Einstein’ı sınamak için 40 yıllık çabanın ürünü uzayda

NASA tarafından 7 kez iptal edilen, bazı bilim adamlarınca gereksiz harcama olarak eleÅŸtirilen, ancak politikacıların desteÄŸi ile yaÅŸama geçirilen Gravity Probe B projesi, Einstein’in Görelilik Kuramı’nı sınamak için uzaya gönderildi.Gravity Probe B, Einstein’ın genel görelilik kuramının iki öngörüsünü sınamak için kutupsal bir yörüngede. Uzay ve zaman, Dünya’nın mevcudiyeti ile nasıl eÄŸriliyordu ve Dünya’nın dönüşü uzay-zamanı kendisiyle birlikte nasıl sürüklüyordu, sorularına yanıt aranıyor...Bu projenin mimarı Francis Everitt, 40 yıllık bir çalışmanın ürünü olan uzay aracının amacını ve hedeflerini New Scientist’e özetle (2 Nisan 2005) anlatıyor.Uzay aracının fırlatıldığı geçen nisan ayında neredeydiniz?Fırlatma mahalinde, kontrol odasındaydım.Gravity Probe B’nin doÄŸru yörüngeye oturtulması için tam doÄŸru anda fırlatılması gerekiyordu. YaÅŸamınızı adadığınız bir iÅŸin, bir dakikalık bir süreye sıkıştırılması sizde nasıl bir duygu uyandırdı?Çok heyecanlandım. Delta 2 roketi Gravity Probe B’den ayrıldığı ve roketin üzerindeki kameranın uzay aracının güneÅŸ panellerinin tümünün açıldığını gösterdiÄŸi zaman. Çok önemli deÄŸilmiÅŸ gibi görünse de, çok sayıda uzay aracı güneÅŸ panellerindeki arızadan dolayı iÅŸ göremez hale geldi. Bu da bizim için çok tatsız olurdu.Gravity Probe B ÅŸu anda nasıl çalışıyor?Denemenin bilimsel evresine geçen yıl 27 AÄŸustos’ta baÅŸladık. O zamandan beri veri alıyoruz.Einstein’in görelilik kuramını sınamak nereden aklınıza geldi?Babamın ben daha 12 yaşındayken yemek masasında Einstein’in "GöreliliÄŸin Anlamı" isimli popüler kitabını tartıştığını hatırlıyorum. O zamanlar fiziÄŸin en önemli konusunu tartıştığımızın farkında deÄŸildim. Ve 17 yaşıma gelinceye kadar fizikle ilgilenmek aklıma gelmedi.Sizin ilk çalışmalarınız kaya manyetizması ve levha tektoniÄŸi üzerinde deÄŸil miydi?Imperial College London’da fizik okudum ve doktora yapmaya karar verdim. Benim için bu geliÅŸigüzel bir karardı. Bir profesörle konuÅŸursunuz ve zaman içinde ne yapmak istediÄŸinize karar verirsiniz. Benim danışmanım Nobel Ödüllü Patrick Blackett idi. Blackett özellikle kozmik ışınlar üzerinde çalışmıştı. Ancak 2.Dünya Savaşı’ndan sonra manyetizma konusuyla ilgilenmeye baÅŸladı ve küçük elektromanyetik alanları ölçmeye yarayan son derece duyarlı bir manyetometre geliÅŸtirdi. Blackett geliÅŸtirdiÄŸi manyetometrenin tortul kayalardaki manyetizmayı ölçebildiÄŸini fark etti. Birlikte çalıştığım ekip, Cambridge’deki baÅŸka bir grupla birlikte manyetizmi daha önce incelenmemiÅŸ kayalar üzerinde çalışmaya baÅŸladı. Sonuçta giderek palaeomanyetizma ve kıtasal birikinti konusunda öncü bir ekip oluÅŸturduk.Sonradan niçin alan deÄŸiÅŸtirdiniz?5 yılın sonunda jeolog mu olacağınıza yoksa fiziÄŸe geri dönüş mü yapacağınıza karar vermek zorundaydınız. Jeolojiyi çok sevmekle birlikte doÄŸal olarak fizikçi olmaya daha yatkın olduÄŸumu düşündüm. Ve sonuçta fiziÄŸe geri döndüm.Zor olmadı mı?Imperial College’da çok deÄŸerli kiÅŸilerle tartışma ÅŸansını yakaladım. Bu kiÅŸilerin içinde Manhattan projesinde çalışan Amerikalı fizikçi Philip Morrison da vardı. Ayrıca Pennsylvania Ãœniversitesi’nden Kenneth Atkins’in sıvı helyum üzerindeki kitabını okuduktan sonra o üniversiteye baÅŸvurmaya karar verdim. Orada iki yıl boyunca düşük