Prof.Dr. İlber Ortaylı ve son Bulgar Kralı II. Simeon: Majesteleriyle Profesör baş başa

Altı yaşında kral oldu. Dokuz yaşında ülkesini terk etmek zorunda kaldı. Çocukluğu, İstanbul üzerinden gittiği Mısır’ın İskenderiye şehrinde, gençliğiyse İspanya’nın başkenti Madrid’de geçti. 1946 yılında sürgün edildiği ülkesine 50 yıl sonra, 1996’da geri döndü. Kurduğu siyasi parti 2001’deki Bulgaristan genel seçimlerinden zaferle çıkınca, tarihte eşine zor rastlanan bir başarıya imza attı: Sürgün edildiği ülkesinin 55 yıl sonra başbakanı oldu. Son Bulgar Kralı Simeon Sakskoburggotski ya da daha bilinen adıyla II. Simeon’un hayatı, adeta Avrupa tarihinden dünyaya açılan bir pencere niteliği taşıyor. Dolayısıyla kral, Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkan ‘Benzersiz Bir Hayat’ adlı otobiyografik kitabının tanıtımı için İstanbul’a geldiğinde, onunla röportaj yapacak en doğru isim; tarihçi Profesör Dr. İlber Ortaylı olacaktı. Bulgar Kralı, İlber Hoca ve ben, Elmadağ’daki Divan Oteli’nde buluştuk. İlber Hoca, kralı “Majesteleri” diye selamladı, Kral da İlber Hoca’ya “Profesör, çok memnun oldum” diyerek karşılık verdi. Tarihin sırlarını çok iyi bilen bu iki bilge kişinin eski krallardan sanki karşı komşuları gibi bahsetmelerini, eski kraliyet mensuplarına ait duyulmamış bilgileri birbirlerine zevkle anlatmalarını şaşkınlık ve hayranlıkla dinledim. İran Şahı Rıza Pehlevi’nin utangaçlığından tutun da kız kardeşi Eşref’in ne kadar zeki olduğuna kadar tarih kitaplarında asla bulamayacağımız türde kraliyet dedikodularını dinlerken resmen yüzümde güller açıyordu. Ancak sohbetin ilerleyen dakikalarında bu ikilinin diyaloglarını yakalamak benim için çok da kolay olmadı. Örneğin İlber Hoca “Neslişah Sultan, sizin Otto’yla yakın arkadaştı” dediğinde bahsettiği Neslişah’ın Osmanlı hanedanının son kayıtlı veliahtı, Otto’nun da Avusturya-Macaristan Monarşisi’nin son veliaht prensi Otto von Habsburg olduğunu anlamak için mutlaka araya girip “Hocam Otto derken?” diye sormam gerekti! İşte Profesör Dr. İlber Ortaylı’nın Bulgar Kralı II. Simeon’la yaptığı bu sıradışı ve tarihi mülakatı takdimimizdir...

Prof. Dr. İlber Ortaylı: Çocuk yaşta ‘Balkanlar’ın Prusyasının kralı olmak nasıl bir şeydi?

- Bulgar Kralı II. Simeon: ‘Balkanlar’ın Prusyası lafı, Bulgaristan’a sonradan yapıştırılmış bir yafta. Evet, belki Bulgar ordusu iyi bir orduydu ama bu bizi Prusya yapmaz. Altı yaşında kral olmakla ilgili en net hatırladığım şey şu: Babamın çok hasta olduğu bize zaten söylenmişti. Ama bir çocuğun ölümü anlaması çok zor. Babamın öldüğünü şöyle anladım: Altı yaşındaydım ve normalde bana ‘ekselansları’ derlerdi. Ama bir gün aniden ‘majesteleri’ diye hitap etmeye başladılar. Anladım ki, o gün babam öldü.

Altı yaşında kral olmak nasıl bir histi?

- Çocuk zihniyeti, çocuk zihniyetidir. Ne kadar eğitim almış olursanız olun, her şeyi çocuk kafasıyla görürsünüz. Hissettiğim tek şey, o andan itibaren çocukluğumun bitmiş olduğuydu. Anladım ki artık farklı davranmak zorundayım. Etrafım farklı insanlarla çevrildi. Ve tabii ki çok zor bir dönemdi, İkinci Dünya Savaşı yıllarıydı, Bulgaristan’da bombalamalar yaşandı. Hemen sonra Sovyet işgali gerçekleşti. Bu da başka bir şoktu. Ondan sonra bir şok daha, yeni komünist rejim geldi.

Savaş sırasında Vrana’nın bahçesinde.

Siz ne durumdaydınız bu arada?

