BelleÄŸi güçlendirmek için 7 emir

BaÅŸta Amerika olmak üzere ülkemizde de, yaÅŸla birlikte anımsama gücü azalan belleÄŸi geliÅŸtirmek için yığınla hap piyasada satılıyor. Ve milyonlarca insan milyarlarca dolar harcayarak bu ilaçları kullanıyor.Yapılan bir araÅŸtırmaya göre, bu ilaçların çok azı iÅŸe yarıyor ve paralar boÅŸa gidiyor. Uzmanlar belleÄŸi güçlendirmenin doÄŸal yollarını öneriyorlar...ArkadaÅŸlarınıza veya çocuklarınıza, artık bazı ÅŸeyleri anımsayamadığınızdan ÅŸikayet ediyor musunuz veya bu ÅŸikayetleriniz daha mı sıklaÅŸtı? Bir akıl defteriniz varsa onu daha sık mı kullanır oldunuz? O halde buzdolabınızın üzerinde not defterine de sık bakıyorsunuzdur. Bunlar doÄŸal. Biyolojik döngümüz doÄŸal seyrini izliyor. Yıllardır belleÄŸimizde birikenlerin yaÅŸlılıkla beraber giderkek azalmaya baÅŸlaması da bunun sonucu. Bir karikatür: Bütün bedeni, yapacağı iÅŸleri yazdığı küçük kağıtlarla kaplı fil, yanındaki arkadaşına, ‘YaÅŸlandıkça hatırlayabilmek için yapıştırdığım bu kağıtlara daha çok bakmam gerekiyor’ diyor. YaÅŸlandıkça bellekte bu yitimlere çare bulmak umuduyla büyük bir pazar var dünyada. Tabii bu pazarın en büyüğü ABD’de. Avrupa ve Türkiye’de belleÄŸi güçlendirdiÄŸi iddia edilen ilaçların tüketimi giderek artmakta. Türkiye’de hali vakti yerinde olan bir azınlık, düzenli bir ÅŸekilde dışardan getirdiÄŸi bu ‘bellek güçlendirici’ ilaçlardan kullanıyor. Ayrıca Capitol vb gibi büyük yerlerde de bu tür dükkanların açıldığını görüyoruz. Ne kadar etkili?Hemen herkes belleÄŸini güçlendirmek istiyor ve milyonlarca insan beyinsel iÅŸlevleri geliÅŸtirdiÄŸi söylenen bir sürü ilaç alıyor. Yeterince denenmeden piyasaya sürülen bu ilaçlar, yaÅŸlılıkla birlikte görülen kavrayış güçlüğünü durdurduÄŸu, belleÄŸi ve dikkati geliÅŸtirdiÄŸi söylenerek satılıyor. Washington merkezli tüketici örgütü, Halk Yararına Bilim Merkezi’nin yaptırdığı bir araÅŸtırmanın sonuçları geçenlerde açıklandı. Brain Gum, CerebroPlex ve Mind-Max isimleriyle satılan ve soyadan elde edilen phosphatidylserine dışında bu ilaçların tümü etkisizdi. Paranızı boÅŸa harcamayın diyordu merkez. Ä°laçların aylık maliyeti ise 90 doları buluyordu. Merkez, bu açıklamayı, Nutrition Action isimli yayın organında yapmıştı. Alzheimer ve benzeri bellek ve düşünce bozuklukları, gerçekte 65 yaÅŸ üzerindeki nüfusun yüzde 3-10’unu, 80 yaşın üzerindekilerin yüzde 40 kadarını etkiliyor. Ama yaÅŸ ilerledikçe herkes ÅŸu ya da bu ölçüde öğrenme ve anımsama güçlüğü çekiyor. Beynin isteÄŸi AraÅŸtırmacılar, beyin etkinlikleri yavaÅŸlasa bile saÄŸlıklı yaÅŸlılarda sinir hücrelerinin pek çoÄŸunun ölmediÄŸini ve doÄŸru bir uyarı yöntemiyle yeni sinir hücreleri oluÅŸturulabileceÄŸini ve aralarında baÄŸlantılar kurulabileceÄŸini söylüyor. Yapılacak en önemli ÅŸey, beyin iÅŸlevlerine zarar verdiÄŸi bilinen hastalıklardan ve alışkanlıklardan uzak durmaya çalışmak: Beyne kan gitmesini engelleyen yüksek tansiyon ve buna baÄŸlı olarak kimi zaman ayırdına varmadığımız inmeler, kalp hastalığı, damar sertliÄŸi, ÅŸeker. Bu hastalıklardan biriyle karşılaşıldığında saÄŸaltıcı önlemlere uymak, her gün düşük dozda bir aspirin almak ya da düzenli olarak ibuprofen kullanmak yararlı oluyor. Arabada mutlaka kemer, motosiklet gibi araçlarda baÅŸlık takmak beyni zedelenmelerden koruyor. Sigara, alkol ve