sıcaklıklardaki sıvı helyumun fiziksel özelliklerini çalıştım. Bunu daha önce görmemiÅŸtim.Bütün bunların Gravity Probe B ile ne ilgisi var?Meslek hayatımın sonuna kadar sıvı helyum ile çalışmak istediÄŸimden emin deÄŸildim. Bu noktada Stanford Ãœniversitesi’nden William Fairbank adında ünlü bir fizikçi Pennsylvania’ya konuÅŸma yapmak üzere gelmiÅŸti. Fairbank zor deneyleri gerçekleÅŸtirmeye uÄŸraÅŸmakla ünlüydü. O sırada düşük sıcaklık uygulamaları üzerinde çalışıyordu. Atkins’in Fairbank’ın çok ileri gittiÄŸi yönündeki bir yorumunu hatırlıyorum. Fairbank, Einstein’ı sınamak için bir jiroskop deneyinden bahsetmeye baÅŸlamıştı. O sırada Fairbank’ın yapmak istediÄŸi ÅŸeyi aslında kendimin yapmak istediÄŸini fark ettim.Geriye baktığımda Blackett’in bir konuÅŸmasından ne kadar etkilendiÄŸimi ÅŸimdi daha iyi anlıyorum: FiziÄŸin gelecekte neler yapacağından emin deÄŸilseniz yeni teknolojiler icat edilir, çünkü bütün bunlar sizi yeni fiziÄŸe götürecektir. Her ÅŸey birbirini kovaladı ve 1962 yılında Stanford’a giderek Gravity Probe B’nin temelini oluÅŸturacak çalışmalara baÅŸladım.Uzay aracının yerden ayrılması için niçin üzerinde 40 yıl çalışmanız gerekti? Temel olarak yeni ÅŸeyler icat etmeniz gerekiyordu ve bu da zaman alıyordu. NASA gerekli olan tüm teknolojilerin 1981 yılında uygulamaya sokulması gerektiÄŸine karar vermiÅŸti.Uzay aracının fırlatılması için yine aradan 23 yıl geçmesi mi gerekiyordu?Tek tek her teknolojiyi denemek baÅŸka, bütün bu teknolojileri birlikte çalıştırmak baÅŸka. Ä°lk baÅŸta Gravity Probe B’yi uzay mekiÄŸi ile fırlatmayı düşündük. Uzay mekiÄŸi kutup yörüngesine oturtulacak ve Probe buradan uzaya bırakılacaktı.Neden bu fikirden vazgeçtiniz?Ä°ki nedenden. Program 1985 yılında baÅŸlatılmıştı ve bir yıl sonra Challanger uzay mekiÄŸi patladı. Aynı anda NASA Western Test Range denilen tesisi kapatma kararı aldı. Oysa mekiÄŸi bu noktadan fırlatacaktık. Gravity Probe B’nin, Einstein’n genel görelilik kuramının iki öngörüsünü sınamak için kutupsal bir yörüngeye ihtiyacı vardı: Uzay ve zaman, Dünya’nın mevcudiyeti ile nasıl eÄŸriliyordu ve Dünya’nın dönüşü uzay-zamanı kendisiyle birlikte nasıl sürüklüyordu? Dolayısıyla Gravity Probe B’yi feda edebileceÄŸimiz bir roket ile uzaya fırlatmamız gerekiyordu.Genç bilim adamlarının ilgisini bu kadar uzun vadeli bir projeye çekmekte zorlandınız mı? Gençler emeklerinin meyvelerini görmek istedikleri için bu süre onlara çok uzun gelmiÅŸ olabilir.Hayır. Projede 79 doktora öğrencisi yer aldı. Bunların üçte biri fizikçi, geriye kalanı mühendisti. En az 7 kez proje kesintiye uÄŸradı. 1980 yılında projenin iptal edileceÄŸini öğrendiÄŸim zaman 17 yılımı boÅŸuna harcadığımı düşündüm. Ancak mistik bir duygu beni bu olumsuz düşünceden kurtardı. Amaca yönelik bir duygu bu. Siz hiç bu tür duygulara kapılmadınız mı? Bu tür duyguları entelektüel bir süzgeçten geçirerek deÄŸerlendirmeniz gerekir.Genel göreliliÄŸi test edecek daha ucuz bir proje yok muydu?Genel göreliliÄŸi test etmek çok önemli ve ilginç bir iÅŸtir. Gravity Probe B’nin daha önceki görelilik testlerinden çok büyük bir farkı vardı. Bu bir fizik deneyi idi, gözlem deÄŸildi. Bu da aletlerin deneyi yapanların kontrolünde olduÄŸunu gösteriyor. Ayrıca Gravity Probe B o ÅŸekilde tasarlanmıştı ki, non-Einstein etkileri, Einstein etkileriyle karşılaÅŸtırıldığında küçük kalıyordu.Â