Boy uzatmanın bedeli 30 milyar

Büyüme hormonu yetersizliğinin görülme sıklığı 1 milyon nüfusta 80 hasta. Bu hastaların 43 ülkeden 27 bini uluslararası bir çalışma içerisinde izleniyor. Türkiye'de ise her 5 bin çocuktan biri büyüme hormonu yetersizliği yüzünden kısa kalıyor. Çocukta ağır vakaların oranı ise 10 binde bir. Tespit edilen bin çocuk hastadan yalnızca 600'ü büyüme hormonu tedavisinden yararlanabiliyor. Gen teknolojisiyle üretilen büyüme hormonuyla bu çocukların boyunu 18 yaşına kadar 30 santim kadar uzatmak mümkün.

Hormonun eczane fiyatı 350 dolar. Ayda üç kutu tüketmek gerekiyor. Bu aylık 1050 dolar, yılda ise 12.600 dolar demek. 10 yıllık bir tedavinin maliyeti ise 120 bin 600 dolar. Bu da bugünkü kur üzerinde 30 milyar lira. Maliyet binlerce doları bulduğu için SSK ve Emekli Sandığı tedaviye boy sınırı koymuş durumda. Sosyal güvenlik kurumları bu tedavinin ücretini belli şartlarda ödüyor. Erkek çocukların boyu 1.60 santimetre, kızlarda ise 1.55 santimetre olduğunda tedavi ücreti ödenmiyor. Oysa endokrinoloji uzmanları bu çocukların büyüme kıkırdakları kesinlikle kapanıncaya kadar tedavilerinin devam etmesi gerektiğini belirtiyor.

Enjeksiyon yöntemi ile yapılan bir tedavi bu. Hasta her akşam yatmadan önce enjeksiyonu yapıyor. Çocukların iğneden korktuğu düşünülerek enjeksiyon aleti kullanımı kolay bir kalem şeklinde düşünülmüş. Bizzat hastanın kendisi de yapabiliyor. Böylece iğne korkusu biraz azalıyor. Henüz ağızdan alınan bir tedavi yöntemi yok. Türkiye'de bu hormonun ithalatını yapan dört firma var. Bu firmalar alerjik ve yanma hissi üzerine deneyler yapıyorlar. Firmalardan bir tanesi, lösemi yapıp yapmadığı konusunda araştırmayı bitirmiş durumda. Tedavi alan bu gruptaki hastaların sayısının, normal sağlıklı çocukların olduğu popülasyonla aynı olduğu tespit edilmiş. Türkiye'de mevcut 44 tıp fakültesinde görevli toplam 40 uzman endokrinolog bu işe kendini adamış durumda.

Büyüme hormonu yetersizliği tedavisi yetişkinlerde de iyi sonuç veriyor. Erişkinlerde görülen bu eksiklik tedavi edilmediği takdirde kemik erimesi (osteoropoz), kalp-damar hastalıkları gibi hastalıklardan ölme riski artıyor. Tedavi ile bu tip risk faktörleri ortadan kalkıyor.

BÜYÜME HORMONU HAKKINDA

Bir çocuğun normal büyümesi; yeterli beslenmesine, normal bir hormon dengesine ve ağır, uzun süren bir hastalık geçirmemesine bağlı. Çocuğun erişebileceği boy uzunluğunu etkileyen iki faktör daha var. Genetik ve gebelik sırasında rahim içinde beslenme düzeyi. Eğer rahim içinde yeterli beslenme sağlanmaz ise çocuk daha kısa boylu oluyor. Örneğin çok sigara içen bir annenin bebeği 3.5 değil 3.2 ağırlığında olabiliyor. Fetal yaşamda en hızlı büyüme gebeliğin ortasında üçüncü ve altıncı aylar arasında oluyor. Bu dönemde plasenta, travmayla karşı karşıya kalırsa yeni doğan çocuk kısa boylu oluyor ve düşük doğum meydana geliyor. Her ne kadar doğumdan sonra bebek, büyümedeki geriliği kapatabilirse de hasar ağırsa uzun dönemde büyümenin geri kalma riski var. Anne babanın boyu da eşit derecede önem taşımakta. Hem anne hem de baba kısa ise; genellikle erkek çocuk babadan, kız çocuk da anneden daha kısa boylu oluyor.

