Etik vakfının kendisi bir etik tartışma konusu

Türkiye Etik DeÄŸerler Merkezi Vakfı’nın (TEDMER) kuruluÅŸu 2002 yılına rastlıyor. Haksız rekabeti önlemek, iÅŸ dünyasına kalite ve etik standart getirmek için kurulmuÅŸtu. Vakfın kuruluÅŸ senedini yazan Bülent Åženver, o günlerde Sakıp Sabancı’ya hedeflerini anlattığında ‘Göle maya çalıyorsunuz’ cevabını almıştı.Åženver aldırmadı, ‘Ya tutarsa’ dedi, vakfı kurdu. Yıl 2004, Bülent Åženver’e vakfın yönetim kurulu üyeliÄŸinden istifa etmesi ‘tavsiye edildi.’ Birkaç ay önce Türkiye’nin gündemini altüst eden Roche olayı, etik vakfını da karıştırmıştı. Çünkü Roche’un genel müdürü Faruk Yöneyman, aynı zamanda TEDMER’in de yönetim kurulu üyesiydi. Vakıf yönetim kurulunun çoÄŸunluÄŸu, olayda etik dışı bir nokta bulamadı. Åženver ise vakfın ilk önemli sınavında üzerine düşeni yapmadığını söylüyordu, yönetim kurulundan ayrılmak zorunda kaldı. Kimbilir, belki de Sabancı haklıydı. Türkiye çarpıklıklarıyla büyük bir göldü, TEDMER’in mayası kendine bile yetmemiÅŸti.TEDMER’de sıkıntı aÄŸustos ayında Roche skandalının patlak vermesiyle baÅŸladı. Firma, hakim olduÄŸu kanser ilacı piyasasında, kendi ürünü Neorecormon’u üç ecza deposuna 90 bin liradan, SSK’ya ise 216 bin liradan satmıştı. Ä°laç sektörü bir anda büyük bir tartışmaya sahne oldu. Basın, ilaç firmaları, SaÄŸlık Bakanlığı herkes bir ÅŸey söylüyordu, çoÄŸunluk Roche’un devleti haksız yere zarara uÄŸrattığını iddia ediyordu. Konu yargıya yansıdı, davalar halen devam ediyor.Olay, tam da TEDMER’in çalışma alanına giren, kuruluÅŸ amacına uygun olarak bir yorumda bulunacağı cinstendi. Çünkü Roche serbest piyasa koÅŸullarına göre belki gerçekten de böyle bir satış yapma hakkına sahipti. Ve birçok uzmana göre mahkemeden de beraat edecekti. Ä°yi de ya iÅŸin etik boyutu?Ä°lginç bir ÅŸekilde, TEDMER bu konuda hiçbir yorum yapmadı. Uzun süre sessiz kaldı. Ve bir süre sonra araÅŸtırıldığında, ilginç bir durum ortaya çıktı. Roche tartışmasının kahramanı genel müdür Faruk Yöneyman, aynı zamanda TEDMER’in de yönetim kurulu üyelerinden biriydi.TEDMER, kamuoyuna karşı olayda sessiz kaldı ama TEDMER’in içi her geçen gün kaynıyordu. Sorun çıkaran ise, vakfın kurucusu, yönetim kurulu üyesi Bülent Åženver’di. ‘Vicdanı rahat etmediÄŸi’ için sessizlik politikasına karşı çıkıyordu.FARUK BEY HATALI OLSA ROCHE ONU ORADA TUTMAZ‘Roche olayı patlak verdiÄŸinde, yönetim kurulu toplantısında bu konudaki düşüncelerimi açıkladım. Olayın üzerine gitmek, bizim özel görevimiz, dedim. En azından yönetim kurulu olarak kendi vicdanlarımızı rahat ettirecek bir inceleme yapmamız, sonucunda da bir karar almamız gerekir, dedim.’Şenver’in araÅŸtırma yapılması yönündeki önerisi, toplantıda kısmen kabul gördü. Tamam, ‘araÅŸtırma’ yapılacaktı. Bir yönetim kurulu toplantısında Faruk Yöneyman dinlenecek ve iÅŸin ‘aslı’ ortaya çıkarılacaktı.Vakfın yönetim kurulu, Yöneyman’ı ifade vermek üzere çağırdı. 2 saatten fazla süren toplantıda sorular yöneltildi, o da belgelerle cevap verdi. Kurul üyelerinden Semra Baysan’ın söylediÄŸine göre, Åženver, o gün Yöneyman’a 40’ı aÅŸkın soru sordu. Toplantı bittiÄŸinde ise ‘Cevaplar beni tatmin etmedi’ diye bir ÅŸey söylemedi.