Dev kertenkele çobana emanet

41 yaşında. Onu farklı kılan çöl- varanıyla birlikte hayatında meydana gelen dönüşüm. Bir zamanlar gözünü kırpmadan öldürdüğü dev kertenkeleleri bugün gözü gibi koruyor. “Çocuklarım nasıl bir cansa onlar da o benim için aynı kıymette birer canlı” diyecek kadar da kendinden görüyor bu canlıları.
Yıllardır onları doğal ortamlarında rahatsız etmeden ve edilmesine izin vermeden izleyen ve koruyan Demir, Türkiye’de, çöl- varanını en yakından tanıyan kişilerin başında geliyor. Ahmet Demir’in hayatı Doğa Derneği’nden Turan Çetin’le tanışmasından sonra yavaş yavaş değişmeye başlamış. Önce öldürdüğü dev kertenkelenin Türkiye’nin en nadir canlılardan biri olduğunu öğreniyor. Ardından, bu canlının söylendiği gibi hayvanlara ve ürünlere zarar vermediğini... Son olarak da bu canlıyı öldürmemesi gerektiğini... Ancak bu hiç de kolay olmuyor. Ahmet Demir, Turan Çetin’le tanıştıktan tam iki yıl sonra öldürdüğü dev kertenkeleyi korumaya başlamış. Demir’in çölvaranını izledikçe bu hayvana olan hayranlığı yavaş yavaş artmaya başlamış. Uzun süre yuvaları izleyerek bu canlıların her hareketini, davranışını, alışkanlıklarını defterine not alan Demir, bugün konferanslara katılarak bu canlıyı uzmanlara anlatacak kadar bilgi sahibi. Öyle de yapıyor zaten.

Bilim adına eziyet

Alman kâşif ve bilim insanı Gonzenbach 1860’lı yıllarda İzmir’e gelir. Gördüğü her kuşu avlayarak onları inceler. İnceledikleriyle ilgili yazdığı makalelerde yöntemlerini de anlatır. Gozenbach’ın bilimsel çalışmalarının neden olduğu canlı katliamının boyutlarını tam olarak bilmiyoruz. Günümüzde bilimsel çalışmalar artık ağırlıklı olarak belirli etik kurallar ve yasalar çerçevesinde yapılıyor olsa da yine de iç acıtan görüntülere rastlanmıyor değil. Örneğin, geçen hafta bir bilim insanı ve öğrencileri tarafından araştırma yapılmak üzere yakalanan ve elden ele dolaştırılarak basına görüntü verilen Türkiye’nin en nadir canlılarından biri olan çöl varanının fotoğrafa yansıyan boğazı sıkılmış hali.

Anadoluejderi

Dilleri uzun, ince ve uçların çatallı olan bu canlıya ‘dev kertenkele’, ‘Anadoluejderi’ de deniyor. Sırt bölgesinin rengi genel olarak sarımsı kahverengi ya da grimsi renkte. Sırtında koyu kahverengi ya da siyah, enine şeritler bulunuyor. Genel olarak diğer küçük kertenkeleler, kemiriciler, avlayabildikleri kuşlar ve sürüngen yumurtalarıyla besleniyor. Toprağı kazabiliyor ve ağaçlara tırmanabiliyorlar. Dişiler bir defada 10–12 kadar yumurta bırakabiliyor. Boyları 100-130 cm kadar olabiliyor. Kış uykusundan uyanışı ve topraktan çıkışı iklimebağlı olarak değişiyor. Genellikle hava sıcaklığının 20 dereceye ulaştığı nisan ayında topraktan çıkan çölı varanının yavruları da yumurtadan nisan ayında çıkıyor. Yumurtadan çıkan yavrular karınca, kelebek gibi hızlı olmayan canlılarla besleniyor. Gündüz aktif olan dev kertenkele çok sıcak günlerde özellikle dolunaylı gecelerde de aktif olabiliyor.