Halı dediğin tasarımıyla uçurur
Güncelleme Tarihi:
Elif GÜNENÇ
Oluşturulma Tarihi: Nisan 12, 2008 00:00
Türkiye bir halı ülkesidir. TV belgesellerinde halı dokuyan köylü kız görüntülerinden Kapalıçarşı’daki binbir maharetli esnafa, minyatür tezgáhlı hatıra halılardan aile hediyesi klasik modellere kadar aşinayızdır halı sanatına. Günümüzde, tüm bunların yanı sıra çok daha modern ve fütüristik halı/kilimlerle de karşılaşıyoruz.
Kaynaklar yine kültür zengini topraklar, ama istikamet bambaşka. Türk tasarım imzalarının halıya yeni yorumlar katarak adımlarını hızlandırması, geçmişi bilerek geleceğe yürümenin doğruluğunu gösterdi. Aylık dekorasyon dergisi Elle Decor, Nisan sayısında bu konuya tam 6 sayfa ayırmış. Türk tasarımının farklı yaş, disiplin, eğitim ve stile sahip isimlerine halı dünyasındaki bu yeni reformu sormuş.
FARUK MALHAN - MİMAR
Halının ismi/üreticisi: Bilaller/Koleksiyon.
İçinde tohumları barındıran çekirdekler, canlı türünün bekası için mevcuttur. Bereket, çoğalma, artma, zenginlik, insanlara her zaman hoşluk vermiştir. Bu halıdaki çekirdek, çekirdekten saçılmış tohumlar, Anadolu’nun kilimlerinde, tahta baskılarında çokça kullanılmış motiflerdendir. Çekirdek motifi bu halıda bir sonraki aşaması olan patlamayı, saçılmayı yaşarcasına resmedilmiştir. Renkler ise geçmişten çok gelecek, düş aleminin renkleri. Halı tasarımı yapmaya başlayalı bir yıl oldu. Tasarım yapmak için ihtiyaçlar, talepler öncelikli olmakla beraber, benim için bunların önceliği yoktur. Tasarıma beni ancak duygularım yönlendirir. Anadolu’yu hissederek gezmek yeterince sebep olmuştur. Halılarda renkler gökyüzü kadar limitsizdir. Ancak renklerin olgunluğu, desenle renkler arası ilişkiler, o halının dokunduğu veya tasarlandığı anki duygusu renklerini belirler. Her zaman için halı tasarımı diye bir meslek vardı ama gizli kalmış. Ev kadınları, çiftçi, köylü kadınlar, "isimsiz tasarımcılar" olarak tarihi günümüze taşımışlar. Ben de önümüzdeki dönemde yeni halı tasarımlarımı sunacağım.
AHMET GÜNEŞTEKİN-RESSAM
Halının ismi/üreticisi: Şahmeran (Yılanların Kraliçesi)/Koleksiyon.
Şahmeran, bir Mezopotamya mitidir. Yılan bu topraklarda birçok şeye karşılık gelir ama en çok da nazar ve kem gözlerden koruyup, şans ve sıhhat getirmesi için kullanılır. Ben de mitlerdeki bereketi ve şansı işledim.
Halı tasarımını son bir yıldır yapıyorum. Resimle başlayan serüven, aynı bakış açısıyla farklı alanlardaki değişik tasarımları da içine alarak devam ediyor.
Bizim halılarımızdaki renk ve desenler dişidir. Nedeni ise tarihte erkek egemen toplumda, kadının söylemek istediği ama söylemediğini, halıya, kilime işlemesidir. Modern dünyanın içinde bir araya getiremeyeceğimiz renkler, orada esrarengiz bir ahenkle yan yana, iç içe durabiliyorlar. Bu da Anadolu ve Mezopotamya’nın güçlü kültürel mozaiğinin sanatla buluşan bir estetiğidir. Ben bir ressamım. Bir sanatçı sayısız objeyi sanat yapıtına dönüştürebilir. Bir objeyi tasarlayabilecek yetenekteki biri, birçok objeyi tasarlayabilir. Bir tasarımcı sadece halı tasarlamak isteyebilir, bu mümkün!
