Grip aşısı nasıl hazırlanıyor ve etkiyor?

Her yıl dünyada milyonlarca kiÅŸi gribe yakalanıyor. Yalnızca ABD’de bu rakam yılda 20.000 kiÅŸi. Grip virüsü teneffüs edilen su damlacıklarıyla vücuda girer; daha sonra hücrelerin içine sızar; burada çoÄŸalır ve diÄŸer hücrelere yayılır. Bağışıklık sistemi bu organizmaları yakalar ve öldürür. Ancak bunu yapması yaklaşık bir haftayı bulur. Ä°stilacı virüs, güçsüz ve zamanında tepki vermeyen bağışıklık sistemine sahip kiÅŸilerde zatürree gibi komplikasyonlara yol açar.Aşılanmak bağışıklık sistemini bir anlamda saldırıya hazırlar. Virüs düzenli olarak mutasyona uÄŸradığı için her grip mevsiminde yeni bir aşının hazırlanması gerekir. Bu mevsim de kabaca kasım ayında baÅŸlar ÅŸubat ayında zirveye ulaşır.Kışın belirleniyorDünya SaÄŸlık Örgütü Kuzey Yarımküresi’nde kullanılacak bir sonraki yılın aşı karışımı için üç grip cinsini kış aylarında belirler. Åžubat ayında Amerikan Gıda ve Ä°laç Dairesi gibi resmi saÄŸlık kuruluÅŸları ilaç ÅŸirketlerine viral stok saÄŸlar. Ä°laç ÅŸirketleri bu stokları döllenmiÅŸ tavuk yumurtasına enjekte eder. Virüs çeÅŸitleri burada çoÄŸalır. Her bir virüs cinsi ayrı ayrı geliÅŸtirilir. Daha sonra yumurtanın akı dışarı çekilerek içindeki virüsler toplanır, saf hale getirilir, taşıyıcı sıvı ile karıştırıldıktan sonra ampullere doldurulur. Ãœretim yaklaşık olarak aÄŸustos ayında tamamlanır ve en geç ekim ayında saÄŸlık kurumlarına teslim edilir.Grip aşılarının etkili olma olasılığı saÄŸlıklı kiÅŸiler için yüzde 70 ile 90 arasında deÄŸiÅŸir. Bu aşıların koruyucu etkisi yalnızca 12 ay sürer. Oysa çocuk felci ve kızamık gibi diÄŸer aşıların etkisi yıllarca devam eder. Bazı hastalıklar için (tetanos, hepatit B gibi) geliÅŸtirilen aşılar bağışıklık süresini uzatmaya yarar.1- Faal durumda olmayan grip virüsü vücuda enjekte edilir. Bağışıklık sisteminin ön saflarında yer alan koruyucu hücreler (makrofaj ve dendritik hücreler) virüsün antijenlerini lenf düğümlerine taşır.2- Lenf düğümlerinde B lenfosit hücreleri virüsün antijenlerine baÄŸlanır ve virüsün özelliklerini öğrenmeye çalışır. Bu arada yardımcı T lenfosit hücreleri, makrofajlarda ortaya çıkan grip antijenlerine baÄŸlanır ve B hücrelerine yardımcı olmak amacıyla kimyasal sinyaller (sitokin) gönderir. Bu sinyaller yardımıyla B hücreleri, o virüse özel antikor üretmesi için çekirdeklerinin içindeki genleri harekete geçirir. B hücrelerinin salgıladığı antikorlar, virüsün hücrelerin içine sızmasına ve üremelerine engel olur. 3- Makrofajlar, antikor kaplı virüsün varlığını anlar anlamaz yutar. Daha sonra saldırganı öldürmek için toksin üretir veya enzim salarak sindirir. Enjekte edilmiÅŸ grip virüsü etkisiz hale getirilmiÅŸ olduÄŸu için insan saÄŸlığı için bir tehdit oluÅŸturmaz. Ancak bağışıklık sisteminin doÄŸru antikoru üretmesi için gerekli verileri saÄŸlamış olur. EÄŸer daha sonra canlı bir virüsü teneffüs ederseniz, geride kalan antikorlar saldırganı durdurur ve eÄŸitimli B ve T hücteleri birlikte hareket ederek daha fazla antikor üretir. Grip virüsü her yıl farklı bir tehdit oluÅŸturur çünkü hemagglutinin (HA) ve nöraminidaz (NA) denilen antijenlerini düzenli olarak deÄŸiÅŸtirir. Bu nedenle bir önceki aşının eÄŸittiÄŸi B ve T hücreleri yeterince baÄŸlanmaz. Pek çok yıl virüsün RNA’sındaki mutasyonlar HA ve NA’da çok büyük deÄŸiÅŸiklikler yaratmaz. Bu sürece ‘antijenik deÄŸiÅŸim’ adı verilir. Ne var ki bazen de farklı virüsler genetik malzemelerini deÄŸiÅŸ tokuÅŸ ederler. Bu ‘antijenik deÄŸiÅŸim’ RNA’da dramatik bir deÄŸiÅŸikliÄŸe yol açar ve sonuçta ortaya HA veya NA’sı tümüyle farklı yeni bir grip alt-tipi çıkar. Bu durumda yeni bir aşı formülü gereksinimi doÄŸar.Bunları biliyor musunuz?KATÄ°L GENLER: Grip nedeniyle yalnızca ABD’de hastanede tedavi gören hasta sayısı 110.000 kiÅŸi ve iÅŸ gücü kaybı 70 milyon gündür. Tarihte grip virüsünün genleri üç kez köklü deÄŸiÅŸiklik geçirdi. Sonuçta grip tüm dünyayı etkisi altına alacak ÅŸekilde yayıldı. 1918’deki ‘İspanyol Gribi’ nedeniyle 20 milyon kiÅŸi öldü. 1957’de ‘Asya Gribi’ nedeniyle 70.000 Amerikalı yaÅŸamını yitirdi. 1968’deki ‘Hong Kong Gribi’ 34.000 kiÅŸiyi öldürdü. ESKÄ°YE DÖNÜŞ: Ortadan kalktığı sanılan bazı çocukluk dönemi hastalıkları yeniden sahneye çıkıyor. Bu hastalıklara karşı geliÅŸtirilen aşıların tehlikeli olduÄŸunu savunan anababalar çocuklarının aşılanmasına karşı çıkıyordu. Ancak hastalıkların yeniden ortaya çıkması aşılanma karşıtı görüşleri yavaÅŸ yavaÅŸ kırıyor.AÅžIYA ALTERNATÄ°FLER: Aviron adındaki biyoteknoloji ÅŸirketi, aşılara alternatif olarak buruna sıkılan bir sprey geliÅŸtirdi. Ayrıca Hoffman-La roche tarafından üretilen Tamiflu adındaki bir hapın aşının koruyucu etkisine sahip olduÄŸu ileri sürülüyor. Her ÅŸeye karşın Amerikan Gıda ve Ä°laç Dairesi’ne göre aşı, gribe karşı geliÅŸtirilen en etkili korunma yöntemi.Kaynak: Scientific AmericanÂ