Bulutlar hakkında bilmek istediğiniz her şey

Ağrı Dağı’nın tepesindeki bu tuhaf bulut ne ola ki?Gökyüzü ilginç ışık oyunlarıyla doludur. Bazen dağları daha heybetli, bazen yolları ıslakmış gibi, bazen de geceleyin gözümüzü diktiğimiz Aydede’nin bizimle birlikte hareket edip peşimize takıldığını görürüz. Geçtiğimiz günlerde Türkiye Hava Yolları Pilotları Derneği (TALPA) Antalya Şubesi’yle TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi’nin (TUG) birlikte düzenlediği ‘Yer Atmosferinde Işımalar’ konulu panelde bütün bunlardan bahsetme imkanını buldum. Fakat şimdi fark ediyorum ki Ağrı Dağı’nın tepesini örten tuhaf bulutun ne olduğundan bahsetmemişim.Atmosferdeki telaşın bir göstergesi olan bulutlar resimde görüldüğü gibi genellikle hoş görünümlüdür. Onlarsız, ne yağmur yağar; ne yıldırım, ne de gökkuşağı olurdu. Bazıları sadece çok yükseklerde gezinirken, bazıları neredeyse yere dokunur. Bulutlar, minik su damlacıkları ve minik buz kristallerinden oluşur. Gökyüzünde yaygın olarak bilinen şekillerinden başka bulutlarda böyle ilginç oluşumlar ve şaşkınlık verici değişiklikler de olur. HİÇBİR BULUT DİĞERİNE BENZEMEZHer bulut kendini oluşturan rüzgarın da bir habercisidir. Yükselen hava, bulutları çoğaltır. Oluşan bulut şekilleri, hava iniş ve çıkışlarından meydana gelen yolu takip eder. Hiçbir bulutun şekli, bir diğerininkine benzemez. Birkaç temel hava hareketinin oluşturduğu birkaç temel bulut tipi vardır. Bazılarımızın bulut tipi ve görünüşünden habersiz olmasının yanısıra genel kanı bulutların sadece günlerimizi serin ve yağışlı geçirmemize sebep olan şeyler olmasıdır. Sürekli olarak gökyüzünü inceleyen meteorologlar ise bulutların bazı korkutucu ve karanlık yüzlerinin yanısıra inanılmaz güzellikte şekiller oluşturduklarını da görür. Bazen tuhaf bulutlar da oluşabilir. Mesela, bir dağ engelini geçmekte olan nemli hava, dağın rüzgar altı kısmında akış yönünde birkaç kilometre dalgalanabilir. Bu dağ dalgalarının tepesinde oluşan bulutlar genellikle mercek şeklindedir. Bu yüzden ‘lenticular clouds’ veya ‘dağ dalgası bulutu’ adını da alan bu bulutlara ‘mercek bulutları’ denir. Bu bulutlar, genellikle kısa bir süre içinde havada bir değişiklik olmayacağını, havanın güneşli geçeceğini gösterir. Mercek bulutları bazen ‘gözleme’ gibi birbirlerinin üstünde oluşur ve belli bir mesafeden bakıldığında uçmakta olan ‘uzay gemileri’ne benzetilebilir. Mercek bulutları oluştuğunda, çok fazla sayıda UFO (Uzaylı Filan Olabilir!) gördüğünü sananlara şaşmamak gerekir. Bunlar, genellikle hareket etmezler; hava bunların içinden gelip geçer.Bu, size gizemli ve paradoksal mı göründü? Bulutların rüzgarlarla hareket etmesi mi gerekir? Bu paradoks, bu bulutların anlaşılmasını zorlaştırır. Fakat bu yazıyı okumaya devam ederseniz bunun kolay olduğunu anlarsınız. Eğer bir su akıntısı veya şelale gördüyseniz suyun bir engelle karşılaştığında, örneğin bir kayanın üzerinde yol alırken, köpürdüğünü fark edersiniz. Akıntı varken köpük orada sabittir, hep orada duruyormuş gibi görünürler. Köpük, dalgaların kırılmasıyla oluşan kabarcıklardan oluşur. Kabarcıklar, hareket edip akıntıya karıştığı anda yok olur. Bu da onların hareket etmiyormuş gibi bir görüntü oluşmasına sebep olur.Bulut dalgaları, dağlardan uzakta da oluşabilir. Tıpkı rüzgarın suların üzerinde oluşturdukları dalgalar gibi bulutlar da dalga dalga yayılır. Nemli bir katmanda oluştuğunda dalgaların tepelerinde mercek bulutları ve dalgaların aralarında boşluklar oluşabilir. Zor ve sallantılı bir uçuş olacağından pilotlar bu dalgaları pek sevmezler. Bazen dağ dalgaları atmosferin bulut oluşturmayan kuru bölgelerinde de oluşup uçakların (hava boşluğu değil!) açık hava türbülansına (CAT) kapılmasına sebep olurlar. DAĞA ÖZEL BULUTLARAğrı dağı gibi tek başına duran etrafı açık dağlara özel bulutlar da vardır. Böyle dağların tepesinden aşağıya esmekte olan rüzgarın içinde oluşan ve yayılan buluta ‘bayrak bulut’ adı verilir. Mercek bulutlarına benzeyen ve yeni oluşan ‘kep’ veya ‘mantar’ bulutları da dağın üzerinde duran ipeksi bir eşarba benzer. Güneşli bir günde yeryüzünden ısınan hava yükselmeye ve dağın tepesine doğru esmeye başlar. Nemli hava yükselme ile yoğuşma seviyesine ulaşınca bulut oluşur. Böylece, resimde Ağrı Dağı’nın tepesinde gördüğünüz mantarın şemsiye şeklindeki başını (pileus) andıran, ‘mantar bulut’ oluşur.TALPA ve TUG’un Antalya’da düzenlediği panelden sonra İstanbul’a dönmek için üç saatlik bir uykudan sonra 06.00 uçağına yetişebilmek için sabah erkenden uyanmak pek hoşuma gitmedi. Buna sebep olduğu için, Oğuz Gündoğdu ile birlikte panele katıldığımız, Berk Üstündağ’a biraz kızıp söylenmedik de değil. Neyse ‘her şeyde bir hayır vardır’ deyip biletimizi değiştirmeyip sabahın köründe uçağa bindik.Sırf doğanın uyanışını görebilmek için arkadaşlarımdan ayrılıp özellikle uçağın sağındaki bir pencerenin kıyısına oturdum. Uçak havalandıktan sonra güneşin dağlar üzerinde doğuşu, dağların tepesini tüy gibi örten bulutlardaki kıpırdanmalar, dağların tepesindeki karların birer yalancı güneş gibi parıldaması... İstanbul’a yaklaşınca alçalan uçağın Marmara Denizi’yle buluşmasından belli bir süre sonra adını bilmediğim bir dağın tepesinde duran mercek bulutları. Bir ara uçağın hafif bir dönüşle denize doğru eğilmesi ve ufukta denizin üzerinden yükselmekte olan güneşin su üzerindeki kızıl ve dalgalı görüntüsünün önüme serilivermesi... Bütün bunlar bir bir yaşanılması gereken anlatılamaz güzelliklerdi. Sırf bunlar için her sabah güzellik uykumdan vazgeçebilirim.