Biyolojik saat merkezinize kulak verin

Beynin hipotalamusunda yer alan bir grup sinir hücresi (biyolojik saat merkezi) bütün yaÅŸam ritmini düzenliyor. Bu ünlü biyolojik saat bölgesi, otomatik olarak uyku, tansiyon, vücut sıcaklığı, uyanma vb. pek çok yaÅŸamsal fonksiyonlarımızı ayarlıyor.Gün ışığı ile karanlığı kaydediyor ve bedendeki döngüsel biyolojik olayları yönlendiriyor. Ä°ÅŸ veriminizi yükseltmek, kazasız belasız yaÅŸamak ve yüksek hayat standardı yakalamak için, bu iç saatimize kulak vermemiz gerek.Gündüz insanı iseniz, sabahları kurduÄŸunuz saat daha çalmadan gözlerinizi açarsınız. Çünkü biyolojik saatinizin uyanma zamanı gelmiÅŸtir. Geceleri belli bir saatte uyku bastırır. Bu zaman dilimini atlatabildiniz mi daha uzun süre uyanık kalabilirsiniz. Ya da sonra, aynı zamanda içinizde bir ÅŸekerleme isteÄŸi hissedersiniz...Tüm bunların kaynağı beyninizdedir; beynin hipotalamusunda yer alan bir grup sinir hücresinde. Bu sinir hücreleri, çevreden gelen döngüsel sinyalleri, özellikle de gün ışığı ile karanlığı kaydederler ve bedendeki döngüsel biyolojik olayları yönlendirirler. Yirmidört saatlik döngülerle, vücudunuzdaki kan basıncı, ısı, hormon üretimi, metabolizma hızınız, alerjiye ve toksinlere karşı duyarlılığınız bile yükselip düşer. Biyolojik saat saÄŸlık açısından da bu kadar önemlidir.Bu yüzden belli bir saatte bedeninin sesini dinleyerek yatanlara, gece yarılarını aÅŸan geç saatlere kadar uyanık kalma, iÅŸkence haline gelir. Aynı ÅŸekilde uzun geceleri seven ve alışık olanlar için de sabahları erken uyanmak. Circadian (Latince’de circa, ‘’hakkında’’; dies, ‘’gün’) ritim, sadece insanlara özgü deÄŸildir. Bu ritim bütün hayvan ve bitkilerde, hatta tek hücreli alglerde bile vardır.Biyolojik saat dediÄŸimiz bu ritim, vücudumuz için yaradılıştan verilen bir avantajdır. Biyolojik saat, bedeni sürekli olarak çevredeki deÄŸiÅŸimlere hazırlar. Gecenin çökmesi gibi çevresel deÄŸiÅŸiklere cevap vermekten öte, onlara önceden hazırlanmayı da saÄŸlar. Hayvanların gece soÄŸuklarına karşı sığınabilmeleri için sınırlı sayıda maÄŸara olduÄŸunu düşünelim, gecenin çökeceÄŸi vakti erken fark edebilen ve maÄŸaraları kapan hayvanların yaÅŸama ÅŸansı daha yüksek olacaktır.RÄ°TMÄ°MÄ°Z BOZULDUFakat, modern yaÅŸamın bu ritmi giderek bozduÄŸu belirtiliyor. Modern yaÅŸamın gece ile gündüzü karıştıran olaÄŸanüstü yaÅŸam temposu sonucu biyolojik saatlerine aykırı yaÅŸayanların sayısı hızla artıyor. Ä°nsanoÄŸlu, meridyenler arası bir gezgine dönüşmüş durumda. Sabah çok erken baÅŸlayan çalışma saatleri, erken uçuÅŸlar, gece vardiyaları... Biyolojik saatlerimizi sürekli kaydırarak yaşıyoruz; bu da sorunlara yol açmakta. Bilim insanlarına göre, bu böyle süremez...Kamyon ÅŸoförleri ve pilotlar gibi uzun ve düzensiz vardiyalarla çalışmak zorunda kalan meslek sahipleri, hayati tehlikelere neden oluyor. Ä°ÅŸ kazaları daha çok geceleri meydana geliyor. Tüm dünyada ise, ekonomide yıpratıcı rekabet nedeniyle, mesai saatlerini uzatma eÄŸilimi hız kazandı. Stajyer doktorlar üzerinde yapılan bir çalışma, doktorların dörtte birinin telefonla konuÅŸurken uyuyakaldıklarını gösterdi.