Efsanenin doğuşu beyaz perdede! Her şey 1984'te peçeteye çizilen bir desenle başladı... 'Michael dünyayı değiştirdi'
Güncelleme Tarihi:
Bir çift yıpranmış basketbol ayakkabısı ne kadar değerli olabilir? Bu soru 11 Nisan günü cevabını bulacak ama söz konusu Michael Jordan'ın maçta giyip sonra da imzaladığı bir çift Air Jordan olunca, birkaç milyar doların gözden çıkarılacağı kesin. Peki bu ayakkabıları bu kadar değerli yapan şey ne? Yönetmenliğini Ben Affleck'in üstlendiği, başrollerini Matt Damon ile Viola Davis'in oynadığı "Air" bu soruya yanıt veriyor. İşte efsanenin doğuş hikayesi...
Bir çift ikinci el basketbol ayakkabısının satış fiyatı 2 milyon doların üzerinde olabilir mi? Bu soru, önümüzdeki hafta cevabını bulacak.
Elbette sıradan bir çift ayakkabı değil söz konusu olan. Basketbol efsanesi Michael Jordan'ın NBA tarihinde "son dans" olarak bilinen 1998 sezonunun finallerinin ikinci maçında giydiği Nike Air Jordan 13'lerden bahsediyoruz.
Jordan'ın ayakkabıları Sotheby's müzayede evi tarafından satışta. Teklif alım süreci 11 Nisan günü sona erecek. Sotheby's yetkilileri son fiyatın 2 ila 4 milyon dolar aralığında olacağını öngörüyor.
Peki bu ayakkabıları bu kadar özel kılan şey ne?
Sotheby's'in sokak giyimi ve modern koleksiyon parçalarından sorumlu yöneticisi Brahm Wachter, BBC Culture'a yaptığı açıklamada, "Maçın oynandığı dönemde Chicago Bulls takımı, dağılmanın eşiğinde olduğunun farkındaydı. NBA şampiyonluğunu birlikte kazanmak için son şansları olduğunu biliyorlardı" dedi.
Wachter, müzayedeye çıkacak olan Air Jordan'ların NBA'le ilgili parçaların hakikiliğini değerlendiren MeiGray'in onayından geçen tek çift olduğunu da sözlerine ekledi.
Müzayedeye sunulan Jordan'lar
ŞU ANKİ REKOR DA JORDAN'IN AYAKKABILARINDA
Sotheby's'in açıklamasına göre, bugüne kadar bir müzayedede en yüksek fiyata satılan spor ayakkabılar yine Michael Jordan'a ait. 2021 tarihli bu satıştaki çift, 1 milyon 472 bin dolara alıcı bulmuştu.
Jordan 13'lerin bu rekor meblağın çok üzerine çıkacağına dair beklentiler, ayakkabıların benzersizliği kadar Air Jordan'ların bugüne kadar yaratılmış en ikonik tasarım olmasından da kaynaklanıyor.
Wachter, "Bu çift, ayakkabı delilerinin ilgisini çekeceği gibi oyunlarda giyilmiş parçaları toplayan koleksiyoncuların da hoşuna gidecek" dedi.
Ayakkabılardaki hafif yıpranmanın sahada giyilmiş olduklarını ortaya koyduğunu söyleyen Wachter, "Kesinlikle yıpranmış bir görünüme sahipler ama ne kadar eski oldukları düşünüldüğünde de gerçekten çok iyi durumdalar" ifadelerini kullandı.
FİLME KONU OLDU
Air Jordan'ları bu kadar özel yapan şeyin ne olduğuna gelirsek...
Bu hafta ABD'de vizyona giren "Air" filmi, bu soruya yanıt veriyor ve efsanevi ayakkabıların ortaya çıkış hikayesini anlatıyor.
Ben Affleck'in yönetip başrolünde yer aldığı filmin diğer önemli isimleri Matt Damon ve Viola Davis. Affleck, Nike'nin kurucularından Phil Knight, Viola Davis ise Jordan'ın annesi Deloris rolünde. Matt Damon ise Michael Jordan'ı keşfeden kişi ve Nike'nin basketboldan sorumlu yöneticisi olan Sonny Vaccaro'yu canlandırıyor.
