Bizden kaçırıp bize satıyorlar

Türkiye, endemik (yaşadığı bölgeye özgü) bitkiler konusunda şanslı; 4 bini endemik olmak üzere 11 bin bitki türüyle Avrupa’dan daha zengin bir floraya sahip. Ancak her geçen gün artan bitki ve hayvan kaçakçılığı nedeniyle kaynaklarımızı yitiriyoruz. Bu bitkiler daha sonra ithal ettiğimiz kozmetik, tıp ve gıda ürünlerine hammadde oluyor.
Abant İzzet Baysal Üniversitesi Biyoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mehmet Tekin Babaç; bitkilerin genellikle üç yolla yurtdışına kaçırıldığını söylüyor: “İlki yabancı firmaların bilim insanlarına sponsor olması ve onları bilimsel çalışma amacıyla kullanması. Bu, genellikle fark edilemiyor. Çünkü birkaç yaprak bile bitkilerin gen haritalarının çıkarılmasına yetiyor. Ayrıca tohumların toplanarak yurtdışına çıkarılması daha kolay.
İkinci yol; yerli ve yabancı ortak bilimsel projeler için bitki örneklerinin yurtdışına gen analizine yollanması. Fakat en tehlikesili üçüncüsü: Bitkiler iç piyasada satılırken veya ihraç edilirken yetkili kuruluşların iznini almak ve miktar kısıtlayıcı kurallara uymak zorunlu. Ancak bazı yabancı firmalar ve yerli işbirlikçileri yönetmeliklere uymadığı için ‘bitki kaçakçılığı’ ortaya çıkıyor. Uluslararası anlaşmalarla ticareti yasaklanan ve tehlike altındaki bitkiler bile bu şekilde yurtdışına kaçırılıyor. Bu kaçakçılık ekonomiye milyarlarca lira zarar veriyor.”

BİTKİ DEĞİL TARİHİ ESER

Özellikle, Türkiye’nin dağlık bölgelerindeki ender bitkiler; turist kılığındaki botanikçi, biyolog ve amatör koleksiyoncular tarafından tespit ediliyor. Bazen bir yaprak ya da tohum şeklinde, bazen de kökünden sökülerek götürülüyor. Babaç’a göre artık her tür soğanlı, klasik tahıl ve çeşitli şifalı bitkileri yabancı firmalarından alıyoruz: “Bazı ülkelerde nadir bitkiler tarihi eser statüsünde. Hatta endemik bitki bölgelerini ziyaret edenlerin üstleri ve arabaları aranıyor. Yabancı bilim insanları bitki topladığında, yerli meslektaşları eşliğinde belli sayıda örnek toplamalarına izin veriliyor.”
Babaç, tıpkı narkotik birimi gibi botanikçi ve zoolog polis birimlerinin oluşturulmasını öneriyor: “Bu sayede kaçakçılığın önüne geçilebilir. Son on yılda botanikçi ve zoologların çabalarıyla yasa ve yönetmelikler çıkarıldı. Ancak bunların hayata geçirilmediği konusunda endişeliyim.”
Babaç’ın diğer çözüm önerileri de şöyle: Ulusal parkların çoğalması; botanik bahçeleri, bitki müzeleri ve modern DNA analiz laboratuvarlarının kurulması; bitki toplamanın sınırlandırılması; detaylı bitki ve hayvan envanteri çıkarılması ve en önemlisi bitki ve hayvanların milli değer olduğunun herkese anlatılması.

KÖYLÜ DEĞERİNİ BİLMİYOR UCUZA SATIYOR

Çukurova Üniversitesi Botanik Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Atabay Düzenli; “Dünya’nın hiçbir yerinde Türkiye’deki özelliklere sahip bitki yok. Kaliteleri nedeniyle ilaç hammadesi olarak ilgi çekiyor” diyor. Düzenli’ye göre turist görünümlü kaçakçılar saflıklarından yararlandıkları halka para veriyor, köylüler bunu bir geçim kapısı olarak görüyor: “En başta bilgi kaçakçılığı var. Köylü bitkinin değerini anlamıyor ve ucuza satıyor. Yabancıysa o bitkinin nerelerde kullanılacağını biliyor. Sınırlarda, gümrüklerde problem yaşamıyorlar çünkü botanikten ya da zoolojiden anlayan kimse yok. Bazen bitkinin üreme organları ve hayvanların larvaları toplanarak da kaçakçılık yapılıyor.”

BUNLARI SORANI İHBAR EDİN

* Yumruları ilaç sanayiinde kullanılan zehirli kaplanboğan
* Kozmetik hammaddesi olan yersomunu
* Kanseri önleyen aslanpençesi
* Ters lale, lale, Manisa lalesi
* Kardelen, orkide, sığla/günlük ağacı, arapsümbülü, şakayık, çiğdem, censiyan ve iris (süsen).
* Hollanda bizden topladığı Bombus arılarını seri üretimle çoğaltıp Türkiye’ye satıyor.
* Toros kurbağası, Silifke kirpi faresi, engerek yılanı ve malatya kelebeği gibi hayvan türleri de kaçırılıyor.