- Biz esir gibiydik. İşgalden sonra iki sene daha orada kaldık, sonra Bulgaristan’da ‘Monarşi gitsin mi kalsın mı?’ diye referandum yapıldı. İnsanların yüzde 94’ü cumhuriyet istedi. Aslında o dönemdeki Sovyet işgali, bize bu referandumun ne kadar gerçek olduğunu gösterdi. Sonuçlar açıklandıktan sonra bize ülkeyi terk etmemiz için sadece bir hafta süre tanındı. Annemin ailesi İskenderiye’de yaşıyordu. O yüzden Mısır’a gitmeye karar verdik. 48 saat içinde Şark Ekspresi’ne binip İstanbul’a doğru yola çıktık.

Ne kadar kaldınız İstanbul’da?

- 17 Eylül 1946 sabahıydı, Bulgaristan’dan trenle İstanbul’a geldik, istasyondan doğruca limana gittik. Dolayısıyla İstanbul’u sadece birkaç saat görebilmiştim.

MUZU İLK DEFA TÜRKİYE’DE GÖRDÜM

Kral Simeon’un 50 yıl sonra Bulgaristan’a muhteşem dönüşü.

Yani İstanbul’un siluetine dair bir fikir yok kafanızda? Eminim ki o zamanlar çok güzeldi...

- Ben Bulgaristan’dan o güne dek hiç ayrılmadığımdan dolayı benim için gördüğüm her şey olağanüstüydü. Biz limana gider gitmez gemi hemen limandan ayrıldı ve önce İzmir’e, sonra İskenderun’a, oradan da asıl hedefimiz olan Mısır’ın İskenderiye şehrine gittik. Türkiye’de uğradığımız limanlarda bize şahane meyveler getirdiler, kavun,  karpuz, vs.  Muzu hayatımda ilk defa Türkiye’de gördüm. Bu, benim gibi hayatında muz görmemiş bir çocuk için büyük bir lükstü.

 Antalya’da yetişen muzu yemişsinizdir siz. Şimdi gitseniz öyle bir şansınız olmaz çünkü bütün şehir otel doldu ve o harika muz bahçeleri yok oldu. O yıllarda Türkiye’de iki önemli göçmen ağırladık, biri Polonya büyükelçisiydi, Almanlar Polonya’yı işgal ettiğinde ülkesine geri dönemedi. İkinci ünlü göçmen de tabii ki sizdiniz, meşhur Bulgar Kralı. Tabii bir de eski Arnavutluk Kralı Ahmet Zog vardı.�

- O da 1946’da Mısır’a gitmişti.  

Evet ama Mısır’a gitmeden önce birkaç gün İstanbul’da Pera Palace Oteli’nde kalmıştı. Peki siz Mısır’da eski Osmanlı hanedanının mensuplarıyla ne zaman tanıştınız? 

- Evet, o dönem Osmanlı hanedanının bazı mensupları da İskenderiye’de yaşıyordu. Annem onlarla tanışıyordu. Biriyle,  Osman Osmanoğlu’yla biz aynı okula gittik. Hanedandan Prenses Neslişah, Prenses Necla ve Prenses Hanzade kardeşler de İskenderiye’deydi.

DÜŞMAN HANEDAN ÇOCUKLARININ ARKADAŞLIĞI

Neslişah, sizin Otto von Habsburg ile yakın arkadaştı. (Avusturya-Macaristan Monarşisi’nin son veliaht prensi) Otto, dayınızdı değil mi?

- Evet dayım sayılırdı, çünkü onun annesi, benim büyükannemin kız kardeşiydi. Otto’ya siyasi kariyeri nedeniyle çok saygı duyardım. Çünkü daha sonraki yıllarda Avrupa Parlamentosu’na girdi.

Avrupa Parlamentosu’nun tek Türkofil (Türkleri seven) üyesiydi. Otto her zaman açık açık Türkiye’yi desteklemiştir. Avusturya’nın son imparatoru ve Macaristan’ın son kralı olan I. Karl’ın oğluydu. Ve çok şaşırtıcı bir şekilde bu iki hanedan birbirine düşmandı. Ama Otto ve Osmanlı Hanedan Defteri’ne kaydı yapılan son kişi olan Neslişah çok iyi arkadaştılar!

- Otto 1976’da Almanya’da Avrupa Parlamentosu üyeliğine seçildiğinde ona bir tebrik mesajı gönderdim. Bana cevabında, “Simeon, mesajın için teşekkür ederim. Şu andan itibaren, Avrupa Parlamentosu’nda senin temsil ettiğin Bulgaristan’ı savunan en azından bir kişi olacak.” Yani parlamentoda komünist Bulgaristan’ı savunmayacaktı.

BULGAR TÜRKLERİNİN TRAJEDİSİNİ ANLATTIM

II. Simeon, kız kardeşi Maria Luisa ile Madrid’de.

Bulgaristan’daki o korkunç olaylar, Türklerin isimlerinin zorla değiştirilmesi kampanyası da komünizm döneminde yaşandı.