Öte yandan, uzmanlara göre okul ders programlarındaki aşırı yükü de hafifletmek ve daha doÄŸru bir çalışma düzeni hazırlamak gerekiyor. Fransa’da geçen yıl bir pilot okulda, ders saatleri biyoritme uygun düzenlendi ve öğrencilerin veriminde büyük artış görüldü. Yapılan ise, ders saatlerini 8.00-8.30’da deÄŸil, 9.00’da baÅŸlatmak ve çocuklara sabah daha uzun uyumak fırsatı vermek oldu! Bir de öğle tatili biraz daha kaydırıldı.Kısacası, büyük küçük herkes için sosyal yaÅŸam ritminin bir an önce biyolojik saate göre düzenlenmesi acil önem taşıyor.Bilim dünyası, ÅŸimdi harıl harıl biyoritm bozukluklarını çözmenin yollarını arıyor. Ve daha ÅŸimdiden bu konuda oldukça kayda deÄŸer baÅŸarılar elde edilmiÅŸ durumda. ÖrneÄŸin, uzun uçak yolculuklarından klinik depresyona kadar birçok nedenle biyolojik saati bozulan insanları ışık tedavisiyle iyileÅŸtirmeye baÅŸladılar. Gerekli teknoloji çok karmaşık ya da pahalı da deÄŸil, hastalar belli periyotlarla uzun süreli yoÄŸun ışığa maruz bırakılıyorlar.BÄ°YOLOJÄ°K SAAT NASIL ÇALIÅžIR?Bilim adamları, beynin hipotalamus bölgesinde biyolojik saatin ‘diÅŸlileri’ sayılan, suprakiazmatik nöronları (NSC) belirledi. Bunlar bedenimize sinirsel ve hormonal sinyaller göndererek, bedenimizin temposunu oluÅŸturuyor. Fareler üzerinde yapılan deneylerde, bu hormonun ortadan kalkması halinde vücut ritimlerinin çığrından çıktığı, yemek yeme ve uyku saatlerinin altüst olduÄŸu gözlendi. Sonuç olarak karaciÄŸer, kalp, kaslar, akciÄŸerler ve daha pek çok yerde sayısız saat barındırdığımız ortaya çıktı. Åžimdi ise geriye bunların rolünün önemini belirlemek kalıyor. ÖrneÄŸin, mart ya da nisan ayında doÄŸmuÅŸsanız, gececi olma ÅŸansınız daha fazla. Bunun astrolojiyle ilgisi yok; bu, çocuk psikoloÄŸu Herve Caci’nin 200 ergen üzerinde yaptığı bir araÅŸtırmanın sonucu. Ä°lkbahar ya da yazın doÄŸan çocuk, uzun süre aydınlık günlerde büyüyor. Bu da melatonin üretimini etkileyip ileride gece geç yatmayı sevecek olan bebeÄŸin nöron baÄŸlantılarını ÅŸekillendiriyor.SABAHÇI MISINIZ YOKSA GECECÄ° MÄ°?Fransa’da yayımlanan popüler bilim dergisi ‘Ça m’interesse’, biyolojik saatlerimiz hakkında geniÅŸ çaplı bir derleme haber yayımladı. Haberde, iki Fransız uzmanın hazırladığı, biyolojik saatinizi ölçen bir de test bulunuyor. Yapınızı tanımak istiyorsanız bu testin sorularını yanıtlayın. Ä°ki Fransız kronobiyolog tarafından hazırlanan bu test binlerce kiÅŸiye uygulandı.1. Kendi biyolojik ritminize göre yaÅŸama ÅŸansınız olsaydı saat kaçta kalkardınız?a) 5b) 6.30c) 7.45d) 9.45e) 11.00-12.002. Kendi biyolojik ritminize göre gece uyuma saatinizi ayarlama ÅŸansınız olsaydı saat kaçta yatardınız?a) 20.00b) 21.00c) 22.15d) 0.30e) 1.00 - 3.003. Erken kalkmak zorunda kalırsanız