Bozok’un evlilik diplomasisi

Atatürk’ün Latife Hanım’la evlenmesinde, baÅŸyaveri Salih Bozok’un oynadığı kritik rolü ‘Latife Gazi Mustafa Kemal’ adlı kitap, ortaya çıkardı. AraÅŸtırmacı yazar S. EriÅŸ Ãœlger’in kaleme aldığı kitapta, bu evliliÄŸe karşı olan Zübeyde Hanım’ın, ‘Bu kız paÅŸa oÄŸluma uygun deÄŸildir’ demesine raÄŸmen, Salih Bozok’un bu tepkiyi Atatürk’e tam tersine çevirerek aktardığı ileri sürüldü.Hikayeyi Salih Bozok’un oÄŸlu Cemil Salih Bozok’un tanıklığıyla aktaran yazar S.EriÅŸ Ãœlger, Bozok’un ‘Babam ömrünün sonuna kadar, yapmış olduÄŸu bu yanlışın acısını, üzüntüsünü ve kahrını çekmiÅŸtir’ dediÄŸini ifade ediyor. 29 Ocak 1923’te baÅŸlayıp, 25 AÄŸustos 1925’te Bakanlar Kurulu kararı ile sonlanan evliliÄŸin hikayesini anlatan ve Ä°nkılap Kitabevi’nden bu ay başında çıkan kitabın ismi ise Latife Hanım’ın evlendikten sonra kullandığı imzaya iÅŸaret ediyor, ‘Latife Gazi Mustafa Kemal.’ Özel kalem gibi çalıştıİzmir’in kurtuluÅŸuyla 10 Eylül 1922’de ÅŸehre giren Mustafa Kemal, Yunan askerlerinin kaçarken baÅŸlattıkları yangınların, Karşıyaka’da kaldığı köşke yaklaÅŸması üzerine, karargahını UÅŸakizade Muammer Bey’in, Göztepe’deki ‘Beyaz Köşk’üne taşır. Köşkten ayrılıp Ankara’ya hareket ettiÄŸi 29/30 Eylül gecesine kadar tahsilini yurt dışında yapmış, iki, üç dil bilen UÅŸakizadelerin kızı Latife Hanım, onun için ‘özel kalem müdiresi’ gibi çalışır. Ancak Gazi’nin gece vakti evsahibesine haber vermeden köşkten ayrılması üzerine Latife için üzgün günler baÅŸlar. Bu günden sonra Salih Bey, Latife Hanım için Mustafa Kemal ile iliÅŸkilerinde bir aracı haline gelmiÅŸtir. Latife Hanım, paÅŸayı tekrar Ä°zmir’de görmek ve ağırlamak istediklerini Salih Bey’e gönderdiÄŸi mektuplarda dile getirir, ancak cevap alamaz. Zübeyde Hanım’ın hastalığı ise Mustafa Kemal ile tekrar temasa geçmek için bir fırsat oluÅŸturur. Sıhhatli karar veremedi Mustafa Kemal, Zübeyde Hanım’ın hastalanması ve doktorların deniz kenarında istirahat tavsiyesi üzerine annesini Salih Bozok ve özel doktoru ile birlikte 17 Aralık 1922’de trenle Ä°zmir’e gönderir. Ä°zmir’e varışlarında Latife Hanım, kompartımana kadar gelerek Zübeyde Hanım’ı karşılar. Zübeyde Hanım daha ilk karşılaÅŸmalarında gerekçesini hiç açıklamasa da Salih Bey’e ‘Bu kız benim paÅŸa oÄŸluma uygun deÄŸildir’ der. Salih Bey ise Ä°zmir’deki kalışları sırasında Mustafa Kemal’e yazdığı telgraf ve mektuplarda, annesinin bu sözünü deÄŸiÅŸtirerek ‘Bu kız benim paÅŸa oÄŸluma uygundur’ diye iletir. Zaten Zübeyde Hanım’ın 14 Ocak 1923’teki vefatının ardından 27 Ocak günü Ä°zmir’e varan Gazi daha trenden inmeden Salih Bey’e Latife Hanım’la evlenme kararını bildirir. Yazar Ãœlger, Atatürk’ün sıhhatli bir ÅŸekilde karar verme imkanı bulamadığını belirtirken, ‘Annesinin düşüncelerinin kendisine yanlış iletilmiÅŸ olması, Latife Hanım’ın bu konuda çok ısrarlı davranmış olması, ve Latife Hanım’ın sahip olduÄŸu yetenek ve kültüre o dönemde Türkiye’deki genç kızların çoÄŸunun sahip olamayışı bu kararın özünü oluÅŸturmuÅŸtur’ diyor. Latife Hanım’ın deÄŸiÅŸken halleri Yazar Ãœlger, kitabında, 1920’de 12 yaşındayken annesiyle birlikte yaÅŸadıkları Ä°stanbul’dan kalkıp Ankara’ya babası Salih Bozok’un yanına yerleÅŸen ve böylece dönemin yakın tanıklığını yapan Cemil Salih Bozok’un anlattıklarının yanı sıra, Salih Bozok’a ait belgeler ve arÅŸiv çalışmalarına da dayanarak hazırlamış kitabını. Ãœlger’e göre, Salih Bozok’un evlilik sırasında ve sonrasında da Latife Hanım için deÄŸiÅŸen rolleri olmuÅŸ. Evlendikten sonra Latife Hanım’ın Salih Bey’e tavrının deÄŸiÅŸtiÄŸini söyleyen Ãœlger, ‘Salih Bozok, Latife Hanım’ın Mustafa Kemal ile evliÄŸinden en ufak bir menfaat gözetmemiÅŸ ve düşünmemiÅŸtir. Latife Hanım içinse Salih Bey, arzu ettiÄŸi zaman babadır, icap ettiÄŸi zaman ‘Salih’tir, yani ‘Salah getiren hür mutluluk getirendir’, aklı hırsının önüne geçtiÄŸi zaman da arabasına dahi alınmayacak bir kimsedir. Mustafa Kemal’i içkiye yönelten, uzak tutulması gereken bir kimsedir, icap ettiÄŸi zaman da ‘Hadi Salih’tir’ diyor.Â