- Evet, o olaylar korkunçtu. 1984’te sadece Türkler değil, aynı zamanda etnik olarak Bulgar olan Müslümanlar da komünist rejim tarafından baskı görmeye başladı. Zorla isimleri değiştirildi. O dönem bir sürü insanı sürgüne gönderdiler. Bu trajediyle ilgili Uluslararası Kızılhaç Komitesi’nde ve Arap Ligi’nde konuşmalar yaptım. O dönem yaklaşık 300 bin Bulgar Türk’ü Türkiye’ye geldi.

Aslında bir yerde Jivkov’a (1971-1989 yılları arasında Bulgaristan Başbakanı olan Todor Jivkov) teşekkür etmeliyiz çünkü bize 300 bin kişi gönderdi, önce şoke olduk, ancak daha sonra hastanelerimiz Bulgaristan’dan gelen en üst seviyede hemşirelerle doldu. Ayrıca marangozlar, elektrik teknisyenleri vb. bir sürü diğer meslekten de çok iyi yetişmiş elemana sahip olduk.

KRALLARLA ARKADAŞ

Mısır’a dönelim, orada istediğiniz kadar kalma şansınız var mıydı, yoksa belli bir zaman dilimi için mi kalmanıza izin verildi?

- Ben orada okula gittim, kız kardeşim de öyle. O dönemin en iyi okullarından biri olan İskenderiye’deki Victoria College’a yazıldık. Kralların gittiği okul olarak bilinirdi. Biz Mısır’da kaldık, orada yaşamayı da çok sevdik. Ama annem biraz büyüdükten sonra Avrupa’da eğitim almamızı istiyordu. O sırada Kahire’deki İspanyol Büyükelçisi gelip “Bir sürgün yeri olarak İspanya’yı hiç düşündünüz mü?” diye sordu. Böylece Mısır’dan 1951’de ayrıldık. Bu şekilde siyasi mülteci olarak İspanya’ya gittik ve hayatımın 50 senesini orada geçirdim.

Fas Kralı II. Hasan da arkadaşınızdı galiba?  

- Evet, Fas Kralı II. Hasan sınıf arkadaşımdı. Ayrıca Ürdün Kralı Hüseyin’le de İskenderiye’deyken aynı sınıftaydık. İspanya Kralı Juan Carlos’la da İspanya’ya gittikten sonra çok yakın arkadaş olduk.

İran Şahı Rıza Pehlevi’yle tanışıklığınız?..

 - Kendisiyle yurtdışı seyahatlerinde tanıştım, birkaç defa da İran’da ziyaret ettim. O zaman İran’la Bulgaristan arasındaki kültürel benzerlikler beni çok şaşırtmıştı. Şah ve ailesini çok iyi tanıyordum. Özellikle de kardeşi Prens Abdülreza çok iyi arkadaşımdı. Aynı zamanda Dünya Yaban Hayatı Koruma Fonu’nun da başkanıydı.

PEHLEVİ UTANGAÇTI

Şahın ikizi olan kız kardeşi Prenses Eşref’le de tanıştınız mı? Çok zeki bir kızdı...

- Evet, inanılmaz derecede zeki, çok etkileyici bir hanımefendiydi. Şah ise çok utangaç, çekingen bir insandı. O gösterişli imparator tavırları da bir savunma mekanizmasıydı bence. Elbette vizyonu olan ve uluslararası alanda saygı duyulan bir şahsiyetti. Ancak ne yazık ki siyaset çok berbat bir şey. Bazı müttefikleri tarafından bir anda öyle bir yüzüstü bırakıldı ki...

Evet, ne yazık ki öyle oldu.

- Büyük muktedirler, büyük güçler lafa gelince çoğu zaman küçük ülkelerden güzel sözlerle bahsediyorlar. Ama tarihe ve gerçeklere bakacak olursanız, o ülkelerdeki siyasi krizlere de çoğu zaman o büyük ülkeler sebep oluyor.

İmparatoriçe Farah Diba’nın yaptığı şeyler, mesela Halı Müzesi, Sadabad koleksiyonu, bunlar unutulmaz...

- Farah asla hiç kimse hakkında en ufak bir kötü söz bile söylemezdi. Ayrıca Farah’ın yetiştiriliş tarzı, normal bir ailenin kızınınki gibiydi. Herkes gibi üniversiteye gitti. Bütün bunlar, onun olaylara farklı bir açıdan bakabilmesine  büyük katkı sağladı. Birkaç sene önce kendisi son derece nazik bir şekilde gelip Bulgaristan’da bizi ziyaret etti.

ANALİZLERİNİZ HAYRANLIK UYANDIRICI!

