Devlet gibi kadın

Yalova sahili... 5-6 yaşlarında iki çocuk. Biri elindeki tartıyı başının üzerine kaldırıp soruyor: “Tartayım mı abla?” “Yarın Valilik’e gel konuşalım seninle” cevabını duyan arkadaşı bağırıyor: “Ben valiyi tanıyorum, kız vali!” Türkiye’nin ikinci kadın valisi Esengül Civelek (53), gülerek bana dönüyor: “Gördünüz mü, valinin kadın olduğunu o da biliyor.”

Yalova’nin kadın valiyi garipsemediğini söyleyen Civelek, bunu, ilin ilkleri yaşamasına bağlıyor. Zira 1997’de Türkiye’nin ikinci kadın emniyet müdürü Nurdan Canca da bu ile atanmış.

Yürüyerek çay bahçesine geliyoruz. El sallayanlar, gülümseyenler, sarılanlar... Vali Civelek, Türkiye’deki 81 ilin tek kadın valisi olarak 36 milyon kadının sorumluluğunu taşıdığını söylüyor.

İLK ARAYAN AYTAMAN’DI

Civelek, tipik Oğlak burcu kadını: Dakik. Her anı planlı. Başladığı işi bitirene kadar uğraşıyor. Disiplinli.  Tayyörleri de koyu renk olunca Ekşi Sözlük’te bile ondan ‘Devlet gibi kadın’ diye bahsediliyor.�

Aydın Nazillili. Annesi, 96 yaşındaki anneannesiyle hâlâ orada. Biri hukuk müşaviri, diğeri iletişim master’ı yapan iki bekâr kızı da Ankara’da. Bu sebeple Civelek’in bir ayağı Ankara’da, diğeri Nazilli’de. Bir aydır da görev icabı Yalova’da. Yalova’ya ilk kez 14 yıl önce bir seyahat sırasında ayak basmış. Eşi ve kızlarıyla termal tesislerde verdiği o molayı unutmuyor. Sonra hiç bağı olmamış Yalova’yla. Ta ki geçen ramazanda bir akşam gelen telefona kadar:
“Telefondaki Hatay Valimiz Celalettin Lekesiz’di. Atama kararımı duymuş. Eşimi Hatay Valiliği sırasında kaybetmiştim. Onların araması çok anlamlıydı benim için. Sonra atama kararı bana da tebliğ edildi. Sabah ilk arayan, ilk kadın valimiz Lale Aytaman oldu. Lale Hanım’a bir büyüğümüz olarak eşimle birlikte çok saygı ve minnet duyardık. Avrupa Konseyi yerel ve bölgesel denetimlerde eşimle birlikte çalışmışlardı. Atamadan, büyük sevinç duyduğunu söyledi. Kendilerini Yalova’da görmekten memnuniyet duyacağımı söyledim.”

Valilik istisnai bir kadro. Yani kaymakamlık ya da vali yardımcılığından geçmeden de valilik görevine atanmak mümkün. “Vali atanmanızı ne tetiklemiş olabilir” sorumuza müsteşarlığı gibi valiliğinin de sürpriz olduğunu belirterek yanıt veriyor Civelek. Mülkiye (Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi) mezunu olmasına rağmen kaymakamlık veya valilik gibi bir ideali olmadığını anlatırken mezuniyet yılı 1979’a dönüyor:

“Bizim dönemimizde kadınların kaymakamlık mesleğine girmesi tercih edilebilir değildi. O yüzden kaymakamlık ya da valilik  gibi bir hayalimiz yoktu. Mülkiye’yi tercih etmemdeki neden,  kamuda yönetici olmaktı. İlk adımı Maliye Bakanlığı sınavını kazanarak attım.”

