Kendi kaleminden İhsanoğlu’nun fikir dünyası

MHP ve CHP’nin cumhurbaşkanlığı seçimi için üzerinde anlaştığı isim Ekmeleddin İhsanoğlu, hafta içinde büyük bir tartışma yarattı. CHP içindeki ulusalcı kesimden İhsanoğlu’nun yeterince laik ve Atatürkçü olmadığı yönünde sesler yükseldi. AKP’ye yakın bazı yazarlar tarafından ise Suudi Arabistan ve Amerika’ya yakın bir aday olarak gösterildi. İhsanoğlu da ilk açıklamasında daha önce yazdığı eserleri işaret ederek “benim alnım açık” mesajı verdi. Peki, İhsanoğlu Osmanlı, Cumhuriyet, laiklik, İslam ve siyaset konularında ne düşünüyor. Gelin, yeni cumhurbaşkanı adayını tanımak için kaleme aldığı ‘Modern Türkiye ve Osmanlı Mirası’ başlıklı makalesi ve ‘Yeni Yüzyılda İslam Dünyası’ adlı kitabına bakalım. Sözü İhsanoğlu’na bırakalım.

DİNİ DEĞERLER VE SİYASET DENGESİ

Siyasetin teorisyenlerinin ve uygulayıcılarının bir yanda devamlı hareket halinde bulunan siyasî değişkenlerle diğer yanda değişmez olan din prensipleri arasında ustaca bir dengeyi kurması gerekiyor. Siyasî konuların dünyevî ve değişken olduğu, dinin ise mutlak semavî değerlere dayandığı gözden uzak tutulmamalı.

İSLAMCI REJİMLER VE KATI LAİKLER

Müslüman toplumların içinden geçtiği siyasî tecrübeler arasındaki farklılıklar İslam dünyasında hâkim ideolojiler yelpazesine de yansıyor. Bir uçta İslam’ı olabilecek en katı yorumlar ve uygulamalarla benimseyen bazı İslamcı rejimler, diğer uçta ise İslam’a yönetimde herhangi bir söz hakkı vermeyen laik rejimler var. Bunların dışındaki Müslüman ülkeler ise birbirlerinden farklı şekillerde bir üçüncü, orta yolu takip etmiş; bunlar arasında İslam’ın temel bir hukuk kaynağı olarak geçerliliğini anayasa maddesine bağlamış olanlar var.

DİN İLE SİYASET AYRILMALI

Müslüman toplumların günümüz dünyasında kararlılıkla ileri gidebilmeleri için siyaset alanıyla din alanı arasındaki ilişkiyi, bunları birbirine karıştırmayacak şekilde tanımlamaları gerekir. Bu ilişki karşılıklı olarak yetkilerin ayrılığına dayanmalı, ayrıca çoğulculuğa yer vermeli ve bunu benimsemeli ve aynı zamanda siyasî gücün elden ele geçişinde demokratik usullere elvermeli. Din alanının siyaset üzerindeki ve siyasetin din üzerindeki kontrolü kaldırılmalı, bu ikisini birbirinden ayıran çizgi net ve açık olarak çizilmeli.

ÇATIŞMAYI OSMANLI MİRASI ÖNLER

(Türkiye’nin Osmanlı’nın müspet mirasına sahip çıkması) her şeyden önce dış dünya karşısında ‘Büyük devlet’ hissini yakalamasına yol açacak, aynı zamanda kendi içindeki ikilemi ortadan kaldıracak, toplumda çatışmayı ve gerginliği gidermeye yardımcı olacaktır.

ZORLA KABUL ETTİRİLEMEZ

Bugün Türk tarihinin bir döneminin -Osmanlı olsun veya Cumhuriyet olsun- nostaljisinde bulunanlar, onu idealleştirerek başkalarına zorla kabul ettirme hakkına sahip değillerdir.

GENÇLİK VE DEMOKRASİ

Demokrasinin önüne çıkabilecek engeller cesaretimizi kırmamalı çünkü biliyoruz ki dünyada demokrasiye giden yolların hiçbiri güllerle bezenmemişti. Tersine bunlar fedakârlıklarla, sabır ve kararlılıkla aşılabildi. Çoğulcu demokrasi uygulamasıyla İslam’daki yönetişimin temelleri arasında esaslı bir karşıtlık bulunmuyor. Müslüman toplumlarda gençlik hareketleri neticesinde totaliter rejimlerin yıkılması bize iyinin peşindeki bir gençliğin ve düşünen insanların varlığı sayesinde bu toplumların geleceğinin daha parlak olabileceği ümidini vermeli.

YAŞANAN ARAP BAHARI DEĞİLDİ

Arap ülkelerinde yaşananlar arzulanan baharı getirmedi; getirdiği, despotların sonbaharı oldu. Toplumlar güçlükler ve problemler yaşamaya devam edecekler. Bu sonbahardan sonra uzun ve sert bir kış olacak, ardından değerleri ve sistemleriyle toplumların arzuladığı bahar gelecek.