İzninizle Majesteleri; sizin psikolojik analizlerinizin çok hayranlık uyandırıcı olduğunu söylemek isterim!

- Sayın Profesör; yaşımdan ileri geliyor. Size bir anımı anlatmak istiyorum. Birkaç sene önce İstanbul’a geldiğimde herkes gibi havaalanında polise pasaportumu gösterdim. Son derece uluslararası bir tavırla, Türkçe “Eski Bulgaristan Başbakanı’yım” dedim. Adam, pasaportuma bakıp “Majesteleri, sizi görmek büyük zevk” dedi. Ve bunu Bulgarca söyledi! Meğer Bulgar Türk’üymüş!

�

TERK ETMEK ZORUNDA KALDIĞI ÜLKESİNE 50 YIL SONRA BAŞBAKAN OLDU

50 yıl sonra Bulgaristan’a dönmeye nasıl karar verdiniz?

- Ben zaten her zaman  dönmeyi hayal ediyordum. Ama bu hayalin hiçbir zaman gerçekleşeceğini düşünmüyordum. 1989 yılı geldiğinde birdenbire büyük bir değişim yaşandı ve komünizm çöktü. Ondan sonra Bulgaristan’dan birçok kişi Madrid’de ziyaretime gelmeye başladı ve bana ülkeye geri dönmem yönünde telkinde bulundular. Ailemden Bulgaristan’a ilk ziyaret, 1991’de kız kardeşim tarafından yapıldı. Sofya’ya gitti ve son derece güzel karşılandı. Daha sonra 1993’te annem, babamın ölümünün 50. yılı vesilesiyle Bulgaristan’a gitti ve o da sevinçle karşılandı. Mayıs 1996’da, yani 50 sene sonra da ben döndüm. Olağanüstü bir şekilde karşılandım.

Başbakan seçilmeniz nasıl oldu?�

- 2000 yılında fark ettim ki o dönemde Avrupa Birliği ve NATO’ya yönelmemiz önemliydi, bunun vakti gelmişti. Bir grup arkadaşla bir siyasi parti kurduk ve Bulgaristan’da seçimlere katıldık. Ama kazanmayı beklemiyordum!

Hiç mi beklemiyordunuz?

- Hiç. Normal değil ki! 50 sene sürgünden sonra, hakkımda söylenen onca olumsuz şeyden sonra seçilmeyi beklemek zor. Ama Bulgar halkı hoşgörülü bir halk. Seçimleri kazandığımızda parlamentonun yarısını oluşturuyorduk. Halkın yarısı destekledi, ama öbür yarısı da karşı çıkmadı. Biz de onlara saygı duyduk. Bu şekilde başbakan oldum.

Diğer yüzde 50’yi hiç görmeyen, onlara saygı duymayanlar da var...

- Benim için bu entelektüel anlamda siyasi bir dersti.

KAPALIÇARŞI ESNAFI KARŞISINDA PES ETTİM

“İstanbul’a bir gelişimde eşimle Kapalıçarşı’ya gittik. O sırada yanımıza  birisi yaklaştı, İspanyolca konuştuğumuzu duyduğu için ‘Real Madrid-Barcelona’ filan dedi. Ben dönüp eşime Fransızca bir şeyler söyledim. Sonra oradaki satıcı da Fransızca konuşmaya başladı. Ben eşimle gizli konuşmak istediğim için bu sefer İngilizceye döndüm, o da İngilizceye döndü! En sonunda eşime dönüp Bulgarca konuştum, bana bakıp Bulgarca ‘Kardeşim, niye baştan Bulgarcayla konuşmuyorsun ki?’ dedi. Bulgar göçmeniymiş! Orada ben artık pes ettim. 

BULGAR KRALI II. SİMEON’UN HAYATI

 - 1937’de Sofya’da doğdu
- 1943’te babası Kral III. Boris’in ölümünün ardından 6 yaşında kral oldu.
- 1945’te Bulgar Komünist Partisi döneminde amcası Prens Kiril ve bazı kraliyet mensupları kurşuna dizildi.
- 1946’da ailesiyle birlikte Bulgaristan’ı terk etmek zorunda kaldı ve Mısır’a sürgüne gitti.
- 1951’de ailesiyle birlikte İspanya’ya kabul edildi.
- 1958’de West Point Askeri Akademisi’nde iki yıl eğitim gördü.
- 1962’de benzer bir kadere sahip Margarita Gomez-Acebo’yla evlendi.
- 1996’da, sürgün edildikten 50 yıl sonra Bulgaristan’a geri döndü.
- 2001’de Bulgaristan’da başbakan seçildi.
- 2005’te Bulgaristan’ın Avrupa Birliği’ne girmesinde en aktif rolü üstlendi.