Bilinmeyen döviz hareketleri

ÖDEMELER dengesi istatistiklerinde cari işlemler ve sermaye hareketleri dengeleri ile resmi rezerv değişmelerinin toplamını dengeleyen net hata ve noksan (NHN) diye bir kalem vardır.Bu kalem döviz giriş ya da çıkışlarının tam olarak hesap edilememesinden kaynaklanır. Bu konuya birkaç kez ayrıntılı olarak değinmiştim.Bir başka yazımda da belirttiğim gibi, bütün ülkelerin ödemeler dengesi istatistiklerinde böyle bir kalem vardır. Çünkü, ödemeler dengesinin farklı kalemleri farklı yöntemlerle hesaplanır. Bir anlamda, bilanço tutmaz.AĞIRLIKLI HATATürkiye’de net hata ve noksan kalemi dikkati çeken kalemlerden biridir. Miktarı küçümsenmeyecek boyuttadır. Hesaba girmeyen bir takım gelir ve giderler bu kalemde özetlenmektedir. İktisadi analiz açısından bu kalemin büyüklüğü yanında hatanın hangi faaliyetlerin iyi ölçülememesinden kaynaklandığı da önemli olmaktadır.Örneğin, cari işlemler gelirlerini olduğundan az hesaplıyorsak ya da cari işlemler giderlerini olduğundan fazla hesaplıyorsak, net hata ve noksan kalemi pozitif bir değer alır. Aslında, cari işlemler dengesini hatalı ölçtüğümüz anlamına gelir. Cari işlemler açığı varsa, açık aslında rapor edilenden daha küçüktür. Net hata noksan kalemi sermaye hareketlerini iyi ölçemememizden de kaynaklanabilir. Örneğin, banka sistemine uğramadan bir ülkeye döviz girişleri varsa, net hata noksan kalemi pozitif bir değer alır. Aslında, sermaye hareketleri girişi ölçülenden fazladır. Zaman uyumsuzluğu da bu kalemi yaratan unsurlardandır. Ama, bir yıllık bir dönem alındığında, zaman unsurundan kaynaklanan hatanın Türkiye ekonomisi için ihmal edilebilir olduğunu düşünmek çok abartılı olmayacaktır.Büyük bir olasılıkla, net hata ve noksan kalemi hem cari işlemler hem de sermaye hareketleri dengesine giren kalemlerin eksik ölçülmesinden kaynaklanmaktadır. Sorun, hangi dengenin daha fazla ağırlığı olduğudur. Çünkü, net hata noksan kalemi ağırlıklı olarak cari işlemler dengesi kalemlerinden kaynaklanıyorsa, son yıllardaki rapor edilen cari işlemler açığı aslında o denli büyük değil demektir.PARALELLİKLERİlişikte milyon USD bazında iki grafik verilmektedir. Biri, 1984 yılından bu yana yıllık bazda (2005’in ilk altı ayı) net hata ve noksan kalemi (sol eksen) ile cari işlemler gelirlerini (sağ eksen, ihracat ve hizmet gelirlerinin toplamı) göstermektedir. Diğer grafik ise, aynı dönemde net hata noksan kalemi ile sermaye dengesini göstermektedir. Sermaye hareketleri dengesi ile net hata noksan kalemi tüm dönem boyunca oldukça tutarlı bir paralellik göstermektedir. Türkiye ekonomisi sermaye hareketlerinde fazla verdiğinde, net hata noksan kalemi de pozitife geçmektedir, ya da tersi olmaktadır. Aynı paralellik 2002 yılına kadar net hata noksan kalemi ile cari işlemler gelirleri toplamı arasında görülmemektedir. 2002 yılından sonra ise benzer bir paralellik söz konusudur. Bu paralelliğin bir tesadüf olup olmadığına karar vermek için henüz elimizde yeterli veri yoktur. Ama, son yıllarda cari işlemler gelirlerinin tam ölçülememesinden kaynaklanan bir hatanın olduğu yönünde iddialar ortaya atılabilir.Net hata noksan kaleminin Türkiye ekonomisinde ağırlıklı olarak nereden geldiği konusunda tatmin edici bir cevap bulmak zordur. Sermaye hareketlerinin yönünü etkileyen faktörler bu kalemin de yönünü etkilediği çok belirgindir. Ama, cari işlemler kalemleri için henüz aynı şeyi aynı kesinlikle söylemek zordur.