çalar saate gerek duyar mısınız?a) Hiç deÄŸilb) Birazc) Çok fazlad) Mutlaka4. Sizin için sabah uyanmak...a) Çok zordurb) Görece kolaydırc) Hiç de kolay deÄŸildir5. Uyandıktan sonra ilk yarım saatte kendinizi nasıl hissedersiniz?a) Fazlasıyla dinçb) Hemen hemen dinçd) Biraz dinçe) Kesinlikle dinç olamam6. Uyanmanızı izleyen ilk yarım saatte iÅŸtahınız nasıldır?a) Çok aç olurumb) Ä°ÅŸtahım iyidirc) Biraz aç olurumd) Açlık hissetmem7. Uyandığınızda ÅŸu ilk yarım saatteki durumunuzu tanımlayın.a) Tamamen dinlenmiÅŸb) Hemen hemen dinlenmiÅŸc) Yorgund) Çok yorgun8. Ertesi güne yetiÅŸtirmeniz gereken bir iÅŸ varsa diÄŸer günlere kıyasla kaça kadar çalışabilirsiniz?a) Nadir olarak (ya da asla) geç saatlere kadarb) Bir saatten daha azc) Bir-iki saat daha fazlad) Ä°ki saatten uzun9. Sabahları 7.00-8.00 arasında düzenli olarak spor yapan bir arkadaşınıza eÅŸlik etmeye karar verdiniz. Ona eÅŸlik ederken durumunuz nasıldır?a) Formda b) Formda sayılırc) Kötüd) Felaket10. Gece hangi saatte kendinizi yorgun hisseder ve uyumak istersiniz?a) 20.00b) 21.00c) 22.15d) 0.15e) 0.45 (ya da üzeri)11. Ä°ki saatlik yoÄŸun bir entelektüel denemeden geçeceksiniz; zinde olmak için hangi saat aralığını tercih edersiniz?a) 8.00-10.00b) 11.00-13.00c) 15.00-17.00d) 19.00-21.0012. Gece saat 23.00’te yattığınızda ertesi sabah kendinizi nasıl hissedersiniz?a) Çok yorgunb) Yorgunc) Biraz yorgund) Yorgun deÄŸil13. Bir gece rutin saatinizden çok geç bir saatte yatarsanız, ertesi sabah kendinizi nasıl hissedersiniz? a) Her zamanki gibi uyanır ve yeniden uyumazsınız.b) Her zamanki gibi uyanırsınız ama gün içinde uyuklarsınızc) Her zamanki gibi uyanır ama sonra tekrar uyursunuzd) Her zamankinden daha geç uyanırsınız14. Sabaha karşı 4.00-6.00 saatleri arasında uyumamanız gereken bir durum var. Buna nasıl hazırlanırsınız?a) Normal uyanma saatinizi deÄŸiÅŸtirmezsiniz.b) Nöbetten önceki gün öğleden sonra siesta yapar ve nöbetten sonra uyursunuz.c) Bir gün önce sabah geç uyanırsınız ve nöbetten sonra uyursunuz.d) Bir gün önce sabah geç uyanır, nöbetten sonra da uyumazsınız.15. Ä°ki saatlik yoÄŸun bir jimnastik programı uygulayacaksınız ve gününüzü düzenlemekte serbestsiniz. Hangi saatleri seçerdiniz?a) 8.00-10.00b) 11.00-13.00c) 15.00-17.00d) 19.00-21.0016. Bir arkadaşınız haftanın iki günü gece 22.00-23.00 arasında onunla spor yapmanızı öneriyor. Kendinizi nasıl hissedersiniz?a) Hiç formda olmamb) Biraz formda olurumc) Ortalama bir form sergilerimd) Tam anlamıyla formda olurum17. Art arda beÅŸ saat çalışacaksınız; aÅŸağıdaki hangi grubu seçersiniz?a) 0.00-5.00b) 6.00-11.00c) 12.00-17.00d) 18.00-23.0018. Bazı insanların ‘sabahçı’ bazılarının ‘gececi’ olduÄŸu söylenir. Siz hangi gruptansınız?a) Tamamen sabahçıb) Daha çok sabahçıc) Daha çok gececid) Tamamen gececiDEÄžERLENDÄ°RMEA= 4 puan, B= 3 puan, C= 2 puan, D= 1 puan, E= 0 puan.Toplam puanınız 55’in üstündeyse sabahçısınız. 33’ün altındaysa gececisiniz.Â