Alper Tunga öldi mü,16 devlet hayal mü?
Güncelleme Tarihi:
Cumhurbaşkanlığı forsundaki devletleri temsil eden 16 asker hafta boyunca konuşuldu. Ancak 16 devlet konusunda da kafalar karışık. Mesela Ak Hunların tebaası Türk değil, Babürler ise bir Hint-Moğol devleti. Bir asker forstaki 16 devleti nasıl buldu, TRT bunlar için nasıl bayrak icat etti? Aslı nedir merak edenler için buyrun hızlı bir tarih okuması...
FORSUN 16 YILDIZI
Cumhurbaşkanlığı forsundaki yıldızların kesin anlamı bilinmiyor. Forsu resmi anlamda tanımlayan ilk belge 22 Ekim 1925 tarihli Sancak Talimatnamesi. Ancak Atatürk’ün 1922’de İzmir’e girerken (Cumhuriyet ilan edilmeden önce) bulunduğu otomobilin üzerinde forslu bir bayrak olduğu biliniyor. Bu bayrak Anıtkabir’de sergileniyor. Ancak bu dönemde forstaki ‘16 devlet’e ilişkin resmi bir belge bulunmuyor.
HARİTA YÜZBAŞI'NIN BULUŞU
Cumhurbaşkanlığı internet sitesindeki bilgiye göre, 16 yıldızın bağımsız Türk devletlerini temsil ettiği görüşünü ilk kez 1969 yılında Harita Yüzbaşı Akib Özbek, ‘Türkiye Cumhurbaşkanlığı Forsu ve Taşıdığı Anlam’ isimli kitapta ortaya koymuş. Bu görüş nedense kabullenilmiş. Fakat forsa ilişkin farklı yorumlar da var. Bunlardan biri 16 yıldızdan 9’unun Orta Asya Türkleri’nin sancaklarında kullandığı 9 tuğu, 7 yıldızın ise Anadolu Türkleri’nin sancaklarında kullandıkları yönünde.
NEYE GÖRE SEÇİLDİĞİ BELİRSİZ
Tarihçiler forsta iddia edilen 16 devletin bilimsel herhangi bir kritere göre seçilmediğini düşünüyor. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü’nden Osman G. Özgüdenli, “Tebaaya göre mi, yoksa hanedana göre mi ayrıldığı belirsiz” diyor. Bu anlamda en sorunlu iki devlet Altınordu ve Akhunlar. Halkın büyük çoğunluğu Türk olan Altınordu’nun yönetimi Moğolların elindeydi. Sadece yöneticileri Türk olan Akhunlar’ın nüfusunun yüzde 90’ı Hint asıllıydı. Özgüdenli, “Altınordu’nun Türk devleti kabul edildiği bir listede Çağatayların neden olmadığı belirsiz” diyor. Böyle bir listede, Tabgaç, Karluk, Türgiş ve Bulgar devletlerine de yer verilmesi gerektiğini, Dulkadiroğulları, Karamanoğulları gibi beyliklerin de devlet olarak kabul edilebileceğini söylüyor.
ÜNLÜ TÜRKÇÜ NİHAL ATSIZ:
TÜRK OLDUKLARI KUŞKULU!
Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden Coşkun Üçok, Ocak 1987’de Tarih ve Toplum dergisinde yayımlanan yazısında ‘16 devlet’ fikrini bulana ateş püskürüp şöyle diyor: “Bunların içinde Türk oldukları kuşkulu olanlar bulunduğu gibi, devlet kurucularının Türk olmadıkları kesin olanlar da vardır. Buna karşılık kurucusu da halkı da özbeöz Türk olanlar bu 16 içinde yer almamışlardır.” Türkçü düşünür Nihal Atsız da ‘16 devlet’ tezinin ortaya atıldığı yıl, Ötüken dergisinde yazdığı bir yazıyla sert tepki göstermiş ve “16 muhayyel Türk devletinin 16 bayrağı da tamamen hayali, uydurma ve yakıştırmadır” demiş.
