BaÅŸkasının yüzüyle yaÅŸamak

Tıp dünyası bir ilke daha imza atmak üzere. ABD’de Cleveland Ãœniversitesi yakın bir gelecekte dünyada ilk yüz naklini gerçekleÅŸtirecek. Yani yüz nakli artık bilim kurgu olmaktan çıkıyor. Ancak konu hassas. Pek çok etik ve tıbbi tartışmayı da beraberinde getiriyor. Peki, bir baÅŸkasının yüzü ile yaÅŸamının geri kalanını sürdürmek nasıl bir duygu?Yakın zamana kadar üzerinde yoÄŸun tıbbi ve etik tartışmalar süren bir ‘ilk’ daha tıp literatürüne girmeye hazırlanıyor: Yüz nakli.Gelin şöyle bir senaryoyu gözümüzde canlandırmaya çalışalım. Bir araba kazası sonucunda yüzü feci ÅŸekilde yanmış, bu yüzden niÅŸanlısı tarafından terk edilmiÅŸ, yalnızlığa itilmiÅŸ bir kiÅŸi. Birden önünde yepyeni bir kapı aralanıyor. Bir baÅŸkasının yüzü ile yepyeni bir yaÅŸama baÅŸlama fırsatı...Konu her açıdan karmaşık. Acaba bu kiÅŸi hiç tanımadığı bir ölünün yüzünü taşımayı psikolojik olarak kabullenebilecek mi? Tıbbi açıdan doku ve sinirler yeni yüze uyum saÄŸlayabilecek mi? Hastanın adaptasyon süresi içinde alacağı yoÄŸun ilaçların yol açabileceÄŸi baÅŸta kanser olmak üzere çeÅŸitli hastalık riskleri de cabası...Etik ve teknik olanaklar üzerine yıllar süren ateÅŸli bilimsel tartışmalardan sonra, geçen sonbahar, ABD’de Ohio’daki Cleveland KliniÄŸi bu yeni cerrahiyi tanıyan ilk kurum oldu. Finlandiya ve Amerika’da öğrenim görmüş olan Polonyalı asıllı cerrah Maria Siemionow ve ekibi ise ilk hastalarını aramaya çoktan baÅŸladı bile.NAKÄ°L İÇİN 12 ADAY55 yaşındaki Maria Siemionow, önümüzdeki birkaç hafta içinde kendisini ziyarete gelecek 5 erkek ve 7 kadın misafiri arasından yüz nakli yapacağı adayını belirleyecek. Siemionow, dış görünümlerinden dolayı pek kimseye görünmek istemeyen ziyaretçileriyle karşılaÅŸtığında onlardan gülmelerini, ağızlarını ve gözlerini açıp kapamalarını, kaÅŸlarını çatmalarını isteyecek, dudaklarını, yanaklarını ve burunlarını elle muayene edecek... Bunların sonucunda ise dünyada ilk kez yapılacak yüz nakli ameliyatına en uygun olan hastayı belirlenmiÅŸ olacak.Yüz nakli için gelen adaylara; ‘Korkuyor musun?’, ‘BaÅŸkasının yüzüyle yaÅŸamanın altından kalkabilecek misin?’ türünden sorular yöneltilecek. Ardından böyle bir ameliyatın taşıdığı riskler anlatılacak. Yeni yüz, vücut tarafından reddedilebilir, bu durumda öncekinden daha beter bir görünüm ortaya çıkar. Organ reddini baskı altına alacak ilaçlar verileceÄŸi için ileride kanser riski doÄŸabilir. Enfeksiyon da bir baÅŸka ciddi risk. Ayrıca alınan ilaçlar yüzünden böbrekler de iflas edebilir.Bu kriterlere uygun aday belirlendiÄŸinde, kiÅŸiye, doku tipi, yaÅŸ, cinsiyet ve deri rengi bakımından uygun düşen bir kadavradan alınacak tam bir yüz nakledilecek. DiÄŸer bir deyiÅŸle, nakli yapılacak olan yüz, kas dokusu hariç, üst deriyle beraber büyük oranda alttaki yaÄŸlar, sinirler ve damarlar da dahil olmak üzere çıkarılmış olacak.Bu arada diÄŸer bir ekip hastanın kusurlu yüz dokusunu da çıkaracak. Daha sonra kıskaçla uçları kenetlenmiÅŸ olan damarlar ve sinirler, tekrar naklin yapılacağı yüze baÄŸlanacak. Kafatası, boyun, ağız, göz ve burun çevresinde çok hassas dikiÅŸler atılacak.Tüm bunlar yaklaşık 15 