Åženver ise yaÅŸadıklarını daha sonra anlatırken, toplantıda susmakla birlikte vicdanının hiç rahat olmadığını söylüyordu. Ä°ncelemenin bağımsız kurullarca yapılması kanısındaydı. Düşüncesine yönetim kurulundan hiç destek bulamadı. BaÅŸta baÅŸkan Åžaban Erdikler olmak üzere yönetim kurulu üyeleri kararını vermiÅŸti. ‘İlaç sektöründeki ÅŸahsi deneyimi ve Faruk Bey’in paylaÅŸtığı belgeler ışığında, Roche etiÄŸe aykırı bir iÅŸlem yapmamıştı.’Olayın ihale kanunundaki çarpıklıklardan kaynaklandığını düşünen Prof. Sabih Tansal da, Erdikler gibi düşünüyordu: ‘Roche, ilacı SSK’ya fahiÅŸ fiyatla satmadı. O devletin belirlediÄŸi fiyat. Ayrıca yekün, genel satışın çok küçük bir bölümünü oluÅŸturuyor. Zaten Faruk Bey’in ÅŸahsi olarak bir hatası olsa Roche bir dakika bile onu orada tutmaz.’ŞENVER MEMNUN OLSUN DÄ°YE POPÃœLÄ°ZM MÄ° YAPALIMToplantıda ipler gerilmiÅŸti. Åženver inceleme yöntemine itiraz ettikçe kurulun diÄŸer üyeleri ‘ona kötü kötü bakıyordu’. Åžaban Erdikler’e göre Bülent Åženver’in vicdanının rahat etmemesi konusu ise tam bir popülizm örneÄŸiydi. Onlar kurul olarak neredeyse kahramanlık yapıyor, tamamen temiz olduklarına inandıkları Yöneyman’ı destekliyorlardı. Ne yani, Åženver’i memnun etmek için Roche etiÄŸe aykırı davrandı mı, demeleri gerekiyordu? Ä°nanmadıkları bir ÅŸeyi sadece TEDMER’in saygınlığını kurtarmak için yapmalı mıydılar?Sessizlik devam edince, ikrara giren derin sükutu Åženver kendi bozmaya karar verdi. Eylül ayı içinde CNN Türk’teki Gece Görüşü programına katılıp, Roche ile ilgili açıklamalar yaptı ve olayın etik yanını yorumladı. Ä°ÅŸte TEDMER ile Åženver arasındaki ipler de o zaman koptu. Åženver programda sunulan fırsatı kullanmış, tüm bildiklerini anlatmıştı. Roche olayıyla ilgili ne gibi kararlar alınabilir, diye sorulunca cevap vermiÅŸti. ‘O gün bana programda ne sorulduysa yanıtladım. Bunda ne gibi bir sakınca olabilir ki! TEDMER gizlisi saklısı olmayan ÅŸeffaf bir kurum olmalı...’Vakfın yönetim kurulu üyeleri Åženver’in artık sınırı aÅŸtığı kanısındaydı. ‘Kendisine verilen özel belgeleri açıklaması bir yana, bir de onları saptırarak garip bir tablo çizmiÅŸti.’ Hatta bu ÅŸekilde ‘etik’ davranmamıştı. Sonuçta BaÅŸkan Åžaban Erdikler, yönetim kurulu üyelerinin talebini yerine getirdi. Åženver’e ‘İstifa et’ dedi.Erdikler, Roche olayında yasaya aykırı hiçbir ÅŸey bulunmadığını tekrarlamaktan, Faruk Yöneyman’ı niçin desteklediÄŸini anlatmaktan çok sıkılmış. ‘Siz de öyle bir soruyorsunuz ki, sanki biz hepimiz yanlış yapmışız, tek Bülent Bey doÄŸru. Düşüncelerimi tekrarlamaktan utanıyorum artık’ diyor.KIZIMI HAYIRSIZ BÄ°R DAMADA KAPTIRDIMBu arada Yöneyman ile aralarında yakın bir iliÅŸki olduÄŸu ve Yöneyman’ın icraatıyla ilgili olarak Roche’un genel merkezinden istenen denetleme raporlarının hazırlanmasına aracılık ettiÄŸi iddiaları için ise ÅŸunları söylüyor. ‘Bir defa Faruk Bey ile aramızda çok yakın bir iliÅŸki olduÄŸu doÄŸru deÄŸil. Arkadaşımdır evet ama mesela Bülent ile ben daha yakın arkadaşım. Roche’un SSK olayı nedeniyle yaptırdığı iç denetlemeyi (internal audit) benim eski ÅŸirketimin yaptırmasıyla ilgili olarak ise... Evet Faruk Bey beni aradı. Ben de tanıdığım denetçi arkadaÅŸlarıma, Roche’un böyle bir talebi var, ilgilenin, dedim. Tek yaptığım budur. Ama ben denetlemeyi yapan söz konusu ÅŸirketten, yani Ernst&Young’dan Ocak 2004 itibarıyla çoktan ayrılmıştım. Sadece aracı oldum.’