BAYRAKLARI BAYRAK YAPAN TRT'DİR
16 Türk devletine ait olduğu düşünülen bayrakların çoğu TRT’nin 1969 tarihli ‘Türk Tarih Takvimi’nde yer almış. Bayraklar da, tıpkı kostümlü askerler gibi tartışma konusu. Osman G. Özgüdenli, ortaçağdan bu yana elde yeterince malzeme olduğunu, ciddi akademik çalışmalarla en azından biraz daha gerçekçi üniformalar yapılabileceğini söylüyor.
NACİ ÖNCEL: O YILDIZLARIN MUTLAKA BİR ANLAMI VARDIR
Sözlü tarihe göre forsun ilk halini çizen bahriyeli ressam Hüsnü Tengüz. Ancak forsun ilk biçimini o çizmiş olsa bile içeriğinin kim tarafından ve nasıl belirlendiğini bilmiyoruz. Üstelik forstaki güneş, 1978’e kadar 20 adet ışık saçarken, bu sayı 1978’de 16’ya düşürülüyor! Üstelik resmi kararda bu değişikliğin nedenine dair bir açıklamaya yer verilmemiş. Ortada bu kadar belirsizlik olunca son zamanlarda forsun gizli bir örgütün sembollerini taşıdığını öne sürenler bile çıktı! Oysa 16 sayısı, 1, 3, 7, 12, 40 gibi sıkça mistik anlam atfedilen sayılardan biri değil. Buna karşın, tarih boyunca yönleri işaret eden ‘pusula gülü’nde çok karşılaşılan bir sayı. Zaten saat, pusula gibi dairesel nesneleri eşit olarak bölmenin en kolay yolu, dördün katlarını kullanmak. Dolayısıyla cumhurbaşkanlığı forsunun etrafındaki yıldızların basit bir geometrik nedenle yerleştirilmiş olması gayet olası.
Türk mü: Evet
Dini: Tengricilik
Çince ‘Hiung-nu’, eski Türkçede Kun olarak biliniyorlar. Günümüze kadar gelen iki büyük etkileri var. Birincisi Çin Seddi’nin inşaasına neden olmaları. Diğeriyse Mete Han’ın geliştirdiği askeriyedeki onlu sistem (Tümen). Bugün modern orduların temelini oluşturuyor.
Türk mü: Evet
Dini: Tengricilik
Çinlilerin deyişiyle ‘Güney Hiung-nu’. Çin’in batısından Talas’ın doğusuna kadar uzanıyordu. 1983 yılında forstaki yerini Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne kaptırdı. Sonra nedense iade-i itibarla forstaki yerini geri kazandı.
Türk mü: Tartışmalı
Dini: Tengricilik
Aslında bu devlet de Batı’da. Hatta Batı Hunların da batısında. Avusturyalı tarihçi Otto J. Maenchen-Helfen, Avrupa Hunları’nın dilinin Türkçeye benzediğini söylemiştir. Bugün Macaristan’daki milliyetçi kesim içinde de kabul edilen bir tez bu.
Türk mü: Hanedanı Türk
Dini: Tengricilik
Sanskritçe ismi Sveta Huna. Hanedanı Türk olan Ak Hunların nüfusunun büyük çoğunluğu Hint coğrafyasındaki farklı etnisitelerden oluşuyordu. İpek Yolu güzergâhında bulundukları için bir dönemin ticari gücünü ellerinde tutmayı başardılar.
Türk mü: Evet
Dini: Tengricilik
Türklerin en büyük efsanelerine konu olan Kök Türkler; Türgiş, Karluk ve Tatar unsurları bir araya getiren federatif bir yapı kurmuşlardı. Göktürklerin bir bozkurtun önderliğinde dünyaya yayılması, Ergenekon Destanı’nın temasını oluşturur.
Türk mü: Tartışmalı
Dini: Tengricilik ve Hıristiyan
Avrupa’nın en nezih bölgelerinden Macaristan, Slovakya, Hırvatistan, Slovenya, Romanya ve Sırbistan coğrafyasında hüküm sürdüler. Avarların prototürk kökenli olduğu bilinse de Çin ve Bizans kaynaklarında ataları ‘Göktürk egemenliğinde yaşamak istemeyenler’ olarak tanımlanıyor.