kafein tüketiminin de sınırlanması gerekiyor. Sigara kan damarlarını büzüyor, kafeinse beyne kan akışını yavaÅŸlatıyor. Alkolün azı beyin iÅŸlevlerine yararlı olurken, fazlası beyin hücrelerini öldürüyor.7 MaddeABD’de YaÅŸlanma ve Uzun Ömür Merkezi AraÅŸtırmaları Enstitüsü bir rapor yayımlayarak (Kaynak: New York Times- Ä°nternet) yapılması gerekenleri 7 maddede sıraladı: Her gün dolu dolu yaÅŸayın, üretken olun, yeni bilgiler edinin, saÄŸlığınızı koruyun, yaÅŸama katılın, bağımsız yaÅŸayın, aile ve toplumsal iliÅŸkilerinizi sürdürün, yaratıcı olun, güçlüklerden yılmayın, depresyondan uzak durun. Ä°ÅŸleyen demir Işıldar. Gerçekte bütün bunları her yaÅŸta insanın yapması gerekir. Ama özellikle yaÅŸlılara önerilen etkinlikler: YaÅŸam boyu Öğrenme: Kullanılmayan organ körelir. Kurslara gidin, çaba gerektiren kitaplar okuyun, hobiler geliÅŸtirin, bilmece çözün, bellek alıştırmaları yapın ve beyni geliÅŸtirici oyunlar oynayın. Düzenli hareket: Fiziksel etkinlik beyne kan akışını hızlandırdığından, fiziksel açıdan hareketli yaÅŸlılar beyin gücünü ölçen testlerde daha baÅŸarılı oluyorlar. AraÅŸtırmalar, ruh ve beden saÄŸlığı yeterince güçlü olmayanların bile düzenli hareketten yararlandığını ortaya koyuyor. Günlük Etkinlikler: BaÅŸkalarıyla birlikte olabileceÄŸiniz günlük etkinlikler arasında emeklilikte çalışmayı sürdürmek, gönüllü olarak çalışmak, seyahat etmek, bahçeyle uÄŸraÅŸmak, örgü örmek ve gruplara katılarak günlük gezilere çıkmak öneriliyor. Stresten uzak durmak: Hayvanlar üzerinde yapılan deneyler, stresin beynin yapısını etkilediÄŸini ve normal fizyolojik iÅŸlevlerin bozulmasıyla biliÅŸsel iÅŸlevlerin de zarar görebildiÄŸini ortaya koydu. Fiziksel etkinlik, meditasyon, dua, en yaygın stres giderici yöntemler. Ama bunlar yetmediÄŸinde doktora gitmekte yarar var. Düzenli Uyku: YaÅŸlıların çoÄŸu uyku bozukluklarından yakınır. Yetersiz uyku ve özellikle düş uykusunun (REM) bölünmesi, beyin iÅŸlevlerini olumsuz etkiliyor. Bu konuda yol gösterici kitaplar yetmediÄŸinde bir doktora ya da hastanelerin yalnızca bu konuda çalışmalar yapan uyku kliniklerine danışmak gerekebilir. Yapılacak en kötü ÅŸeyse, uyumak için alkole yönelmektir, çünkü alkol gerçekte uykuyu böler. Yeterli Beslenme: Yetersiz beslenme beyin iÅŸlevlerini olumsuz etkiliyor. E ve C vitamini ve sarı ve yeÅŸil meyve ve sebzelerde bulunan beta karoten gibi antioksidanları yeterli dozda kullanan yaÅŸlıların belleÄŸi daha saÄŸlam. Ä°nsan yaÅŸlandıkça daha az kaloriye, ama daha nitelikli beslenmeye gerek duyar. AraÅŸtırmalara göre 65 yaşın üzerindeki insanların yalnızca yüzde 15’i doÄŸru besleniyor. ÇoÄŸu yeterince protein, B vitamini ve antioksidan almıyor, posalı besinleri az tüketiyor, yeterince su içmiyor. Bütün bunları yiyeceklerden almak en iyi yöntem olmakla birlikte, günlük vitamin tabletleri de kullanılabilir. Ruh SaÄŸlığı: AraÅŸtırmalar, ruh saÄŸlığıyla beyin gücü arasında kesin bir iliÅŸki olduÄŸunu ortaya koyuyor. YaÅŸlı insanlarda yaygın olan depresyon, beyni de olumsuz etkiliyor. Yalnız yaÅŸayanlar ve emeklilikten sonra kendilerini meÅŸgul edecek bir etkinliÄŸe katılmayanlar depresyona daha açık hale geliyor. Depresyon geçiren kiÅŸiler bunu çoÄŸunlukla anlamıyor. Düzenli fiziksel etkinlik, grup etkinlikleri, gönüllü çalışmalar gibi yöntemler baÅŸarılı