Film, 1984 yılında başlıyor. Nike'nin iş birliği teklifi götürdüğü Michael Jordan o sırada Carolina Üniversitesi'nde oynayan bir çaylak. Buna rağmen Nike'nin Jordan'ı ikna etmesi oldukça güç oluyor. Çünkü genç basketbolcu Nike'yi zorlanmakta olarak bir marka olarak görüyor ve Adidas'la anlaşma yapmak istiyor.
Br noktada Nike'nin efsanevi tasarımcısı Peter C. Moore devreye giriyor. Moore, ayakkabıları tasarlamakla kalmıyor, bir uçak yolculuğu sırasında önündeki peçetenin temiz tarafına çalakalem bir desen çizip, ilk Air Jordan'lardaki Wings (kanatlar) logosunu da yaratıyor. O günden bu yana üretilen 35 farklı Air Jordan tasarımı da bu efsanenin her yıl biraz daha büyüyüp güçlenmesine katkıda bulunuyor.
Chicago Bulls'un maçlarını yaptığı United Center'ın önündeki Jordan heykeli o insanüstü sıçrayışları ölümsüzleştiriyor
5 METRELİK JUMP SHOT'I DİKKAT ÇEKMEYECEK GİBİ DEĞİLDİ
Sonny Vaccaro, geçtiğimiz günlerde The Guardian'a yaptığı açıklamada, "Aslında Michael Jordan benim umurumda bile değildi. 20 senedir sürdürdüğüm all-star maçında oynamıyordu. Onun yerine çok iyi oynayan başka birini seçmiştim" dedi.
Ancak 1982 yılında 19 yaşındaki birinci sınıf Jordan'ın ulusal kolej şampiyonası finalinde, sürenin bitmesine 15 saniye kala inanılmaz bir soğukkanlılık içinde yaptığı yaklaşık 5 metrelik jump shot, Vaccaro'nun bile aklına kazınmıştı.
Bugün 60 yaşında olan Jordan filmde bu jump shot'ın arşiv görüntüleri dışında neredeyse hiç yer almıyor. Söz konusu görüntüler de bugün 83 yaşında olan Vaccaro'nun gözünden yansıtılıyor.
Ayakkabıların itibarının zamana meydan okumasında etkili olan faktörlerin başında şüphesiz Michael Jordan'ın parkedeki başarısı geliyor. İkinci el spor ayakkabıların ve sokak giyimi parçalarının satıldığı StockX'in koleksiyon ürünlerinden sorumlu yöneticisi Drew Haines, "Jordan'ın kültürel kaşesi, aktif spor hayatının sona ermesinden çok sonra bile devam ediyor. Bunca zaman geçmiş olmasına rağmen kariyerinde onun gelebildiği noktaya gelebilen olmadı" dedi. Elbette görenlerin aklını başından alan ve Jordan'ın insanüstü bir varlık olarak görülmesine neden olan sıçrayışları da göz ardı edilmemeli. Spor ayakkabı ve sokak giyimi dergisi Highsnobiety'nin eski yayın direktörü Jian DeLeon, "Uçan adam denince birçok kişinin aklına [Superman'i canlandıran] Christopher Reeve değil Michael Jordan geliyordu. Üstelik onu uçuran bir ip de yoktu. Adam gerçek hayatta tekrar tekrar uçuyordu ve uçarken ayağında bu ayakkabılar oluyordu" dedi. DeLeon, Air Jordan'ların Superman'in pelerininden ya da taytına kıyasla daha giyilebilir olduğunu da sözlerine ekledi ve "O ayakkabılar insanın büyüklüğünün giyilebilir bir temsiliydi" diye konuştu.
Filmde Vaccaro, Jordan'da yıldız olma potansiyeli görüp Nike'nin her şeyi bu gence yatırmasında ısrarcı olurken, şirket yöneticilerinin tepkisiyle karşılaşıyor ve Adidas ve Converse gibi rakiplere ayak uydurmakta zorlanıyor.
ANNESİ SÖZLEŞMEYE ÖYLE BİR MADDE KOYDURDU Kİ...
Filme danışmanlık yapan Vaccaro, Michael Jordan'la gerçek hayatta sadece bir kez görüştüğünü belirterek, "Ona, 'Michael kime yakınsın şu hayatta?' diye sordum. Antrenörünü ya da takım arkadaşlarını söylemesini bekliyordum ama 'Ailemi' dedi. Bu laf aklıma kazındı" dedi.