BELKIS BALPINAR-HALI VE KİLİM ARAŞTIRMACISI
![/images/100/0x0/55ea513ff018fbb8f877fde6]()
Kilimin ismi/üreticisi: Başka Uzam/Özel üretim.
Her şeyi göreceli olarak algılıyoruz. Zaman içinde değişik uzamlar var. Bu desen de algılarımız dışında başka bir uzamın çıkışını ima ettiğim bir çalışmam. Çerçevesi sonradan dikiş ile şekillendirilmiş "kilim/atkı yüzlü" dokuma.
Kilim tasarımına 1986 yılında başladım. Türk ve İslam Eserleri Müzesi Vakıflar Halı ve Kilim Müzesi’nde görevliyken köylerde yaptığım araştırmalar sonucunda geleneksel kilim desenlerinin fazla değişmeden nesiller boyu devam ettiği konusunda yayınlar yaptım. Ama globalleşme yüzünden geleneksel yaşamlar ve binlerce yıl içinde çok yavaş evrimleşen Anadolu halı ve kilim dokumacılığının da bozulup yok olduğunu gördükçe yeni bir başlangıç yapmak gerektiğini düşünmeye başladım. Aniden geleneksel ve eski ile bağlarıma son verip çağdaş ve ileriye dönük bir şekilde kendi "kilimlerimi" yapmaya karar verdim.
Halı renk ve deseninde henüz belirgin bir eğilim olduğunu söylemek zor, renk ve desenler alıcıların taleplerine göre oluşturulmaya çalışılıyor. Ama çağdaş halı-kilim tasarımının da bir evrimden geçmesi gerekli. Gelecekte halı tasarımı diye bir kavram ve meslek elbette olacak. Olmaya başladı bile. Artık üniversitelerimizde bu konuda genç tasarımcılar yetiştiriliyor. Halı tüccarları ve üreticileri kendi desenlerini kendileri yapmak yerine genç tasarımcılarla çalışarak biraz daha fazla maddi yatırım ile onları yurtdışına sergi/fuarlara gönderip görgü ve bilgilerini artırarak gelişmelerini sağlayıp, daha iyi tasarlanmış ürünler ile daha iyi satış yapabilirler. Tüccarlar daha temkinli davranarak pazarlanamaz ürünler ile stoklarını doldurmak yerine, üretimin kalitesi ve uluslararası pazarlama konusunda yoğunlaşmalarının daha iyi olacağı kanısındayım.
PELİN ERTUĞRUL- TASARIMCI
Halının ismi/üreticisi: Retro Modern/Çınar Halı.
Çocukluğumuzda pek çoğumuz káğıtları katlayıp kesip açtığımızda mucizeyle karşılaşacakmış gibi heyecana kapılmışızdır. İşte bu halıdaki desen o katlayıp kesip çıkardığımız motiflerden biri ve günümüzün çağdaş dekorasyonlarına konuk olmaya hazır.
İstediğim üniversitelerin sosyoloji grubu bölümlerinden birini kazanamamıştım ve geçici olarak, aile dostumuz olan ve 300 yıllık köklü bir halıcılık geçmişine sahip Sadık Uşaklıgil’in halı firmasında işe başladım. Böylece sadece tasarım değil, bu mesleğin bütününü öğrenme fırsatı buldum. 2001 yılından beri çalışmalarıma Çınar Halı bünyesinde devam ediyorum. Geçici olarak girdiğimi düşündüğüm halı tasarımcılığı, bir yılın sonunda hayatım oldu. 20 yıldır da kaybetmediğim bir sevgi ve heyecanla bu işi sürdürmekteyim.
Önümüzdeki birkaç seneyi, çağdaş çizgilerle bezenmiş, klasiğin izlerini taşıyan tasarımların, siyah-füme aralığında meşgul edeceğini düşünüyorum.
Halı/kilim tasarımcıları, günün koşullarına hitap eden zevk ve ihtiyaca uygun üretimler yapabildikçe, farklılaşarak bu meslek kendini elbette sürdürebilecektir.
CEM AYAN-TASARIMCI/ETHNICON
Halının ismi/üreticisi: EthniCon/EthniCon.