olmadığında doktora danışmak gerekir.Bunlara dikkat...GevÅŸeyin: Gergin ve stresli kiÅŸiler unutkanlığa daha yatkın oluyor.YoÄŸunlaşın: Bir ÅŸeyi daha sonra anımsamak istiyorsanız dikkatinizi bu konuya yoÄŸunlaÅŸtırın.Dikkatinizitoplayın: Dikkatinizi dağıtacak ve sizi yaptığınız iÅŸten uzaklaÅŸtıracak engelleri ortadan kaldırın.YavaÅŸlayın: Dikkatinizi tam olarak verebilmek için yavaÅŸlamak gerektiÄŸini unutmayın.Düzenli olun: Sizin için önemli olan ÅŸeyleri hep aynı ve kolay ulaÅŸabileceÄŸiniz yerlere koyun.Not alın: Elinizin altındaki bir küçük not defterine sizin için önemli olan ÅŸeyleri yazın.Tekrarlayın: Tekrarlamak anımsamayı geliÅŸtirir, yardımcı olur. Yeni insanlarla tanıştığınızda ya da yeni bir ÅŸey öğrendiÄŸinizde bunu tekrarlayın.GörselleÅŸtirin: Anımsamak istediÄŸiniz ÅŸeyleri bir görsel imge ile birlikte aklınızda tutun. Meraklılar için bir baÅŸka kitap daha: The Memory Workbook. Yazarları 2 Psikolog: Dr. Douglas J. Mason ve Dr. Michael L. Kohn, 230-sayfa (New Harbinger Publications, 2001, $18.95).Neydi o ÅŸarkının adı?Radyoda dinlediÄŸimiz ve anımsayamadığımız bir ÅŸarkının adını anında cep telefonundan öğrenebileceÄŸiz. Radyoda dinlediÄŸiniz bir parçanın büyüsüne kapılıp da, adını öğrenmek istediÄŸiniz hiç oldu mu? Veya neydi o ÅŸarkının adı diye kafa patlattığınız?Tabii ki oldu.Hatta hemen telefona sarıldığınız ve arkadaÅŸlarınıza hemen radyoyu açtırdığınız da.Artık bu soruna da bir çözüm getiriliyor. Elektronik devi Philips ÅŸirketinin Hollanda’daki laboratuvarlarında görevli araÅŸtırmacıların bu soruna getirdikleri çözüm son derece basit. Yapacağınız tek ÅŸey, ezgi çalınırken cep telefonuyla bir hizmet sunucusunu arayıp telefonunuzu birkaç saniye boyunca radyo ya da TV hoparlörüne doÄŸru tutmak. Bir bilgisayar sistemi müziÄŸi çözümleyip, geniÅŸ bir veritabanında saÄŸlamasını yaptıktan sonra, birkaç saniye içinde parçanın adını yazılı ileti biçiminde cep telefonundan bildiriyor. Dahası, standart bir e-ticaret iÅŸlemi aracılığıyla, parçanın yer aldığı CD ile ilgili satınalma bilgilerini bile veriyor. Åžirket söz konusu sistemi, uzun iletilerin güvenli bir biçimde alınıp alınmadığını denetleyen ve karıştırma adı verilen, ÅŸifrelere dayalı bir yöntemden esinlenerek geliÅŸtirdi. Karıştırma yönteminde aktarılan iletideki veri ya da sözcük yığınları karşılaÅŸtırıldıktan sonra yalnızca iletiyle birlikte çözülebilen ÅŸifrelere dönüştürülüyor. Özel ÅŸifreKarıştırma yönteminin müziÄŸe uyarlanmış biçiminde Philips, tüm parçanın belleÄŸe alınmasına gerek kalmaksızın, her bir ÅŸarkı için tek bir parmak izi oluÅŸturmayı düşünüyor. Bunun için, bir parçanın tınıları 33 kısa frekans bandına ayrılıp, her bir bandın içerdiÄŸi enerji miktarı ölçülüyor.Elde edilen bu ölçümlerle her ezgiye özel olan ÅŸifreler çözülebiliyor. New Scientist dergisinin 1 Aralık sayısındaki habere göre, Philips piyasada satılmakta olan 100 bin kadar kaydın ÅŸifresini içeren merkezi bir veritabanı oluÅŸturmayı tasarlıyor. Cep telefonundan bilinmeyen bir müziÄŸin sesi veritabanına aktarıldığında, veritabanı gelen bu sesi tarayıp depolanmış ÅŸifreleriyle karşılaÅŸtırıyor. Åžifrelere uygun bir parça bulduÄŸunda bunu yazılı mesaj olarak gönderiyor. Philips ezginin yalnızca birkaç saniye çalınmasının kimliÄŸinin belirlenmesine yeterli olacağını düşünüyor.Â