Buradan hareketle Jordan ailesine ulaştığını ve Anne Deloris'le konuştuğunu ifade eden Vaccaro, "Tam bir alfaydı" ifadelerini kullandı.
Vaccaro'nun aktardığına göre, Michael Jordan, "Air Jordan" ayakkabıları için 5 yıllık bir anlaşma imzaladı ve 2,5 milyon dolar aldı. Ancak annesi Deloris çok akıllıca davranmış ve anlaşmaya önemli bir madde koydurmuştu: Jordan satılan her çift ayakkabıdan belli bir yüzde alacaktı.
Kendisi de yüzlerce çift Air Jordan sahibi olan DeLeon, ayakkabıların reklamlarında otomobil reklamlarına benzer bir yol izlendiğini belirterek, "1989'da Spike Lee'nin oynadığı reklamlarda Jordan'ın evrendeki en iyi oyuncu olmasının sırrı sorgulanıyor ve her seferinde 'Ayakkabılardan olmalı!' sonucuna varılıyordu" dedi. O güne kadar hiçbir markanın bu şekilde kültürel zeitgeist'ın parçası olmadığını da sözlerine ekleyen DeLeon, "Bence o noktada insanlar 'Evet, bunlar birer statü sembolü' dedi" diye konuştu.
Filmde Matt Damon Sonny Vaccaro rolünde
"MICHAEL DÜNYAYI DEĞİŞTİRDİ"
Vaccaro, The Guardian'a, "Michael dünyayı değiştirdi. İnsanlar onun gelmiş geçmiş en büyük basketbolcu olduğunu düşünüyor. Filmi izleyene kadar bunun farkında değildim ama Michael siyahi sporcuların marka anlaşmalarından büyük paralar kazanmasının yolunu açtı. 80'lerde en fazla 100 bin dolarlık anlaşmalar yapılırdı. Bugün ise sınır yok. İş dünyasını herkese açtı Michael ve yaşamaya devam eden bir ürün yarattı" dedi.
O yıllarda pek çok kişinin riskli gördüğü bu formül tuttu. Jordan, NBA formasıyla 6 şampiyonluk kazandı ve bir milyarder haline geldi; şu anda da Charlotte Hornets'ın sahibi. Geçen yıl Nike, Jordan ürünlerinden 5,1 milyar dolar gelir elde etti. Jordan'ın elinde topla zıpladığı "Jumpman" logosu modayı ve sporu hiç takip etmeyenlerin bile tanıdığı bir sembol haline geldi. 80'lerde zor günler yaşayan Nike ise 2022'de 46 milyar dolardan fazla gelir elde ederek dünyanın bir numaralı ayakkabı ve spor ürünleri markasına dönüştü.
Elbette bir sporcunun imzasını taşıyan ilk ayakkabı Air Jordan'lar değil. Adidas'ın Stan Smith'leri ya da Air Jordan'ların ilk çıktığı dönemde basketbol sahalarını kasıp kavuran Converse Chuck Taylor'lar bu anlamda ilk akla gelenler. DeLeon, "Ama Jordan'ları özellikle ilginç kılan şey, sporcunun her zaman ön planda kalmayı ve ayakkabıdan daha önemli olmayı başarması" dedi. DeLeon, diğer örneklerde sporu bırakan sporcuların ayakkabıların gerisine düştüğünü de vurguladı. (Örneğin Stan Smith'in hayatını anlatan 'Bazıları Benim Bir Ayakkabı Olduğumu Düşünüyor' diye bir kitap bile var.)
Ben Affleck, filmde hem yönetmen koltuğunda hem de Nike'nin kurucularından Phil Knight'ı canlandırıyor
KOBE İLE ADIDAS'IN BAĞINI DA O KURDU
Bu arada Air Jordan'ların doğuş hikâyesinin daha az bilinen bir ikinci perdesi var. Şöyle ki Vaccaro, 1991'de Nike'den kovuldu ve en büyük rakip şirket olan Adidas'ta çalışmaya başladı.