saat sürecek. Yapılacak olan bir dizi ameliyatta, belki de birden fazla ameliyathanede etkin bir ÅŸekilde, dönüşümlü olarak çalışacak uzman ekiplerine ihtiyaç duyulacak. Bütün masrafları klinik tarafından karşılanacak operasyonun ardından hasta, 10-14 gün hastanede kaldıktan sonra yeni yüzüyle taburcu edilecek.Ancak iÅŸ bu kadarla bitmiyor. Sonraki aylar çok daha ızdırap verici geçebilir. Organ nakli olmuÅŸ hastalar, kendi bağışıklık sistemlerini bastırmak ve vücudun nakledilmiÅŸ olan organı reddini önlemek için, bir ömür boyu ilaç kullanmak zorunda kalırlar. Ä°laçlar pahalıdır. Maliyeti ayda 1000 doları bulur ve ilaç kullanımı her zaman iÅŸe yaramaz. Ama iÅŸe yarasa bile uzun vadeli bağışıklığı bastırma, ölümcül enfeksiyonlara ve kansere yakalanma riskini arttırır.ESKÄ° METOT NEYDÄ°?Bugüne kadar nasıl bir metot uygulanıyordu? Plastik cerrahlar genellikle zarar gören yüzü, hastanın sırtından ya da kalçasından alınan deriyle kaplarlar. Hastaların bundan kısıtlı da olsa bir yarar saÄŸlayabilmeleri için sayısı elliyi bulabilen bir dizi ameliyat geçirmeleri gerekebilir ve elde edilen sonuç her zaman aynı deÄŸildir.Toplumsal yaÅŸam için önemli olan normal bir yüz ifadesi, kalkık kaÅŸlar ve hafif bir gülümsemeye kavuÅŸmak imkansızdır. Hatta, yapısal olarak karmaşık olan gözkapakları ve ağız düzgün bir ÅŸekilde açılıp kapatılamayabilir. Düzinelerce ameliyattan sonra bile, birçok kusurlu hasta tüpler yardımıyla beslenmek zorunda kalır.ÇoÄŸu zaman bir maskeyi andıran estetik sonuç ise öyle bir umutsuzluÄŸa yol açabilir ki, nadiren de olsa, bazılarının evlerini terk etmelerine bile neden olur. Kronik depresyon rastlanmadık bir ÅŸey deÄŸildir.Yüz nakli ise tüm bu sorunları bitirmeye aday görünüyor. Siemionow’un ekibi harıl harıl hastanın ameliyat sonrası tedavisini kolaylaÅŸtırıcı yeni teknikler üzerine çalışıyorlar. ÖrneÄŸin laboratuvar fareleri üzerinde yapılan bir dizi yeni ve farklı deneylerde, arka bacak nakillerinde uzun vadeli ilaç kullanımını 7 güne düşürmeyi baÅŸardılar. EÄŸer benzer sonuçlara insanlarda da ulaÅŸabilinirse, bu geliÅŸme, nakilleri çok daha fazla sayıda hasta için -buna yüz kusurlarına sahip olanlar da dahil- mümkün kılabilecek.ETÄ°KÇİLERÄ°N Ä°TÄ°RAZI VARBirçok tıp etikçisi, özellikle hayat kurtaran deÄŸil de, hayatı deÄŸiÅŸtiren böyle bir geliÅŸmenin karşısında yanıtlanmamış çok sayıda soru olduÄŸuna inanıyor. EÄŸer yeni yüz vücut tarafından reddedilirse, hastanın beklentileri ne olacak? Alıcının görüntüsünün vericiye benzemesi durumunda, bunun, her iki tarafın ailelerinin üzerindeki psikolojik etkileri ne olacak?Etik ve bilim politikası profesörü Karen Maschke, ‘Bu düşüncenin üzerinde biraz daha durulmalı. Kesin olarak bildiÄŸimiz, bu iki sorudan herhangi birine yanıt veremeyeceÄŸimiz ya da artıların eksilerden daha ağır basıp basmayacağı’ diyor.Siemionov ise olayın diÄŸer boyutunu şöyle açıklıyor: ‘Yüz naklinden söz edince, insanlar, sizin kendini beÄŸenmiÅŸlikten, kibirden söz ettiÄŸinizi sanıyor. Sanıyorlar ki, saÄŸlıklı biri ortalıkta baÅŸkasının yüzüyle dolaÅŸacak. Oysa biz bunu travmatize olmuÅŸ hastalar için cerrahi açıdan ileri bir adım olarak kabul ediyoruz.’Â