DNA, DNA söyle bana hangi hastalıklar gelecek başıma?
Güncelleme Tarihi:
Mesude ERŞAN
Oluşturulma Tarihi: Mayıs 07, 2006 00:00
İnsan genetiğinin sır perdesinin aralanması koruyucu tıpta yeni ufuklar açıyor. Gelişmelerden biri de kişiye genetik test yapılarak hangi hastalıklara yatkın olduğunun saptanması. Aslında genetik yatkınlık, kalp, beyin ve damar, diyabet, osteoporoz gibi kompleks hastalıkların ortaya çıkması için önemli etken. Ama tek başına bu yeterli değil.
Beslenme tarzı, yaşam alışkanlıklarından oluşan çevresel koşulların da rolü büyük. Ankara’da Hacettepe Üniversitesi’yle ortak çalışan İTT firması, genetik harita çıkarıyor, bunu çevresel etkenlerle birlikte değerlendirip "kişiye özel hastalığa yatkınlık" düzeyini saptıyor. Hazırlanan kitap kalınlığındaki raporda, sağlıklı bir yaşam için alması gereken "kişiye özel" önlemler de sıralanıyor. Testin maliyeti ise 1500 YTL.
İleri Tıp Teknolojileri (İTT) Ltd adlı firma, 5 milyon dolarlık yatırımla Ankara’daki Hacettepe Üniversitesi Teknokenti’nde iki ayrı merkez kurdu. Üniversiteyle işbirliği içinde çalışan bu merkezlerden, Genar Biyoteknoloji ve Moleküler Genetik Laboratuvarı’nda vitalgenetik harita çıkarılıyor. İşlem için yanağın iç tarafından alınan doku örneği yeterli.
Doku örneğinde, önce sık rastlanan beş grup hastalığa karşı genetik yatkınlık araştırılıyor. Bu gruplar şunlar:
1) Yaşlanmayı hızlandıran ve hastalıklara zemin hazırlayan antioksidasyon-detoksifikasyon mekanizmaları.
2) Kalp damar hastalıklarına, metabolik sendroma, eklem iltihabına, bağırsak hastalıklarına, tip 2 diyabete yol açan inflamatuvar mekanizmaları.
3) Diyabete yol açan insülin direnci.
4) Kalp-damar ve beyin-damar özellikleri.
5) Kemik sağlığı.
Genetik analizde, kişinin genetik kodlarındaki polimorfizm denilen değişiklikler saptandıktan sonra, analiz sonuçları, kişiden alınan detaylı beslenme ve yaşam tarzı bilgileriyle birlikte Toplum Sağlığı Genomiği Merkezi’nde özel yazılımlar kullanılarak ikinci bir analizden geçiriliyor.
Bunun sebebi testin, tıpta kompleks hastalıklar olarak adlandırılan genetik ve çevresel faktörlerin birlikte yol açtığı sorunları saptamaya yönelik uygulanması. Kalp-damar hastalıkları, diyabet, osteoporoz, beyin-damar hastalıkları, kanserlerin bazıları vb...
GENETİK EĞİLİMİ KONTROL MÜMKÜN
Çevresel faktörlerin de incelenmesinin nedeni, genetik yatkınlığın, tek başına hastalıkları ortaya çıkaracak kadar güçlü bir etken olmaması. Kişinin hastalık eşiğine yükselmesi için, çevre faktörlerinin de katkısı gerekiyor.
Beslenme ve yaşam tarzı özellikleri de eklenerek çıkarılan ikinci analizde her bir hastalık için ayrı genetik haritalar çıkarılıyor.
Yani kişinin incelenen hastalıklara karşı mevcut durumu saptanıyor. Doğru-yanlış çıkarılıyor. Bir anlamda "yaşam karnesi" hazırlanıyor.
Testin sahibine verilen 100 sayfalık raporda, tercihleri, yaşam tarzı gözardı edilmeden genetik yapıya uygun öneriler de geliştiriliyor. Sağlıklı yaşayabilmesi için en uygun yaşam planı hazırlanıyor.
Test sonucuyla genetik yapıyı değiştirmek mümkün değil elbette. Ancak bazı önlemlerin alınmasıyla yatkınlık bulunan hastalıkların engellenmesi için yol gösteriyor.