Liseden henüz mezun olmuş olan Kobe Bryant'ı keşfeden Vaccaro, 1996 yılında bu gençle Adidas adına bir sponsorluk anlaşması yaptı. Ardından Bryant, Los Angeles Lakers'ta 20 yıl boyunca rüya gibi bir kariyere imza attı. Vaccaro da eski şirketinden bir nevi intikam almış oldu. (Bryant, 2003'te Adidas'la anlaşması bitince Nike ile anlaştı.)
Vaccaro, Nike'ye ya da Phil Knight'a kızgın olmadığını belirtse de 2015'te USA Today'de yayımlanan bir haber farklı şeyler söylüyordu.
Air Jordan anlaşmasının geçmişine bakan haberde Knight, "Sonny yardımcı oldu ama süreçteki en değerli oyuncu o değildi" derken Jordan da "Sonny övünmekten hoşlanıyor ama aslında anlaşmanın mimarı o değildi" diyordu. Vaccaro ise "Phil Knight yalan söylüyor. Michael ise Phil'den daha fazla yalan söylüyor" ifadeleriyle aradaki gerginliği net bir biçimde ortaya koyuyordu.
Geçmişte Jordan ve Bryant'ın biyografilerini kaleme almış olan spor yazarı Roland Lazenby de The Guardian'a, "Sonny, birçok açıdan Nike'nin basketbol departmanının kendi ifadesiyle 'üç kağıtçı' beyniydi. Onu en çok üzen şey Nike'nin uğraşıp didinip bu tarihi yeniden yazması ve oynadığı rolü yok sayması oldu" dedi.
Bu anlamda "Air" filmi Vaccaro için bir iade-i itibar çalışması vazifesi de görüyor.
Siyah üzerine kırmızı dikişleri nedeniyle BRed olarak da anılan Jordan 1
Tabii Air Jordan'larla ilgili her şeyin çok mükemmel olduğunu söylemek de mümkün değil. Örneğin 2020'de yayınlanan "One Man and His Shoes" (Bir Adam ve Ayakkabıları) belgeseli, Nike'nin Air Jordan'ları özellikle parası yetmeyecek çocuklara pazarladığına işaret ediyordu. Belgeselle ilgili bir yorumda şirketin Air Jordan'ların arzını, De Beers'ın elmas piyasasını kontrol ettiği gibi baskıladığı ve ayakkabılara yapay bir değer ve arzu edilirlik yüklediği belirtiliyordu. Diğer yandan NBA yöneticileri, ilk zamanlar, siyah-kırmızı renklerdeki Air Jordan'ların maçlarda giyilmesini yasaklamıştı. Çünkü o dönemde oyuncuların ayakkabılarının beyaz ağırlıklı olması gerekiyordu. Dolayısıyla Air Jordan'ların renkli olması bir başkaldırıyı da temsil ediyordu. Nitekim ayakkabıların popülerliğinin uzun sürmesinde de renkliliği etkili oldu. DeLeon, "Ayakkabının hangi parçası olursa olsun, bir yerlerini gözle görülür biçimde renkli yapmak, spor ayakkabı dünyası için yeni bir şeydi ve bence Air Jordan'ların çekiciliğinin bir parçasıydı" dedi. Kendisini "Nike Airforce'çu" olarak nitelendiren ve hiç Air Jordan'ı bulunmayan Haines de ayakkabının popülerliğinde tasarımının önemli olduğunu belirtti. Pek çok kişi için bugünkü spor ayakkabı kültürünü başlatan ayakkabıların Air Jordan'lar olması da şaşırtıcı değil. Haines'e göre bu kültürün başlangıç noktası Jordan 1'lar. DeLeon da Jordan'ların sokak modasında bir devrim yarattığını belirterek, "Sokakta ayağında Jordan olan birilerini gördüğünüzde, siz de o kabilenin bir parçasıysanız ayakkabıları kolayca tanıyabilir ve giyen biriyle kolayca bağ kurabilirdiniz. Sokak kültürünün başlangıç noktası buydu" dedi. DeLeon, bugün ise Jordan'ların birer nostalji unsuruna dönüştüğünü sözlerine ekledi.
The Guardian'ın "‘Michael Jordan changed the world’: the true story behind Nike movie Air" ve BBC'nin "Why are Air Jordans so valuable?" başlıklı haberlerinden derlenmiştir.