22 YAŞINDA ŞİDDETLE TANIŞTI

Memuriyet hayatına Maliye Bakanlığı Hazine Genel Müdürlüğü’nde başlayan Civelek, fakültede tanıştığı eşi İsmet Gürbüz Civelek kaymakamlığı seçince finans uzmanı olarak Türkiye Elektronik Sanayii’ne geçiyor. Eşinin vekil kaymakam tayin edildiği küçük ilçedeki bir olay tüm hayatına nüfuz ediyor:
“Bir sabah kapımızı yanında iki çocuğuyla hamile bir kadın çaldı. Eşinden şiddet görmüş. 22 yaşındaydım ve o zamana kadar ne kendi ailemde, ne çevremde böyle bir olaya tanık olmuştum. 1980’li yılların başı. Ne yasal düzenleme var ortada ne sivil toplum örgütleri. Birlikte kahvaltı ettik, konuştuk. Öğlen sonuna kadar misafir ettik. Sonra eşim, eşiyle konuşup aile birliğinin karşılıklı saygı, sevgiyle mümkün olduğunu anlattı. İkna yönteminden başka alternatif yoktu o zaman. Kadın evine döndü. Bir gözümüz hep onların üzerindeydi. Olay tekrar etmedi ama kadını sosyo-ekonomik yönden güçlendiren çalışmalara ağırlık vermemde önemli rol oynadı.”
Eşi asaleten Trabzon Sürmene’ye kaymakam atanınca, işine yedi yıl ara verip bu dönemi kaymakam eşi olarak geçiriyor. Kendini kadınların yanı sıra özürlüler, korunmaya muhtaç çocuklar ve bakıma muhtaç yaşlılar gibi dezavantajlı gruplara adayan Civelek, taşra görevi biter bitmez Kalkınma Bankası’nda çalışmaya başlıyor. İki kızının eğitimi için de Ankara’da karar kılınınca Trabzon’a vali atanan eşiyle ancak tatillerde görüşebiliyor. Avrupa’daki IRA ve ETA gibi terör örgütlerini yerinde inceleyen İsmet Gürbüz Civelek o dönemde bir kitap yazıyor. ‘Terör ve Kuzey İrlanda Örneği’ kitabında terör örgütlerinin bağlantılarını araştırınca, yasadışı örgütlerin listesine giriyor. 2003’te Hatay Valiliği yapan İsmet Gürbüz Civelek’in beklenmedik ölümü aileyi alt üst ediyor:
“Ağır bir kalp kriziydi. Doktorlar o yaş dönemi itibariyle (45 yaşındaydı) ilk kalp krizinin her zaman riskli olabileceğini söyledi.”
Esengül Civelek eşinin ölümüyle daha çok sarılıyor işe. Kadın, özürlü, yaşlı ve çocuklar için, altın madalya ve beratla ödüllendirilen gönüllü çalışmaları onu Kalkınma Bankası Genel Müdür Vekili’yken masanın karşı tarafına taşıyor. Kadın ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanı Nimet Çubukçu’nun dikkatini çekince, Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürü oluyor. Kadın ve aileye yönelik yasal düzenlemelere altyapı hazırlayan kurumu beş yıl yönetiyor. Çubukçu, Milli Eğitim Bakanlığı’na getirilince de ilk kadın Milli Eğitim Bakanlığı müsteşarı sıfatıyla tarihe geçiyor. Müsteşar olduğunu, Dünya Kadın Zirvesi için gittiği Çin’de öğrenen Civelek, “Artık çocuklarıma zaman ayırayım” dediği anda yeni bir sürprizle karşılaşıyor. Civelek’i bir ay önce kucaklayan Yalova, şimdilerde Türkiye’nin ilk kadın valisiyle ikinci kadın valisinin buluşmasına hazırlanıyor.

PLANSIZ PROGRAMSIZ TEK ANIM VARDI, EŞİMİ KAYBETTİĞİM AN

Plansız, programsız bir anınız oldu mu hiç?
- Öyle içselleştirdim ki planlı hareket etmeyi, benim için yaşam kültürü oldu. Bir anne, bir eş ve hep karar alma mekanizmalarında çalışan bir kadın olarak düşündüğünüzde plansız programsız dağılırsınız. Bir de temsil sorumluluğu... Hep ölçülü, 24 saati planlı yaşadık. Hayatımda plansız programsız tek an vardı; eşimi kaybettiğim an.

Nasıl bir duygu ‘eş kaybetmek’?
- O acıyla yaşamayı öğreniyorsunuz. Ama şuna inanıyorum ki 19 Nisan’ı 20 Nisan’a bağlayan geceki ağız tadım bir daha asla geri gelmeyecek.

Ne kadar zamandır tatil yapmıyorsunuz?
- Dokuz yıldır. İzinlerim sadece eşimin ölüm yıldönümünü kapsayan hafta.

Hayalinizde ne var?
- Çalışma hayatıma nokta koyduğumda anılarımı yazmak isterim. Çocuklarım da bu konuda ısrarlı. Günlük tutmuyorum ama önemli olayları tarihleriyle birlikte not alırım, biriktiririm.

Hiç renkli kıyafetiniz yok mu gerçekten?
- Kamusal alanda koyu renk tayyörü tercih ederim. O da siyah ve laciverttir genelde. Kahverengi kullanmam. Özel yaşantımda renge yer veririm.

Sizce ne zaman bir ile bir kadın valinin atanması haber değeri taşımıyor olacak?
- Artık karar alma mekanizmalarında kadınlar var. Bence çok uzak bir zaman değil.

Valiler seçimle işbaşına gelse kadın vali sayısı artar mı?
- Tercih meselesi tabii. Ama TBMM’de kadın milletvekili sayısına bakın, geçen yıl 50’ydi şu an 78. Çünkü artık siyaset kadınlar tarafından tercih edilebilir oldu. Atanma yolunda da buna hiçbir engel yok.