Bu hastalığı John Nash hatırlattı

Ãœnlü aktör Russell Crowe'un baÅŸrolü oynadığı, sekiz dalda Oscar adayı ‘‘Akıl Oyunları’’ kapalı bir kutu olarak gizemini koruyan, tüm zamanların çözülemeyen hastalığı, deliliÄŸi ve dehayı bünyesinde barındıran ÅŸizofreniyi gündeme getiriyor. Gerçek bir hayat hikayesinden yola çıkan film, ekonomide alanındaki ünlü ‘‘Oyun Teorisi’’nin kuramcısı, ödüllü matematikçi ve ÅŸizofreni hastası John Forbes Nash'in hayatını gözler önüne sererken, akıllara da bir soru getiriyor: Åžizofreni nedir, belirtileri nelerdir ve toplumumuzdaki yaygınlık derecesi ne kadardır? CerrahpaÅŸa Psikiyatri Anabilim Dalı BaÅŸkanı Profesör Doktor Ertaç Ä°lkay A'dan Z'ye ÅŸizofreniyi anlattı. Åžizofreni nedir?Åžizofreni, gerçek duygusunun kaybolmasıyla ortaya çıkan ve toplumsal yaÅŸamı ortadan kaldırabilecek boyutlara varabilen, ruhsal bir hastalıktır. Sebebine henüz kesin bir tanı getirilememiÅŸ olan ÅŸizofrenide kalıtım ve çevrenin ayrı ayrı rolü olduÄŸu bu gün bilinen bir gerçek. Åžizofren bir beyin, kendisine gelen algıları farklı yorumlar, mesela normal bir beynin elma olarak algıladığı cismi, ÅŸizofren bir beyin, kutu olarak algılayacaktır. Belirtileri:Hayal ve kuruntu. Halüsinasyon, Aşırı ve düzensiz davranışlar. Duygu ve irade yoksunluÄŸu. Dışarıdan gelen uyaranlara uygun cevap verememe (Hasta güleceÄŸi yerde gülmez, aÄŸlayacağı yerde aÄŸlamaz, olmadık yorumlar getirip, olmamış olayları, olmuÅŸ gibi anlatır. Çevreyi aşırı suçlar, tutarsız tutumları vardır. ÖrneÄŸin aşırı makyaj yapar ancak kıyafetleri pis ve özensizdir) Toplumun deÄŸer yargılarına uyamama. Özellikle ileri safhalarda, ÅŸizofren bir hasta normal yaÅŸantısını sürdüremez, çalışamaz, günlük aktivitelerini yerine getiremez hale gelir.Yüz kiÅŸiden birinde1890'larda Alman Psikiyatrist Emil Kraepelin tarafından tanımlanan ÅŸizofreniye, toplumların yüzde birinde rastlanıyor. Ancak bu oran yanıltmamalı, akrabalarda görülmesi halinde risk tırmanıyor. Åžizofreni en sık 15-25 arası yaÅŸ grubunda ortaya çıkıyor. KiÅŸilik bulma arayışında ilk belirtiler görünüyor, daha sonra ise hastalık seyrinde ilerliyor.Yakınlık derecelerine göre risk oranı şöyle:KardeÅŸte görülmesi durumunda yüzde 8Ebeveynin birinde yüzde 12Ebeveynin ikisinde de yüzde 39Çift yumurta ikizinde yüzde 14Tek yumurta ikizinde yüzde 47Risk FaktörleriBabanın ileri yaşı, çocuÄŸun ÅŸizofren olarak doÄŸma riskini arttırıyor. Mesela 25 yaşındaki bir babadan ÅŸizofren bir çocuk olma olasılığı 98'de birken baba 40 yaşına geldiÄŸinde bu risk ikiye katlanıyor. BebeÄŸin anne karnındaki beyin geliÅŸimini etkileyen virüsler ve stres de riski artırıyor. Annenin kötü beslenmesi sonucu ÅŸizofren bir bebek doÄŸurma olasılığı yükseliyor. Ailede ÅŸizofren vakaya rastlanmışsa, doÄŸacak bebeÄŸin ÅŸizofren olma ÅŸansı daha yüksek.ŞİZOFRENÄ° TÃœRLERÄ°Basit ÅŸizofreni: Otizm olarak da bilinen bu türde, hastanın çevre ile iliÅŸkisi kesilir.Paranoid ÅŸizofreni: Åžizofreni dendiÄŸinde halk arasında anlaşılan bu türdür. Paranoyaklık olarak da bilinen paranoid ÅŸizofrenide, kiÅŸi şüphe, sanrı ve halüsinasyonların etkisi altındadır. Çevresine karşı düşmanca fikirler geliÅŸtirip, saldırgan davranışlarda bulunabilir, olmayan sesler duyabilir. Davranışlarını bu sesler ve sanrılar ışığında ÅŸekillendirir.Residual ÅŸizofreni: Hasta tamamen içe kapanmıştır. Kendisini toplumdan soyutlayarak, bir odaya kapanır, günlük davranışları yerine getiremez. Åžizoafektif