"Ethnic" ve "contemporary", yani etnik ve çağdaştan yola çıkarak bulunmuş bir isim. Eski Anadolu dokumalarından yapılıyorlar. Bu dokumalar yıllarca Anadolu’da kilim, perde, çuval, heybe vb. olarak kullanılmıştır. Ancak günümüz şartları için átıl kalmışlardı. Biz bu dokumaları toplayıp, temizleyip, leke ve yıpranmış bölümlerinden arındırarak günümüzün mekánlarında kullanılabilecek çağdaş kompozisyonlar yapmaya başladık. Bunlara bir tür geri dönüşüm ürünü diyebiliriz.
İşe klasik halı satmakla başladık. Ancak zamanla genel eğilimin moderne kaydığını gördük. Daha evvel kırkyama çalışmaları yapanlar olmuştu ama biz bunu daha organize ve özenli yapabiliriz diye düşünüp patchwork yapmaya başladık. Artan talep karşısında şu an ben renk ve kompozisyon seçimlerini yapıyorum, tasarım takımı da bu ürünleri hayata geçiriyor.
Halı ve kilimde griler, bejler, morlar artık çok kullanılır hale geldi. Diğer yandan toprak tonları her zamanki gibi vazgeçilmezler arasında.
Gelecekte halı tasarımı diye bir kavram ve meslek kesinlikle olacak. Makine halılarında başlayan bu akım, çok daha değerli olan el halıları ile devam edecek. Günümüzde ikincil bir işken, yakın zamanda sanıyorum üniversitelerde başlıbaşına bir alan olacaktır.
BAŞAK ÖZDEMİR-İTKİB HALI TASARIM YARIŞMASI İKİNCİSİ
Halının ismi/üreticisi: Sonbahar/Step Halı.
Çalışmalarımda "sonbahar" temasını ele aldım. Sonbahar mevsimi bana göre yaşamın durağanlaştığı bir dönem. Amacım birazcık da olsa sonbahar mevsiminin durağanlığını, bu mevsimde gördüğüm birbirinden güzel renkleri tasarımlarımda kullanarak, evlerin içine taşımaktı.
Eğitim hayatıma başladığım ilk yıl, ilgimin daha çok ev tekstiline doğru olduğunu fark ettim ve bir şeyler üretmeye başladıkça bu sektöre olan ilgim daha da artmaya başladı. Ev dekorasyonuyla ilgili çalışmalar yapmak, halıdan perdeye ve döşemelik kumaşa kadar tekstille ilgili olan her şeyi tasarlamak bana çok keyif veriyor. Günümüzde modern çizgiye sahip halılara olan ilginin arttığı görüşündeyim.
Gelecekte halı tasarımı diye bir kavram olacak. Aslında şu anda da var; halı deseni tasarımının ayrı bir iş kolu olarak ortaya çıktığını düşünüyorum.
FARUK MALHAN - MİMAR
Halının ismi/üreticisi: Bilaller/Koleksiyon.
İçinde tohumları barındıran çekirdekler, canlı türünün bekası için mevcuttur. Bereket, çoğalma, artma, zenginlik, insanlara her zaman hoşluk vermiştir. Bu halıdaki çekirdek, çekirdekten saçılmış tohumlar, Anadolu’nun kilimlerinde, tahta baskılarında çokça kullanılmış motiflerdendir. Çekirdek motifi bu halıda bir sonraki aşaması olan patlamayı, saçılmayı yaşarcasına resmedilmiştir. Renkler ise geçmişten çok gelecek, düş aleminin renkleri. Halı tasarımı yapmaya başlayalı bir yıl oldu. Tasarım yapmak için ihtiyaçlar, talepler öncelikli olmakla beraber, benim için bunların önceliği yoktur. Tasarıma beni ancak duygularım yönlendirir. Anadolu’yu hissederek gezmek yeterince sebep olmuştur. Halılarda renkler gökyüzü kadar limitsizdir. Ancak renklerin olgunluğu, desenle renkler arası ilişkiler, o halının dokunduğu veya tasarlandığı anki duygusu renklerini belirler. Her zaman için halı tasarımı diye bir meslek vardı ama gizli kalmış. Ev kadınları, çiftçi, köylü kadınlar, "isimsiz tasarımcılar" olarak tarihi günümüze taşımışlar. Ben de önümüzdeki dönemde yeni halı tasarımlarımı sunacağım.