Büyüme hormonu yaşam boyu salgılanıyor ve yetişkin dönemde normal fizyolojik fonksiyonların korunması açısından da önemli bir metabolik hormon. Vücudun yeteri kadar büyüme hormonu üretmediği veya mevcut büyüme hormonunun vücut tarafından kullanılmadığı durumlarda bu hormonun eksikliğinden söz ediliyor. Büyüme hormonunun özellikle kas gelişimi, yağ yakma, enerji, kemik yapımı üzerinde de önemli etkileri var.

Büyüme hormonunun organların fizyolojik görevleri için yaşam boyunca birçok rolü var: Vücut kompozisyonu, kemik metobolizması, kalp damar fonksiyonları ve ruh sağlığı üzerindeki olumsuz değişiklikler. Büyüme hormonu tedavisi bu hastaların vücut bileşimini, kemik metabolizmasını, kalp damar risk faktörlerini ve bu hastaların yaşam kalitelerini düzeltiyor.

ERGENLİKTE HIZLI

Yaşamın ilk iki yılını kapsayan bebeklik döneminde çocuk çok hızla büyürken, çocukluk dönemi nispeten yavaş ve ergenlik döneminin ilk yıllarında da hızlı büyüyor. Yaşamın ilk iki yılındaki hızlı büyüme bebeğin gebelik sırasında rahimde ne kadar iyi büyüdüğüne bağlı. Yeterli beslenme, özellikle ilk iki yıl uygun büyümenin sağlanması için gerekli. Normalde bir bebek yaşamının ilk yılında 25 santim ve ikinci yılıda 10-12 santim uzuyor. İkinci evre temel olarak büyüme hormonu ile kontrol ediliyor. Vücutta yeterince büyüme hormonu oluşmazsa, yıllık büyüme hızı yılda 5-7 santimden 3-4 santime kadar düşüyor. Üçüncü evrede büyüme hormonu hala yaşamsal önem taşısa da, vücuttaki seks hormonlarının düzeyindeki yükselmeye bağlı olan ise ergenlikteki büyüme hamlesi. Kız çocuklarda bu evre, normalde ilk adet döneminden bir yıl önce başlıyor. Periyot genellikle 13 yaşlarında görüldüğünden kız çocuklarında en yüksek büyüme hızı 12 ile 13 yaş arasında oluyor. Erkek çocuklarda ergenlikteki büyüme hamlesi ise normalde 14 ile 15 yaşlar arasında gerçekleşiyor. Erkek ya da kız çocukta büyüme hamlesi bu yaşlardan çok daha erken ya da çok daha geç de görülebiliyor.

HORMON YETERSİZLİĞİ

Fiziksel büyümenin bozulması ve boy kısalığı sorununun birçok nedeni bulunuyor. Bunlardan biri hipofiz bezinin normal büyüme için yeterince büyüme hormonu üretememesi. Büyüme hormonu yetersizliğinin farklı nedenleri olabiliyor: Bir çocukta büyüme hormonu yetersizliği ya doğumsal ya da daha sonra çocukluk döneminde edinilmiş olabiliyor. Büyüme hormonu, 1-2 yaşından itibaren normal büyüme için gerekli bir hormon. Büyüme hızı ise salgılanan büyüme hormonu miktarına bağlı. Yeterince büyüme hormonu bulunmadığında büyüme yavaşlıyor. Bu durum, çocukların normal büyüme çizgisi altına düşmelerine neden oluyor. Doktorlar, çocuğun daha normal bir büyüme çizgisine dönmesi için, büyüme hormonu yerine koyma tedavisi öneriliyor. Sonuçtaki boy uzunluğu, tedavinin başlangıcındaki boy uzunluğuna bağlı. Tedaviye erken başlanırsa normal erişkin boyuna erişebiliyor.

Büyüme hormonu bir protein. Besinlerdeki proteinler gibi ağızdan alınırsa midede sindirileceğinden hastaya günlük derialtı enjeksiyonla veriliyor.

Çocukların endokrinologlarına sordukları sık soru ise şu: ‘‘Bir gece büyüme hormonu enjeksiyonunu yapmayı unutursam ne olur?’’ Yalnızca bir sonraki gece doktorun reçete ettiği günlük dozla devam edilebiliyor. Enjeksiyonu yapma bir geceliğine unutulursa bu, tedaviye verilen cevabı çok fazla etkilemiyor ve tehlikeli değil; ancak bunun bir alışkanlık haline getirilmemesi tavsiye ediliyor. Çünkü en iyi sonuçlar, kesintisiz yapılan düzenli enjeksiyonlar ile elde ediliyor.

