Bel fıtığına köklü çözüm

Bel ve boyun fıtığında cerrahi müdahale en son düşünülen tedavi seçeneği. Klasik ameliyatlar yerini vida kullanılarak yapılan ameliyatlar, bel ve boyun protezi kullanılarak yapılan ameliyatlar gibi yeni çözümlere bıraktı. Vida kullanılarak yapılan ameliyatlar son 10 yıldır uygulanıyor ve hastaya yüzde 100 iyileşmeyi vaat ediyor. Nöroşirürji Uzmanı Prof. Dr. Fahir Özer, öncelikle bu ameliyatı her türlü yöntemi denemiş ancak fayda bulamamış hastalarda uyguladıklarını söylüyor. Özer'le sohbetimiz "Omurga nasıl bir yapıya sahip?" "Ne gibi ağrılar nasıl oluşuyor?" sorularının yanıtıyla başladı:

"Genellikle herhangi bir hastalığı olmayan, kaza geçirmeyen insanlarda ağrıya neden olan yapıya disk diyoruz. Disk, omurgalar arasındaki kıkırdak yapı. Bu yapı amortisör görevi görür. Etrafında bir kapsül vardır. kapsülün içerisinde de jöle kıvamında bir cisim bulunur.

Jöle biçimdeki cisimin iç organizasyonuna baktığımızda, burada kan damarı ve sinir dokusu yoktur. Bir üst bir alt omura kıkırdak bir plak vasıtasıyla tutunur ve oradan emerek gıdaları alır. Cismin kapsülüne baktığımız zaman sinir hücreleri, gittikçe artan sayıda sinir sonlanmaları ve kan damarlarını görürüz."

- Diskteki bozulma nasıl oluyor?

Herhangi bir nedenle travma, günlük hayattaki doğal yüklenme veya genetik bir sürü faktör söz konusu. Disk içerisindeki jöle suyu kaybetmeye başladığı zaman gelen yük olduğu gibi diskin kapsülüne yansıtılır. Yani diskin karşı koyma gücü ortadan kalkar. Sağlıklı bir diski sıkıştırdığınız zaman basılıp yayılır, baskıyı kaldırdığınız zaman normal hale döner. Diskin içindeki su miktarı azalmaya başladığı zaman bastırırsanız yayılır. Baskıyı kaldırdığınızda tekrar eski haline gelmez. Böyle bir diskte meydana gelen yüklenmelerde içerden dışarı doğru, yüklerin ciddi bir şekilde aktarımı söz konusudur.

- Disk bu durumda yırtılır mı?

Evet, içerden dışarıya doğru bir yırtılır. Hasta ağrı duymaya başlar. Diskin kapsülünde sinir sonlanmaları vardır. Bu yırtıklar derin olursa hasta kilitlenir kalır. Nefes almaya bile korkar belindeki ağrı tetiklenmesin diye. MR'a bakılır. Yani herhangi bir fıtık olmadan diskin içindeki yırtılmalarla beraber açığa çıkan ağrı atakları olabilir. Bu ağrılar diskin yapısının bozulmasıyla ortaya çıkan ağrılardır.

Bu hastaların büyük bir çoğunluğu, hayatları boyunca son 5 yılda bir ya da iki defa atak geçirmiştir. Vücut bunu tolere edebilir. Eğer omurgaların yanındaki adale desteği yeterliyse bu atak her gün olmaz. Ama öyle hastalar vardır ki ataklar ayda bir, iki defa olmaya başlar. Günlük işlerini yaparken beli birdenbire kilitlenecek diye korkar. Bel fıtığı olmadan yaşam kalitesinin bozulması anlamına gelir.

- Daha ağır bir durumda omurga nasıl etkilenir?

Yırtıklar dış tabakalara kadar ulaşmıştır, bu dış tabaka çok zayıflayıp dışarı bombe yapmıştır. Ya da bu dış tabaka yırtılmış, içindeki materyal dışarı çıkmıştır. Bu durumda omurga kanalının içinden geçen sinir köklerine bası meydana gelir. Ağrının karakteri tamamiyle değişir. Disk kökenlide ağrı hastanın belinde ve her iki kalçasına doğru iner. Halbuki sinir köklerine bastığı zaman hastanın ağrısı bel, kalça, ayak topuğu ve ayak parmaklarına giden karakter kazanır. Veya bel kalça ve dize doğru bir ağrı karakter kazanır.

En fazla disk kayması, en altta bulunan iki diskin yıpranmasıyla olur ve tüm hastaların yüzde 95'inde bu vardır. Diğerinde ise 4 ve 5'in üzerindeki disklerde daha çok görülür. Bunların üzerinde teşekkül eden fıtıkta hastanın dizine vuran şiddetli ağrılar olur. Dizdeki ağrı o kadar fazla olur ki hasta yanılarak bunu bir diz problemi varsayar.

- Tedavisi nasıl?