AHMET GÜNEŞTEKİN-RESSAM
Halının ismi/üreticisi: Şahmeran (Yılanların Kraliçesi)/Koleksiyon.
Şahmeran, bir Mezopotamya mitidir. Yılan bu topraklarda birçok şeye karşılık gelir ama en çok da nazar ve kem gözlerden koruyup, şans ve sıhhat getirmesi için kullanılır. Ben de mitlerdeki bereketi ve şansı işledim.
Halı tasarımını son bir yıldır yapıyorum. Resimle başlayan serüven, aynı bakış açısıyla farklı alanlardaki değişik tasarımları da içine alarak devam ediyor.
Bizim halılarımızdaki renk ve desenler dişidir. Nedeni ise tarihte erkek egemen toplumda, kadının söylemek istediği ama söylemediğini, halıya, kilime işlemesidir. Modern dünyanın içinde bir araya getiremeyeceğimiz renkler, orada esrarengiz bir ahenkle yan yana, iç içe durabiliyorlar. Bu da Anadolu ve Mezopotamya’nın güçlü kültürel mozaiğinin sanatla buluşan bir estetiğidir. Ben bir ressamım. Bir sanatçı sayısız objeyi sanat yapıtına dönüştürebilir. Bir objeyi tasarlayabilecek yetenekteki biri, birçok objeyi tasarlayabilir. Bir tasarımcı sadece halı tasarlamak isteyebilir, bu mümkün!
BELKIS BALPINAR-HALI VE KİLİM ARAŞTIRMACISI
Kilimin ismi/üreticisi: Başka Uzam/Özel üretim.
Her şeyi göreceli olarak algılıyoruz. Zaman içinde değişik uzamlar var. Bu desen de algılarımız dışında başka bir uzamın çıkışını ima ettiğim bir çalışmam. Çerçevesi sonradan dikiş ile şekillendirilmiş "kilim/atkı yüzlü" dokuma.
Kilim tasarımına 1986 yılında başladım. Türk ve İslam Eserleri Müzesi Vakıflar Halı ve Kilim Müzesi’nde görevliyken köylerde yaptığım araştırmalar sonucunda geleneksel kilim desenlerinin fazla değişmeden nesiller boyu devam ettiği konusunda yayınlar yaptım. Ama globalleşme yüzünden geleneksel yaşamlar ve binlerce yıl içinde çok yavaş evrimleşen Anadolu halı ve kilim dokumacılığının da bozulup yok olduğunu gördükçe yeni bir başlangıç yapmak gerektiğini düşünmeye başladım. Aniden geleneksel ve eski ile bağlarıma son verip çağdaş ve ileriye dönük bir şekilde kendi "kilimlerimi" yapmaya karar verdim.
Halı renk ve deseninde henüz belirgin bir eğilim olduğunu söylemek zor, renk ve desenler alıcıların taleplerine göre oluşturulmaya çalışılıyor. Ama çağdaş halı-kilim tasarımının da bir evrimden geçmesi gerekli. Gelecekte halı tasarımı diye bir kavram ve meslek elbette olacak. Olmaya başladı bile. Artık üniversitelerimizde bu konuda genç tasarımcılar yetiştiriliyor. Halı tüccarları ve üreticileri kendi desenlerini kendileri yapmak yerine genç tasarımcılarla çalışarak biraz daha fazla maddi yatırım ile onları yurtdışına sergi/fuarlara gönderip görgü ve bilgilerini artırarak gelişmelerini sağlayıp, daha iyi tasarlanmış ürünler ile daha iyi satış yapabilirler. Tüccarlar daha temkinli davranarak pazarlanamaz ürünler ile stoklarını doldurmak yerine, üretimin kalitesi ve uluslararası pazarlama konusunda yoğunlaşmalarının daha iyi olacağı kanısındayım.
PELİN ERTUĞRUL- TASARIMCI
Halının ismi/üreticisi: Retro Modern/Çınar Halı.
Çocukluğumuzda pek çoğumuz káğıtları katlayıp kesip açtığımızda mucizeyle karşılaşacakmış gibi heyecana kapılmışızdır. İşte bu halıdaki desen o katlayıp kesip çıkardığımız motiflerden biri ve günümüzün çağdaş dekorasyonlarına konuk olmaya hazır.