Şenver ise Roche’la ilgili tutumun vakfın saygınlığını yerle bir ettiÄŸi kanısında. Yönetim kurulunun talebi üzerine geçen hafta görevinden istifa etti. Yine de, sanki vakıf yönetiminden ayrılmamış gibi konuÅŸuyor: ‘Öyle olaylar oldu ki, büyük yara aldık. Åžimdi TEDMER olarak çıkıp biz aslanız, kaplanız desek kim inanır? Çözüm konusunda görüş ayrılıkları var. Bazıları susmaktan yana, ama ben deÄŸilim. YASED (Yabancı Sermaye DerneÄŸi) ya da TÃœSÄ°AD (Türk Sanayicileri ve Ä°ÅŸadamları DerneÄŸi) susabilir. Biz böyle ÅŸeylerle baÅŸ etmek için kurulduk. Susamayız.’ Neden ‘biz’li konuÅŸtuÄŸunu ise şöyle açıklıyor: ‘TEDMER benim çocuÄŸum. Bir süreliÄŸine hayırsız bir damada vermiÅŸ gibiyim ama o hálá benim evladım.’FRANK NAVRAN (Washington Etik DeÄŸerler Merkezi)Bu olay ders çıkarmak için iyi fırsatTEDMER’in içi, Roche olayı sonrası bu kadar karışmışken, Amerikalı etik deÄŸerler uzmanı Frank Navran da tam bu sıralar Türkiye’ye geldi. TEDMER’in konuÄŸu olarak ders vermek üzere iki yıldır Türkiye’ye gelen Navran, geçen hafta 13. Ulusal Kalite Kongresi için Ä°stanbul’daydı. Åžirketlere etik konusunda danışmanlık veren Navran’a, fırsat bu fırsattır deyip TEDMER’de yaÅŸananları sorduk. n Ayten SERÄ°NBir ilaç ÅŸirketinin, devletin saÄŸlık kuruluÅŸuna normalden yüksek fiyatla ilaç sattığı ortaya çıktı. Firmanın en üst yöneticisi de hálá vakfın yönetim kurulunda görev yapıyor. Bu durum sizce ne kadar etik?- Her skandal bir ÅŸeylerin yanlış olduÄŸunu göstermez. Bazen skandallar bilmediÄŸimiz bir iÅŸleyiÅŸ konusunda da bize bilgi verebilir. Olayı tam bilmediÄŸim için bu konuda net bir yorumda bulunamam.Peki, böyle bir durumda bir etik kuruluÅŸunun üyesine nasıl davranması gerekirdi?- 18’inci yüzyıl Ä°ngiliz adalet sisteminde suçlu olduÄŸunuz iddia ediliyorsa, masumiyetiniz kanıtlanana kadar hapiste kalırdınız. ABD yasal sisteminde ise suçluluÄŸunuz kanıtlanana kadar özgürsünüz, tabii suçunuz bariz olarak ortada deÄŸilse. Bir sivil toplum örgütünün yönetim kurulu üyesi hata yaptığında, kanıtlar ikna ediciyse istifa etmelidir. Ama önce olayın skandal olduÄŸuna emin olmak gerekir.TEDMER yöneticileri suçlanan üyeyi dinleyip, suçsuzluÄŸuna kanaat getirmiÅŸler. KiÅŸisel kanaat yeterli mi?- Bu tür durumlar, toplumsal dersler çıkarmak için iyi fırsattır. TEDMER’in durumuna baktığımızda, bir yönetim kurulunun sorumlulukları nelerdir ve yönetim kurulu üyelerinin özellikleri neler olmalıdır, bir ÅŸirket ne yaptığında yönetim kurulundan çekilmelidir, gibi konular tartışılmalıdır.KÄ°M, KÄ°MDÄ°R?Faruk Yöneyman: Roche Ä°laç Åžirketi’nin yönetim kurulu baÅŸkanı. Bülent Åženver: Bağımsız denetçi ve yönetim müşaviri. Uzun süreli bir bankacılık kariyeri var. Åžu anda BoÄŸaziçi, Bilgi ve Yeditepe Ãœniversiteleri’nde dersler veriyor. Åžaban Erdikler: Ernst & Young’dan ayrıldıktan sonra kendi yeminli mali müşavirlik ÅŸirketini kurdu. Ayrıca YASED’in de baÅŸkanı. Sabih Tansal: 2000-2004 arası BoÄŸaziçi Ãœniversitesi rektörüydü. Halen BoÄŸaziçi’nde elektronik mühendisliÄŸi bölümünde öğretim üyesi. Semra Baysan: Merck Sharp & Dohme Ä°laç Åžirketi’nin dış iliÅŸkiler koordinatörü.Â