ÅŸizofreni: BaÅŸka bir hastalık olan bipolar bozuklukla benzerlik gösterir. Hasta bazen çok neÅŸeli, bazen çok üzgündür.Bir ÅŸizofrenle yaÅŸamakBir ÅŸizofren ile birlikte yaÅŸamak hem zor hem de tehlikeli. Åžizofreninin en tehlikeli türü ise paranoid ÅŸizofreni. Çünkü bu hastalar çok şüpheci olup, duyduklarını sandıkları sesler doÄŸrultusunda hareket edebiliyor ve çevrelerine zarar verebiliyorlar. Ancak doÄŸru teÅŸhis ve ilaç tedavisiyle saldırgan davranışları kontrol altına almak mümkün. TEDAVÄ°Yüzyılı aÅŸkın bir süredir kesin bir tedavi getirilemeyen ÅŸizofrenide, son yıllarda büyük tıbbi geliÅŸmeler elde edildi. Hastalıkta iki türlü belirtiden bahsetmek mümkün. Pozitif ve negatif belirtiler olarak isimlendirilen bu faktörler ÅŸizofreninin tedavi edilir olup olmadığı hakkında da ipuçları veriyor. Çevreden uzaklaÅŸma, ilgisizlik ve içe kapanma negatif belirti adı altında toplanırken, aşırı şüphe, öldürülme ya da takip edilme inancı gibi belirtiler de pozitif belirtiler olarak kabul ediliyor. Gençlik, ilerleme derecesi ve pozitif belirtilerin fazla olması tedavi ÅŸansını artırıyor. Ancak en iyi ÅŸartlar söz konusu olsa bile, bir ÅŸizofrenin kesin tedavisi en az bir yıl gerektiriyor. Ä°yi halden yarıda bırakılmış tedavilerin sonucu ise hayal kırıklığı ve baÅŸarısızlık. Hastalık kendini tekrarlıyor, hatta bazı durumlarda ÅŸiddetlenerek! Åžizofreninin tedavisinde ilaç kullanımı ÅŸart. Hastalar ancak alınan ilaçlarla beynin iÅŸleyiÅŸi normale döndükten sonra iyileÅŸme belirtileri göstermeye baÅŸlıyor. Sanılanın aksine, tedavi sırasında terapinin fazla bir rolü yok. Terapi, ancak hasta ilaçla düzeldikten sonra, normal hayata uyum saÄŸlama aÅŸamasında devreye giriyor. Durumunu kabul edinTürkiye'deki ailelerin yaptığı en büyük hatalardan biri, çocuklarının hasta olduÄŸunu inkar etmeleri. ÇocuÄŸa kendi algılama ÅŸekillerini zorla kabul ettirmeye çalışıyorlar ve bu hastalığın daha da ilerlemesine neden oluyor. Çocuk ya isyan ediyor ya da inanmış gibi yapıyor ki, bu da hezeyanlarını pekiÅŸtiriyor. Oysa aileler durumu kabul ederek, bir doktorun yardımına baÅŸvururlarsa, hastalık kontrol altına alınabiliyor. Erken teÅŸhis, tedavide çok önemli bir rol oynuyor. Unutulmamalı ki bir ÅŸizofren hasta olduÄŸunu asla kabul etmez! O dünyayı sizden farklı algılıyor ve sizin nasıl algıladığınızı da bilmiyor.ŞİZOFRENÄ°YE DAÄ°R YANLIÅžLARÇift kiÅŸilik demektir.Tedavisi mümkün deÄŸildir. DiÄŸer insanlara göre daha saldırgandır.Deliliktir, hastalar doÄŸru ve yanlışı ayırdedemezler.Yaratıcılığı kamçılarÇift kiÅŸilikle ilgisi yoktur.Çok etkili tedavi yöntemleri mevcuttur.Ancak tedavi görmeyenler saldırgan olurDelilikle aynı ÅŸey deÄŸildir. Hastaların doÄŸru yargılara varamama ve yanlışı doÄŸru görme gibi bir eÄŸilimleri olduÄŸu, bulgular arasında yok.Åžizofrenlerin yaratıcı düşünceleri vardır ancak bunları bir düzene sokup formüle edemezler. Matematik ve fizik bilimlerinde ÅŸizofren dahiler çıkabilir, çünkü bunlar destekli bir disiplin gerektirmez. Ancak mania ve depresyon olarak kendini gösteren bipolar ruh bozukluÄŸu yaratıcılığı ÅŸizofreniden daha çok kamçılar.YASALAR ŞİZOFREN SUÇLULAR İÇİN NE DÄ°YOR?TCK'nın 46. maddesi, eÄŸer sanık ağır bir akıl hastalığına sahipse ve düşünsel yetiye tam hakim deÄŸilse ceza verilmez, akıl hastanesinde tedavi altına alınır, der. Ancak hasta idam veya ağır hapis cezası gerektirecek bir suç iÅŸlemiÅŸse tedavi süresi bir yıldan az olamaz. Â