Para insanı bozar ama acıyı da azaltır
Güncelleme Tarihi:
Bir iktisat hocası oturup “İktisat Nedir?” diye bir kitap yazdığında, Victoria’s Secret modellerinden bahsetmesini beklemezsiniz. Ama Bahçehir Üniversitesi’nden N. Emrah Aydınonat İletişim Yayınları’ndan çıkan kitabında ekonomiyi onların üzerinden anlatıyor.
Victoria’s Secret modelleriyle iktisat arasında nasıl bir bağ var?
İktisat modeli dediğimiz şey nedir? Kendi öğrenciliğimden biliyorum. İlk derste hoca gelir, tahtaya bir şeyler çizer ve bunların dünyayı açıkladığını iddia ederek iktisat teorisini anlatmaya başlar. Ben ve pek çok öğrenci o derslerde bağlantı kuramamıştık. Model nedir, ekonomide nasıl kullanılır, anlamadık. Victoria’s Secret modelleri de buna yarıyor. Oyuncak arabalar gerçek arabaların modeli, Victoria’s Secret modelleri de insanların modeli. Bazı iktisat modellerinin ne kadar idealize edildiğini bu şekilde anlayabiliriz. Modellerin birebir gerçeği temsil etmediklerini beklememiz gerekir.
Para insanı illaki bozar mı?
Biz öğrenciyken model nedir, ekonomide nasıl kullanılır, anlamadık. Victoria’s Secret modelleri bunu anlatabilir.
Yapılan pek çok çalışmada bunun ipuçları var. Bir deneyde Monopol oyununa paralar deneğin göreceği bir yere konuyor ya da deneyin yapıldığı ortamdaki bilgisayara para fotoğrafı yerleştiriliyor. Sadece bunu gördükleri için denekler diğerlerinden daha bencil davranıyorlar. Bir başka araştırmada da MIT’den bir uzman maymunlara para kullanmayı öğretiyor. Ve maymunlar parayı kullanmayı öğrendikten sonra ilk işleri partnerlerine cinsel ilişki karşılığında o plastik parayı teklif etmek oluyor!
Siyasetçiler ekonominin büyümesinden bahsederken aslında masal mı anlatıyor?
Masal demeyelim de zaman zaman yanıltıcı olabiliyorlar. Mesela “İlk 10 ekonomiden biri olacağız” gibi hedeflerle konuşuyorlar. Ama bu çok anlamlı bir hedef değil. Bunu dünyanın en büyük pidesini yapmaya benzetiyorum. Dünyanın en büyük onuncu pidesine sahip olmak ancak pidenin lezzeti iyiyse ve pide eşit dağılıyorsa, herkes doyuyorsa anlamlı olur.
Vahşi olan kapitalizm mi, kapitalistler mi?
Adam Smith tekelci tacirleri hiç sevmez. Onlar gelirlerini arttırmak için hareket eder, hükümet politikalarını da bunun için etkilemeye çalışırlar. Kapitalist sistem, tekelci kapitalistlerin yaşamasına olanak verecek bir sistem. Görünmez el teorisine göre de aynı zamanda bu tekelci kapitalistleri engelleyen bir sistem olması gerekiyor. Kuralları ve kurumları olmadan kapitalizm düzgün işlemez.
Para saadet getirdiği gibi acı çekmemizi de önler mi?
Bir elinizde para tuttuğunuzda ayağınıza dökülen kaynar suya daha az duyarlı oluyorsunuz. Bu, bir araştırma sonucu.