Genetik test sayesinde kişiye özel ilaç üretilecek

Testlerle bireylerin kanser, pıhtılaşma, depresyon, diyabet, alerji, tansiyon, astım, anestezi ilaçlarına ve ağrı kesici ile antibiyotiklere verecekleri tepki önceden tespit ediliyor. Ayrıca vücutlarının alerjik yapıları belirlenip sigara, kahve ve alkole dayanıklılıkları saptanabiliyor. Amerikan Hastanesi Genetik Hastalıklar Tanı Merkezi Direktörü Dr. Nesrin Erçelen’e göre ‘Bu test hastaya verilecek ilaç ve miktarı konusunda doktora ışık tutacak ve yakın gelecekte butik ilaç üretimini sağlayacak’. Birden fazla genin incelendiği testlerin fiyatları 1500-2000 dolar civarında. İngilizce verilen rapor, gerektiğinde yurtdışında da kullanılabiliyor.

Testi nasıl yapıyorsunuz?

- İşlem çok basit. Kan testi yardımıyla genetik materyali (DNA) ayırıyoruz. Genlerine bakarak kişinin enzimlerinin ilaca nasıl yanıt vereceğini saptıyoruz. Vücudun ilaca verdiği tepkiyi elimizdeki bilimsel verilerle karşılaştırıyoruz. Sonuç bir ayda çıkıyor. Kişiye ve doktora birer örneği verilen raporda sadece ilaçların kişiye etkisi değil, birbirleriyle etkileşimi de değerlendiriliyor. Kişinin çay, kahve, sigara gibi maddelere karşı aşırı duyarlılığı varsa, bu saptanıyor. Veriler ömür boyu geçerli.

İnsanlar ilaçlara neden farklı tepki verir?

- Neden, bireylerin farklı metabolizmalara, yani doğuştan gelen farklı genetik özelliklere sahip olması. İlaç vücuttaki enzimler sayesinde etkili hale geliyor, kullanılabiliyor. Karaciğerde üretilen ve P450 (sitokrom) enzimi adı verilen protein kilit öneme sahip. Enzimler protein yapısındadır, gen tarafından üretilir. Herkesin genetik yapısı, dolayısıyla enzimleri farklıdır. Bu nedenle ilaçlar hastaların yüzde 20’sinde beklenen yararı göstermez, hatta zararlı etkilere yol açar. Test, bireyin bünyesinin ilaca nasıl yanıt verdiğini ortaya koyuyor. Hastaysa ya da hastalandığında hangi ilaçtan ne dozda verilmesi gerektiği konusunda doktora ışık tutuyor.

10 KİŞİDEN İKİSİ TEHLİKEDE

Kaç ilaca verilen yanıtı görebiliyorsunuz?

- Test, metabolik yoldan geçen (karaciğerde metabolize edilen) ve en yaygın kullanılan 150 ilaç molekülüne yanıtı inceliyor.

Farmakogenetik testlerin geleceği nedir?

- Farmakogenetik testler sadece bir başlangıç. Şu anda ilaçların zarar vermesini engelliyor. İlaç sektörü gelecekte bu bilgilere göre kişiye özel, ‘bireysel ilaçlar’ üretecek. Biz daha çok karaciğerdeki enzimlerle etkin hale gelen ilaçlarla çalışıyoruz. Zaten ilaçların büyük kısmı karaciğerdeki enzimlerle vücutta etkinlik kazanıyor. Ama hormonlar gibi reseptör (özel hücre sinyalleri) üzerinden etki gösteren ilaçlar var. Menopozda hangi kadınlar hormon kullanmalı, hangileri kullanmamalı? Kemik yıkımı hangisinde olacak? Kanserde ilaç tedavisinden nasıl yarar görebilir? Yakında bu sorulara da yanıt verebileceğimizi tahmin ediyoruz.

Testin sonuçlarının pratik yararları ne?