İster fıtık teşekkül etsin, ister psikojenik ağrı olsun temelde tedavi tıbbi tedavidir. İlaçlar verilir, analjezikler, ödem gidericiler vs. Hastaya yatak istirahati verilir. Oradaki durumun kendi kendini tedavi etmesi, düzelmesi beklenir. Daha sonra hasta ayağa kalkar normal yaşantısına devam eder. En önemlisi adale egzersiz programıdır. Yük, omurgadan çok adalelerle aşağı inmeye başlar. Omurga daha az yük aldığı için bozuk diskler daha az yüklenmeye maruz kalır. Hastada sorun olmaz. Kickbox, karate gibi uzakdoğu sporu yapanlarda ameliyata kadar giden durum olmaz.

- Disk kendi kendini tedavi edebiliyor o zaman.

Yükü diskin üzerinden aldığımız zaman, kapsül yırtıklarını çok anlamlı bir şekilde tamir eder. MR raporlarında da yazar bu durum, diskte düzelme var diye. Yani kapsül yırtık olsun ama disk az yük alsın, hasta o disk kısmen bozuk olsa bile yaşamını gayet rahat sürdürebilir. Çok yanlış bilinen bir durum var. Zayıflarda bel fıtığı olmaz diye inanılır. Aslında en kötü bel fıtığı zayıflarda olur. Çünkü omurgaların yan adale destekleri çok zayıftır. O insanlarda yük tümüyle omurganın üzerinden geçer. Zayıflık ya da şişmanlıktan ziyade önemli olan sağlıklı bir bel omurgasının olmasıdır. Hem omurganın hem de etrafındaki adale desteğinin yeterli olması lazım.

- Cerrahi tedavi nasıl yapılıyor?

Medikal tedaviye cevap vermeyen, ne yapılırsa yapılsın ağrısı geçmeyen sık sık tekrarlayan hastalar için söylüyorum. İster disk kökenli olsun, ister bel fıtığı yapılan klasik tedavi, bozuk olan diski çıkarıp atmak yerine onu desteklemek. Bozuk olan diski tamir ediyorsunuz. Kapsül yırtıksa yırtık kapsül tabakaları arasındaki ölü diskleri alıyorsunuz. Oraları yakarak sertleştiriyorsunuz veya bozuk disk varsa fıtık teşekkül etmişse fıtığı çıkarıyorsunuz ve kapsülü tamir ediyorsunuz. Ağır bir durumsa bu hastalarda tekrarlama şansı veya ameliyattan fayda görmeme şansı çok yüksektir. Onun için bu hastaların tedavisinde hareketli vida sistemi, bir korse koyuyoruz o diskin etrafına. Bu sistemler tamamiyle belin hareketlerinin aynısını yansıtmaz. Ama en azından yükü kendi üzerlerine aldıkları için o diskin daha sağlıklı iyileşmesini sağlar ve bir daha yırtılma şansını ortadan kaldırır.

- Vidalı ameliyatlar ne kadar zamandır yapılıyor?

Herkesin uyguladığı bir yöntem değil. Dünyada 1985'te başladı. Avrupa'da yaygın hale gelmesi 2000'li yıllardan sonradır. Biz 2003 yılında başladık. Normal fıtık ameliyatlarında klasik ameliyatlarda bozuk kıkırdak dokusunun tamamı çıkarılır. Yerine herhangi birşey konulmaz. Eğer kıkırdak dokusunu çıkardığınız yerde tüm omurgayı göz önünde bulundurursanız, adale desteği yeterli değilse sorun başlar. O bölgede yavaş yavaş omurganın yapmaması gereken hareketler olur ve bu hastalar ağrı duymaya başlar. Orası o kadar hareketli hale gelir ki bel fıtığı tekrarlar.

- Bel ya da boyun fıtığında kullanılan başka yöntemler var mı?

Disk protezleri geliştirildi. Diski karından girip çıkarıyorsunuz ve bu protezleri yerleştiriyorsunuz. Bu başlangıçta ümit vericiydi. Ancak çok ağır ameliyatlar. Bu ameliyatlardan aldığımız neticeyi böyle bir vida/korse sistemi yerleştirdiğimizde de aldığımızı görünce protez kullanmamaya başladık. Özellikle omurga protezlerinde böyle. Fakat boyun protezleri daha başarılı oldu. Boyun ameliyatları boyun anatomisinin özelliğinden dolayı ön taraftan yaklaşıp bütün diskin çıkarılığı ameliyatlardır. O yüzden boyunda daha çok işe yaradı.

Bir diğer yöntem ise diskin biyolojik tamiriyle ilgili. Sağlam disklerden alınan sağlıklı hücreler kültür ortamlarında üretilip tekrar diskin içine veriliyor. Kök hücreler üretiliyor. Ancak üzerinde çalışmalar yapılıyor, henüz klinik kullanıma girmedi.