JÖN TÜRK MUHALEFETİ

Bugün bile Jön Türk zihniyeti denilebilecek, toplumu sarsan, devlete meydan okuyan ve aydınları kamplaştırarak toplum kesimlerini ters istikametlere yönlendiren menfi miras, 20. asrın sonunda Türk hayatının bir parçası olarak sürmektedir.

KÖKLERİ HAVADA BİR AĞAÇ

Bizden önce veya sonra çok köklü ihtilaller geçiren milletler, devlet rejimini değiştirirken, devlet-toplum münasebetlerini ihtilalin yeni idealleri uğruna baştan düzenlerken, toplumlarının mazi ile olan bağlarını kopartarak onu, kökleri havada kalan bir ağaca dönüştürme cihetine gitmemişlerdir.

DİLİN HİLKAT GARİBELERİ

Gelişmiş, ‘mürekkep’ bir İmparatorluk dili olan, yüksek edebiyat ve bilim dili haline gelen Osmanlı Türkçesi’nde asırlardan beri kullanılan kelimeler ile Osmanlı Türklerinin kendi türettikleri kelimeler etnik tasfiyeye tâbi tutulmuştur. ‘Özgürlük’, ‘uygarlık’ ve ‘bağımsızlık’ gibi bize has, lengüistik bakımından hilkat garibeleri olan ve herhangi bir Türk lehçesinde olmadığı gibi onu türetenlerin kendilerine ait şahsî ve gayri ilmî anlayışları içinde uydurulan bu kelimeler, bugün Orta Asya ve Kafkasya Türklerinin kullandığı ‘hürriyet’, ‘medeniyet’ ve ‘istiklâl’ kelimelerinin yerini zorla almıştır. Osmanlı Türklerinin kullandığı kelimeler bugün Çin Seddi’nden Adriyatik Denizi’ne kadar hâlâ kullanılıyor ve üniversite profesörü ile dağ başındaki çoban tarafından anlaşılıyorsa bizim en azından dil konusunda Osmanlı mirasının bugün için değer ve geçerliliğini bir daha düşünmemiz gerekir.

Osmanlı Mirası KUSURSUZ DEĞİL

Osmanlılardan bize intikal eden mirasın hepsinin kusursuz ve mükemmel olduğunu iddia etmek nostaljik bir bakış açısının eseri olduğu gibi, ideolojik bir düşüncenin temelini de teşkil edebilir. Gerçekten bu mirasta bizi menfi şekilde etkileyen hususların olduğu muhakkaktır.

KÖTÜ MİRAS DEVLETİN SERTLİĞİ

(Osmanlı’nın kötü miraslarından biri) devletin sert müdahale refleksi ile ilgilidir. Devletin kendini her tür değerin üstünde mukaddes bir varlık yani ‘Devlet-i ebed müddet’ olarak görmesi, böylece ona mutlak şekilde itaat etmeyenleri -kendi varlığının bir parçası olsalar dahi- ağır eliyle ezmesidir.

MODERN TÜRKİYE’NİN ÇELİŞKİSİ

(Osmanlı mirasına) menfi bir gözle bakmak ve psikolojik redd-i miras hâli, yeni yetişen nesillerin tarih bilincinde bir kırılma yaratmıştır. Bu da, bugün gördüğümüz üzere bizlerin, başka milletlerin sahip olduğu kavrayıcı bütünlük ve devamlılık şuurundan mahrum olarak, kendi içimizde birbirimizle olan münasebetlerde zıtlıklar ve sıkıntılar yaşanmasına yol açmaktadır.

KOMÜNİZM ÇÖKTÜ, ŞİDDET TIRMANDI

Komünizmin ve bu ideolojiye dayanan sistemlerin başarısızlığı gelişmekte olan ülkelerde nüfusun dinamik kesimlerinde ve özellikle geniş, düşük gelirli gruplarda bir amaçsızlık hissi doğurdu. Bu gruplar kendi ülkelerinin iç ve dış siyasetinde gördükleri yanlışlıkları düzeltmek için değişim istemeye başladılar. Bunun sonucunda, İslam adı altında dünyevî hayatın zorluklarına çözümler ve uhrevî hayatta saadet vaat eden militan şiddet ‘hareketleri’ bu gruplara çekici gelmeye ve geniş kitlelerde artan kabul görmeye başladı.

GELECEK, DEMOKRASİYE BAĞLI

İslam coğrafyasında demokrasinin tesisi ancak iki temel prensibin uygulanmasıyla mümkün olabilir. Birincisi toplum meselelerinin ele alınışında iyi yönetişim, şeffaflık ve güven tesisi. İkincisi ise özenle oluşturulacak insan hakları kaideleri içinde siyasî hürriyetlerin kapsanması. Kilit önemdeki bu iki prensip yerine konmazsa Müslüman toplumların siyasette aktif kesimleri için tek çıkar yol hedeflerini dinin çerçevesinden aramak olacaktır.