- Hastaların yüzde 80’i mevcut ilaç tedavilerinden istenilen ölçüde yararlanabiliyor. Ama geriye kalan yüzde 20’lik grup, ilaca karşı reaksiyon gösterir. Bu basit alerjik bir reaksiyon olabileceği gibi hayatı tehdit edebilecek ciddi boyutlara da varır. Yine bazı kişilerde, genetik yapıya bağlı, bağımlılık yaratan ilaçlara karşı duyarlılık çok düşük ya da çok yüksek olabilir. Bu bilgiler psikiyatri hastalarında, kanser ağrıları çekenlerde çok önemli. Doğru ilaç, doğru doz kısa sürede belirlenebiliyor. Testle sadece toksit (zehir) etki aranmıyor. Herkes için üretilen ilaçların bireye en uygun kullanım miktarını saptıyoruz. Biz doz azaltılmalı ya da artırılmalı, diyoruz. Doktor ilaç deneyip zaman kaybetmiyor.

KEMOTERAPİNİN ZARARI ÖNLENEBİLECEK

Sağlıklı kişilerin yaptırması ne yarar sağlayabilir?

- Önlem olarak yaptırılıp, hastalık sırasında doktora sunulabilir. İlaç seçimi, yan etkiler konusunda doktora yardımcı olur. Örneğin ameliyat sırasında bazı anestezi ilaçları, önceden tahmin edilmeyen ciddi yan etkilere yol açabiliyor. Kişilerin erkenden bu özelliklerini bilmesi ve hekimlerini uyarması kritik önem taşıyor. Vitamin, aloa vera, gingo ekstresi gibi yaşlanmayı geciktirme amacıyla kullanılan birçok bitkisel ürünün bünyeye yararı olup olmadığı da saptanıyor.

Yaşam kalitesini etkileyecek mi?

- Bu test, deneme- yanılma yönteminden kişiselleştirilmiş tedaviye geçişin ilk basamağı. Hayatı tehdit edebilecek hastalıklarda ölümleri ve hastalıkları etkileyecek. Bağımlılık yapan ilaçlar ve psikiyatri ilaçlarının etkin kullanılmasını sağlayacak. Birçok kanser hastası, kemoterapiden zarar görüyor. Yakın gelecekte bu önlenebilecek.

Genetik şifreler kişisel özellik kabul edilmiyor mu? Yapılan işlem yasal mı?

- Tüm genetik özelliklerin ortaya konabileceği, etik olarak izin verilmiş başka bir test yok dünyada. Aynı zamanda birden fazla genetik özelliği çözen, koruyucu hekimliğe yönelik testler bunlar. Bilgiler kimseye verilmiyor. Dünya veri bankasından şu ana kadar yapılan çalışmaların sonuçları alınıyor ve karşılaştırılıyor. Hastaya özel bilgiler yakınlarına bile verilmez, veri bankasına aktarılmaz. Çocukların hayatını tehdit eden genetik özellikleri, sadece aile izniyle yapıyoruz.

İsteyen herkes test yaptırabilir mi?

- 18 yaşını geçmiş herkese bu test yapılabilir. Birey ya da doktoru isteyebilir. Gerekirse ailenin izniyle daha küçük çocuklara da uygulanabilir. Ama ilk koşul mutlaka bir uzmanın değerlendirmesi.

BU TESTLE VÜCUTTAKİ ETKİSİ SAPTANAN İLAÇLAR

Ağrı kesiciler Yatıştırıcılar Antiaritmi ilaçları Bazı antibiyotikler Antikanser ilaçları Pıhtılaşmayı önleyen ilaçlar Epilepsi ilaçları Antidepresanlar Diyabet ilaçları Alerji ilaçları Tansiyon ilaçları Antilipidemikler Psikiyatri ilaçları Bazı antiviral ilaçlar Astım ilaçları Prostat ilaçları Kalp ilaçları Steroidler Anestezi ilaçları Mide ilaçları