DR. SERDAR SAVAŞ (İTT Yönetim Kurulu Başkanı)
Check-up şimdiyi söyler, bu analiz geleceği inceliyor
Check-up gibi bir işlem değil bizimkisi. Çünkü check-up, o günkü hastalık risklerini ortaya koyar. Ancak bu analiz, geleceğe yönelik fikir veriyor. Kişilere öncelikle hangi hastalığa dikkat etmeleri gerektiğini söylüyor. Çok detaylı bir soru formu var. Çevresel faktörlerin arasında öncelikle beslenme alışkanlığını inceliyoruz. Sonuçlar 4 haftada tamamlanıyor. Ancak kişilere kötü haber vermiyoruz. Genetik yatkınlıklarını, çevresel koşullarla hastalığın önlenmesinin yolunu gösteriyoruz. Testlerin bir başka avantajı, kişilerin risk algısını yükseltmesi. Test sonuçlarını, doku örneklerini başka kuruluşlarla paylaşmıyoruz. Saklanması gerekmiyorsa, kişi aksini istememişse doku örneklerini imha ediyoruz.
BİREYSEL ÖZELLİKLERE GÖRE SİGARA BIRAKMA YÖNTEMLERİ DE BELİRLENİYOR
Genetik yatkınlıkların belirlenmesi hastalıkların yaşam boyunca ortaya çıkıp çıkmayacağını mutlak ve kesin göstermiyor. Bu raporda hastalıklardan korunmak için önerilen beslenme ve yaşam tarzı değişikliklerinin yapılması hastalık riskini azaltıyor. Rapordan şunları öğrenmek mümkün:
Genetik analiz ve beş ayrı alanda değerlendirme,
Beslenme ve yaşam tarzı analizinin beş ayrı alana göre değerlendirilmesi,
Her bir alan için genetik yapı, beslenme ve yaşam tarzının mevcut durumunun birlikte değerlendirildiği vitalgenetik harita,
Tüm alanların birlikte değerlendirildiği genel vitalgenetik harita,
Genetik yapı ile beslenme ve yaşam tarzına göre beş sağlık alanının risk öncelikleri,
Alınan besin bileşenlerinin detaylı dökümü, genetik yapı, yaş ve cinsiyete göre alınması gereken en alt ve en yüksek düzeyler,
Alınan-harcanan enerjinin belirlenmesi, hedeflenen kiloya ulaşmak için alınması ve harcanması gereken enerjinin belirlenmesi,
Genetik yatkınlık, harcanması gereken enerji ve yaşam tarzı tercihlerine göre kişiye özel fiziksel aktivite programı,
Sigara tiryakileri için bireysel özelliklere uygun bırakma yöntemleri,
Verilen önerilerin yaşama geçirilmesi için bazı pratik bilgiler.
İleri Tıp Teknolojileri (İTT) Ltd adlı firma, 5 milyon dolarlık yatırımla Ankara’daki Hacettepe Üniversitesi Teknokenti’nde iki ayrı merkez kurdu. Üniversiteyle işbirliği içinde çalışan bu merkezlerden, Genar Biyoteknoloji ve Moleküler Genetik Laboratuvarı’nda vitalgenetik harita çıkarılıyor. İşlem için yanağın iç tarafından alınan doku örneği yeterli.
Doku örneğinde, önce sık rastlanan beş grup hastalığa karşı genetik yatkınlık araştırılıyor. Bu gruplar şunlar:
1) Yaşlanmayı hızlandıran ve hastalıklara zemin hazırlayan antioksidasyon-detoksifikasyon mekanizmaları.
2) Kalp damar hastalıklarına, metabolik sendroma, eklem iltihabına, bağırsak hastalıklarına, tip 2 diyabete yol açan inflamatuvar mekanizmaları.
3) Diyabete yol açan insülin direnci.
4) Kalp-damar ve beyin-damar özellikleri.
5) Kemik sağlığı.
Genetik analizde, kişinin genetik kodlarındaki polimorfizm denilen değişiklikler saptandıktan sonra, analiz sonuçları, kişiden alınan detaylı beslenme ve yaşam tarzı bilgileriyle birlikte Toplum Sağlığı Genomiği Merkezi’nde özel yazılımlar kullanılarak ikinci bir analizden geçiriliyor.