Türk mü: Evet
Dini: Musevilik
Sekizinci yüzyılda Museviliği kabul etmesiyle, tarihteki tek Musevi Türk devleti olarak kabul ediliyorlar. Ticaret yollarının kesiştiği bir coğrafyada yer aldıkları için oldukça varlıklı oldukları biliniyor. İbn Sa’d El-Mağribî, Hazarları ‘beyaz tenli, mavi gözlü, kızıl saçlı’ olarak tanımlar.
Türk mü: Tartışmalı
Dini: Çok dinli
Tarım ekonomisiyle uğraşan ilk Türk devleti olarak kabul ediliyor. Tengricilik, Budizm, Hıristiyanlık ve Maniheizm’in bir arada yaşayabildiği bir düzen kurdular.
Türk mü: Evet
Dini: Tengricilik, İslam
Samanoğulları ile ihtilafta olan Karahanlılar, Gazneliler’i destekleyerek başka bir Türk devleti olan Samanoğulları’nı yıkmıştır. Kim bilir Samanilerin Cumhurbaşkanlığı Forsu’na girememesinin sebebi belki de bu yenilgidir.
Türk mü: Tartışmalı
Dini: İslam
Alp Tegin’le başlayıp Hüsrev Melik’le sona eren Gazneliler, isimlerden de anlaşılacağı üzere zaman içinde Fars, Sasani etkisine girmişlerdir. Tebaasının büyük kısmını Afganlar, Beluciler, Hintliler oluşturur. İslam’ı Hindistan coğrafyasına kadar ilerlettiler. Pakistan-Hindistan çatışmasının kökenlerini Gaznelilere dayandıran tarihçiler de var.
Büyük Selçuklu devlet ambleminin taş örneği.
Türk mü: Evet
Dini: İslam
Hukukta Arap, bürokraside Fars, askeriyede Türk kültürünü bir araya getiren Selçuklular’ın forsta yeri olması kaçınılmaz. Fakat Hunlar dört yıldızla temsil edilirken, Anadolu Selçuklu Devleti’nin Cumhurbaşkanlığı Forsu’nda neden yer almadığı sorusunun cevabı yok.
Türk mü: Yönetimi Türk
Dini: İslam
Türk hanedanı olmasına rağmen tebaasının önemli kısmı Farsi olan Harzemşahların forsta yer bulup, Tolunoğulları’nın ya da Memlükler’in neden olmadığını bilmiyoruz. Selçuklular tarafından yıkılmış olmalarına rağmen forsa girmeyi başarmışlar.
Türk mü: Tebaası Türk
Dini: İslam, Şamanizm, Hıristiyan
Forstaki en tartışmalı devletlerden biri Altınordu. Keza yönetici sınıfını Moğol soyundan gelenler oluşturuyor. Kurucusu Cengiz Han’ın torunu Batuhan. Tebaanın büyük bir kısmı Türk olduğu için forsta yer almış olabilir. Ama İlhanlı ve Samanoğulları yokken Altınordu’nun yer alması tartışmalı.
Dini: İslam
Ankara Savaşı’nda filleriyle Yıldırım Beyazıd’ın ordusunun üzerine yürüyüp fetret devrini başlatan Timurlenk’in forsa girmesi ayrı bir tartışmayı körükleyebilir. Timur Devleti’nin Fars, Moğol ve Türk kültür unsurlarını birleştirdiği kabul görüyor.
Türk mü: Tartışmalı
Dini: İslam
Hint-Moğol devleti olarak bilinen Babürlerin forsta yer alması da tartışmalı. Büyük Britanya egemenliğine girene kadar 300 yıldan fazla hüküm sürdü. Forsu esas alırsak Osmanlı, İngiliz egemenliğine girmese de başka bir Türk devleti İngiliz yönetimine boyun eğmiş demek.
Türk mü: Evet
Dini: İslam
Fazla anlatmaya gerek yok. Bu günlerde her vesileyle andığımız, hatta milletvekillerince ‘90 yıllık reklam arasının sona ermesiyle’ müjdelenen Osmanlı, hayatımızın her alanında canlı bir tartışmanın konusu. Bugün Cumhurbaşkanlığı Forsu’nun en forslu yıldızı onunki.