İstediğim üniversitelerin sosyoloji grubu bölümlerinden birini kazanamamıştım ve geçici olarak, aile dostumuz olan ve 300 yıllık köklü bir halıcılık geçmişine sahip Sadık Uşaklıgil’in halı firmasında işe başladım. Böylece sadece tasarım değil, bu mesleğin bütününü öğrenme fırsatı buldum. 2001 yılından beri çalışmalarıma Çınar Halı bünyesinde devam ediyorum. Geçici olarak girdiğimi düşündüğüm halı tasarımcılığı, bir yılın sonunda hayatım oldu. 20 yıldır da kaybetmediğim bir sevgi ve heyecanla bu işi sürdürmekteyim.
Önümüzdeki birkaç seneyi, çağdaş çizgilerle bezenmiş, klasiğin izlerini taşıyan tasarımların, siyah-füme aralığında meşgul edeceğini düşünüyorum.
Halı/kilim tasarımcıları, günün koşullarına hitap eden zevk ve ihtiyaca uygun üretimler yapabildikçe, farklılaşarak bu meslek kendini elbette sürdürebilecektir.
CEM AYAN-TASARIMCI/ETHNICON
Halının ismi/üreticisi: EthniCon/EthniCon.
"Ethnic" ve "contemporary", yani etnik ve çağdaştan yola çıkarak bulunmuş bir isim. Eski Anadolu dokumalarından yapılıyorlar. Bu dokumalar yıllarca Anadolu’da kilim, perde, çuval, heybe vb. olarak kullanılmıştır. Ancak günümüz şartları için átıl kalmışlardı. Biz bu dokumaları toplayıp, temizleyip, leke ve yıpranmış bölümlerinden arındırarak günümüzün mekánlarında kullanılabilecek çağdaş kompozisyonlar yapmaya başladık. Bunlara bir tür geri dönüşüm ürünü diyebiliriz.
İşe klasik halı satmakla başladık. Ancak zamanla genel eğilimin moderne kaydığını gördük. Daha evvel kırkyama çalışmaları yapanlar olmuştu ama biz bunu daha organize ve özenli yapabiliriz diye düşünüp patchwork yapmaya başladık. Artan talep karşısında şu an ben renk ve kompozisyon seçimlerini yapıyorum, tasarım takımı da bu ürünleri hayata geçiriyor.
Halı ve kilimde griler, bejler, morlar artık çok kullanılır hale geldi. Diğer yandan toprak tonları her zamanki gibi vazgeçilmezler arasında.
Gelecekte halı tasarımı diye bir kavram ve meslek kesinlikle olacak. Makine halılarında başlayan bu akım, çok daha değerli olan el halıları ile devam edecek. Günümüzde ikincil bir işken, yakın zamanda sanıyorum üniversitelerde başlıbaşına bir alan olacaktır.
BAŞAK ÖZDEMİR-İTKİB HALI TASARIM YARIŞMASI İKİNCİSİ
Halının ismi/üreticisi: Sonbahar/Step Halı.
Çalışmalarımda "sonbahar" temasını ele aldım. Sonbahar mevsimi bana göre yaşamın durağanlaştığı bir dönem. Amacım birazcık da olsa sonbahar mevsiminin durağanlığını, bu mevsimde gördüğüm birbirinden güzel renkleri tasarımlarımda kullanarak, evlerin içine taşımaktı.
Eğitim hayatıma başladığım ilk yıl, ilgimin daha çok ev tekstiline doğru olduğunu fark ettim ve bir şeyler üretmeye başladıkça bu sektöre olan ilgim daha da artmaya başladı. Ev dekorasyonuyla ilgili çalışmalar yapmak, halıdan perdeye ve döşemelik kumaşa kadar tekstille ilgili olan her şeyi tasarlamak bana çok keyif veriyor. Günümüzde modern çizgiye sahip halılara olan ilginin arttığı görüşündeyim.
Gelecekte halı tasarımı diye bir kavram olacak. Aslında şu anda da var; halı deseni tasarımının ayrı bir iş kolu olarak ortaya çıktığını düşünüyorum.