Bunun sebebi testin, tıpta kompleks hastalıklar olarak adlandırılan genetik ve çevresel faktörlerin birlikte yol açtığı sorunları saptamaya yönelik uygulanması. Kalp-damar hastalıkları, diyabet, osteoporoz, beyin-damar hastalıkları, kanserlerin bazıları vb...
GENETİK EĞİLİMİ KONTROL MÜMKÜN
Çevresel faktörlerin de incelenmesinin nedeni, genetik yatkınlığın, tek başına hastalıkları ortaya çıkaracak kadar güçlü bir etken olmaması. Kişinin hastalık eşiğine yükselmesi için, çevre faktörlerinin de katkısı gerekiyor.
Beslenme ve yaşam tarzı özellikleri de eklenerek çıkarılan ikinci analizde her bir hastalık için ayrı genetik haritalar çıkarılıyor.
Yani kişinin incelenen hastalıklara karşı mevcut durumu saptanıyor. Doğru-yanlış çıkarılıyor. Bir anlamda "yaşam karnesi" hazırlanıyor.
Testin sahibine verilen 100 sayfalık raporda, tercihleri, yaşam tarzı gözardı edilmeden genetik yapıya uygun öneriler de geliştiriliyor. Sağlıklı yaşayabilmesi için en uygun yaşam planı hazırlanıyor.
Test sonucuyla genetik yapıyı değiştirmek mümkün değil elbette. Ancak bazı önlemlerin alınmasıyla yatkınlık bulunan hastalıkların engellenmesi için yol gösteriyor.
DR. SERDAR SAVAŞ (İTT Yönetim Kurulu Başkanı)
Check-up şimdiyi söyler, bu analiz geleceği inceliyor
Check-up gibi bir işlem değil bizimkisi. Çünkü check-up, o günkü hastalık risklerini ortaya koyar. Ancak bu analiz, geleceğe yönelik fikir veriyor. Kişilere öncelikle hangi hastalığa dikkat etmeleri gerektiğini söylüyor. Çok detaylı bir soru formu var. Çevresel faktörlerin arasında öncelikle beslenme alışkanlığını inceliyoruz. Sonuçlar 4 haftada tamamlanıyor. Ancak kişilere kötü haber vermiyoruz. Genetik yatkınlıklarını, çevresel koşullarla hastalığın önlenmesinin yolunu gösteriyoruz. Testlerin bir başka avantajı, kişilerin risk algısını yükseltmesi. Test sonuçlarını, doku örneklerini başka kuruluşlarla paylaşmıyoruz. Saklanması gerekmiyorsa, kişi aksini istememişse doku örneklerini imha ediyoruz.
BİREYSEL ÖZELLİKLERE GÖRE SİGARA BIRAKMA YÖNTEMLERİ DE BELİRLENİYOR
Genetik yatkınlıkların belirlenmesi hastalıkların yaşam boyunca ortaya çıkıp çıkmayacağını mutlak ve kesin göstermiyor. Bu raporda hastalıklardan korunmak için önerilen beslenme ve yaşam tarzı değişikliklerinin yapılması hastalık riskini azaltıyor. Rapordan şunları öğrenmek mümkün:
Genetik analiz ve beş ayrı alanda değerlendirme,
Beslenme ve yaşam tarzı analizinin beş ayrı alana göre değerlendirilmesi,
Her bir alan için genetik yapı, beslenme ve yaşam tarzının mevcut durumunun birlikte değerlendirildiği vitalgenetik harita,
Tüm alanların birlikte değerlendirildiği genel vitalgenetik harita,
Genetik yapı ile beslenme ve yaşam tarzına göre beş sağlık alanının risk öncelikleri,
Alınan besin bileşenlerinin detaylı dökümü, genetik yapı, yaş ve cinsiyete göre alınması gereken en alt ve en yüksek düzeyler,
Alınan-harcanan enerjinin belirlenmesi, hedeflenen kiloya ulaşmak için alınması ve harcanması gereken enerjinin belirlenmesi,
Genetik yatkınlık, harcanması gereken enerji ve yaşam tarzı tercihlerine göre kişiye özel fiziksel aktivite programı,
Sigara tiryakileri için bireysel özelliklere uygun bırakma yöntemleri,
Verilen önerilerin yaşama geçirilmesi için bazı pratik bilgiler.