Doğumdan itibaren kontrol şart

Geçtiğimiz 24-25 Nisan tarihleri arasında Lütfi Kırdar Kongre Merkezi'nde 35 ülkeden yaklaşık 1000 hekimin katılımıyla yapılan 25. Uluslararası ‘‘Endokrinoloji ve Metobolizmada Büyüme Hormonu ve Büyüme Faktörleri’’ sempozyumunda çocuklarda boy kısalığı ve yetişkinlerde de olumsuz metabolik değişiklikler ile kendini gösteren sorunlar üzerine son gelişmeler ve tedavi yöntemleri konuşuldu, son gelişmeler tartışıldı.

İstanbul Tıp Fakültesi Çocuk Hastalıkları Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof.Dr. Hülya Günöz kadın-doğum uzmanları uyardı ve zor doğumlarda ters gelen bebeklerin zorla çıkartılmaya çalışılmasının beyinde büyüme hormonunun salgılandığı hipofiz bezine zarar verdiğini ve böyle durumlarda sezaryen gerektiğine dikkat çekti:‘‘Doğumdaki teknik hatalara dikkat etmeli. Hipofiz bezi üzüm salkımı gibidir. Özellikle makatla doğumda sap denilen kısım koparsa sağlıklı olduğu halde büyüme hormonu yetersizliği ortaya çıkıyor. Bu tür doğumlar sezeryan ile olmalıdır.’’ Prof. Dr. Olcay Neyzi ise, doğumdan itibaren her çocuğun bir hekim tarafından kontrol edilmesi gerektiği üstünde durdu:‘‘İlk yıllar baş çevresinin izlenmesi lazım. Böylece yalnız büyüme hormon yetersizliğini değil birçok hastalığı önceden yakalayabiliriz.’’ Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi erişkin endokrinoloğu Can Değer Yılmaz büyüme hormonu tedavisinin ayrıca kronik böbrek yetersizliğinde, kız çocuklarında doğuştan gelen kromozom bozukluğu olan Turner Sendromu'na bağlı boy kısalığında ve erişkinlerde tümör cerrahisinden sonra ve ağır yanıklarda kullanıldığına da değindi.

cm / yıl olarak büyüme oranı. Büyüme üç evreye ayrılıyor.

1. Büyümenin rahim içi faktörlere bağlı olduğu bebeklik evresi.

2. Büyümenin temel olarak büyüme hormonu ile düzenlendiği çocukluk evresi.

3. Büyümenin hem büyüme hormonu, hem de seks hormonları (östrojen ve testosteron) ile düzenlendiği ergenlik evresi.

Farklı yaşlardaki erkek ve kız çocukların eriştiği boy standartlarını gösteren büyüme eğrisi. İlk yıl içinde çocukların kendilerine ait ‘‘çizgi’’ saptanır. Bir çocuğun büyümesi, normalde aynı çizgiyi izler. Eğer bu çizgiden çok fazla bir sapma görülürse, nedeninin saptanıp, uygun tedavinin başlatılabilmesi için çocuğun araştırılması gerekir.

Halk dilinde ‘‘cücelik’’ denen büyüme hormon yetersizliği tedavi edilmediğinde, boy ortalama 1.20 santimetre düzeyinde kalıyor. Tedavi 10 yıl sürebiliyor. Bu süre hangi yaşta doktora gelindiği ile bağlantılı. Ne kadar erken teşhis edilirse tedaviden o kadar iyi sonuç alınıyor. Tüm tedavi süresince çocuk 30-35 santim uzayabiliyor. 10 yıllık tedavinin maliyeti 30 milyar lirayı buluyor.

Hipofiz, beynin ortasında yer alan hipotalamusun etkisi altındadır. Hipotalamusta,

hormonların düzeyini ölçen ve bu düzeylerin yeterli olmasını sağlayan merkezler bulunur.

Hipofiz bezi ise büyüme hormonu üretir. Hipofiz bezi diğer bezleri etkileyen hormonları da ürettiğinden endokrin sistem için anahtar rolündedir. Hipofiz bezi hasar görür ya da yeterince çalışmazsa, birçok beden fonksiyonu bozulabilir.

‘‘Endokrinoloji ve Metobolizmada Büyüme Hormonu ve Büyüme Faktörleri’’ sempozyumunda çocuk ve erişkin endokrinologları çocuklarda boy kısalığı ve yetişkinlerde de olumsuz metabolik değişikliklerle kendini gösteren hastalıklar üzerine son gelişmeler ve tedavi yöntemlerini tartıştı.