÅŸlarımızın kaçı Türkiye’ye döndü ki, Rum asıllı olanlar evine geri gelsin. Suları tersine akıtmak mümkün deÄŸil. Ve Rumların Vatikan kurmak gibi deli saçması bir fikre kapılacak kadar geri zekalı olması söz konusu olamaz...’ÇANAKKALE’NÄ°N RUM ÅžEHÄ°TLERÄ° Çanakkale Savaşı’nda Türk Ordusu’nda çok sayıda Rum da savaÅŸmış. Alay tabipleri ve eczacılar genelde Rumlarmış. KonuÅŸtuÄŸum Rumlardan bir kısmı dedesinin Çanakkale’de savaÅŸtığını söyledi. Bunlardan biri mali müşavir Vasil Lemapulo, ismini taşıdığı dedesinin Çanakkale’de tabip olarak savaÅŸtığını söyledi. Kemal Demirel’in tarihi belgelere dayanarak yazdığı ‘Anafartalar’ın BeÅŸ Günü’ adlı kitabında da AsteÄŸmen Dr. Lemapulo ile Mustafa Kemal’in sohbetine yer veriliyor. Yaşı 90’ları aÅŸmış birkaç kiÅŸi de Atatürk’ün arkadaşı Dimitriyoti adında doktor bir yüzbaşıdan bahsetti. Çanakkale’de ÅŸehit olan bu yüzbaşı, büyük kahramanlıklar göstermiÅŸ. Åžimdi yurtdışında yaÅŸayan ailesine madalyalar verilmiÅŸ. Nerede yattığını bilen yoktu. Çanakkale ÅžehitliÄŸi’de 57. Alay’da mezar taşını bulduk. Atatürk’ün Nutuk’ta, ‘57. Alay eÄŸer süngü takıp düşmanı göğüslemeseydi, ÅŸimdi bu vatanın semalarında baÅŸka bir bayrak dalgalanıyor olacaktı...’ dediÄŸi efsane 57. Alay’da.Â