Baş ağrısı psikolojik mi

Baş ağrısı yaşamayan insan neredeyse yok gibidir. Baş ağrısının sebepleri nelerdir? Ne zaman başlar, nasıl devam eder? Hangi fiziksel ve psikolojik hastalıklara eşlik eder? Hangi hastalıklar tetikler ve pekiştirir? Obezite, uyku düzensizlikleri, baş ağrısı ilaçlarının kontrolsüz bir şekilde fazla kullanımı, yeme düzenindeki bozukluklar baş ağrısına nasıl etki eder? Mükemmeliyetçilik, öfkenin dışa vurulamaması, horlama, uyku apnesi, insomnia baş ağrısında nasıl bir yerde durmaktadır? Baş ağrısı dinamik bir süreçtir. Şiddetinde, sıklığında, tipinde her an değişiklik olabilen baş ağrılarında sosyo-ekonomik düzeyin düşmesi bir etken midir?  Tüm bu konulara Memory Center Nöropsikiyatri Merkezi'nden Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Uzmanı Prof. Dr. M. Kemal Arıkan açıklık getirdi.

- Liyezon psikiyatride ağrının yeri nedir?
Ağrı sadece konsültasyon-liyezon psikiyatrisinin değil, genel tıbbın kardinal semptomlarından birisidir. Yani "ağrı"sız tıp düşünülemez.

- Somatik belirti veren her hastalık organik midir?
Bu soruya prensip olarak hayır diyebilirim. Yani bazı somatik belirtiler organik değil, psişik kökenlidir. Hatta daha ileri giderek şunu söyleyebilirim ki, somatik bulguların ağırlıklı bir bölümü organik kökenli değildir. Ancak, günümüz tıp anlayışında her şey ince moleküler mekanizmalarla açıklanmaya çalışılmaktadır. O yönde elde edilen bulgular söz konusu anlayışı desteklemektedir.

- Baş ağrısı nedir?
Baş ağrısı kişinin yaşam kalitesini ileri derecede etkileyen non-spesifik bir semptomdur. Yani salt baş ağrısına dayanarak her hangi bir tanı konulamaz.

- Baş ağrısı hangi nedenlere bağlı olarak ortaya çıkar?
Birçok nedenle ortaya çıkabilir. Örneğin anemi gibi sistemik nedenleri olabilir. Ya da baş-boyun bölgesini etkileyen lokal sebeplere dayanabilir. Bunların dışında psişik kökenli baş ağrısı da ortaya çıkabilir. En sık rastlanan sebep migrendir. Diğer sık rastlanan ağrı türleri ise gerilim tipi baş ağrısı ve "cluster" baş ağrısıdır.

- Peki baş ağrısı vakalarına psikolojik sorunların fiziksel sonucu diyebilir miyiz?
Fiziksel sorunlarla psişik sorunlar baş ağrısı söz konusu ise karşılıklı bir etkileşim içindedir. Yani biri diğerinin sonucudur diyemiyoruz. Ama aynı ortak mekanizma ile ortaya çıkan iki yönlü etkileşim içindedirler. Bunun tipik örneği depresyondur. Hem migren hem de depresyon aynı nörotranstmitter mekanizmaları ile ortaya çıkmaktadır. Böylece migrende depresyona ve depresyonda migrene çok sık rastlanmaktadır.

- Baş ağrısı patalojilere eşlik eder mi?
Patoloji derken psikopatolojiden söz ediliyorsa, yukarda da ifade ettiğim gibi, örneğin depresyonda evet diyebiliriz.

- En çok hangi psikolojik hastalıklara eşlik ettiği görülür?
Depresyon, bipolar bozukluk, yaygın anksiyete bozukluğu, panik ve obsesif kompulsif bozukluklara baş ağrısının sıklıkla eşlik ettiğini görüyoruz. Bu türden birince eksen bozukluklarının yanı sıra ikinci eksen dediğimiz kişilik bozukluklarını da içeren hastalıklardan B kümesi kişilik bozukluklarında (narsisistik kişilik bozukluğu, borderline kişilik bozukluğu ve antisosyal kişilik bozukluğu) baş ağrsına sık rastlıyoruz.

- Baş ağrısının tekrarlaması neye bağlıdır?
Baş ağrısının kronik hal almasını etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar arasında obezite, uyku düzensizlikleri, baş ağrısı ilaçlarının kontrolsüz bir şekilde fazla kullanımı, yeme düzeninde bozukluklar ilk sıraları oluşturmaktadır. Bu arada bir takım psişik faktörlerin de etkili olduğuna dair ipuçlarına sahibiz. Mesela, mükemmeliyetçilik, öfkenin dışa vurulamaması, eşlik eden psikiyatrik bozuklukları sıralayabiliriz.

- Baş ağrısı ile uykusuzluk arasında direkt bir bağlantı kurmak mümkün müdür o halde?
Kesinlikle yakın ilişki vardır. Horlama, uyku apnesi, insomnia denilen az uyuma, uykuya dalmakta ve sürdürmekte güçlük, sabah yorgunluğu. Bunlar hep baş ağrısını tetikleyen faktörlerdir.

- Baş ağrısı tanısı için laboratuardan nasıl yararlanılmaktadır?
Ne yazık ki elimizde baş ağrısını ortaya koyacak spesifik bir teknoloji yoktur. Ama baş ve boyun bölgesini etkileyen muhtemel patolojileri ortaya koymak üzere MR ve BT den yararlanabiliriz.

- Baş ağrısında EEG'nin fonksiyonu ne kadardır? Burada neyi görmeyi önemsersiniz?
Epilepsinin bazı türlerinde baş ağrısı ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla böyle bir olasılığı ekarte etmek için EEG den yararlanabiliriz. Yine bazı araştırmacılar, migrene bağlı olarak ağrı tarafında EEG de zemin aktivitesinin yavaşlama ortaya çıktığını vurgulamakta ve EEG nin migrende işe yarar bir teknoloji olduğunu iddia etmektedirler.

- Baş ağrısı atakları nedir, neye bağlı olarak gelişir? Psikiyatrik sebepleri var mıdır?
Baş ağrısı atakları aniden ortaya çıkan bazen geleceği önceden kestirilebilen (aura) semtoma verilen isimdir. Atakların psikososyal streslerle tetiklendiğine dair bazı ipuçları olmakla beraber bunlar henüz spekülatif niteliktedir.

- Halk arasında en yaygın bilinen baş ağrısı tipi migren. Bunun sebebi nedir?
Halk arasındaki yaygın inanış doÄŸrudur. Gerçekten de baÅŸ aÄŸrılarının büyük çoÄŸunluÄŸu migren nedeniyle ortaya çıkar.Â

- Tedavi sırasında baş ağrılarında tip değişimlerine rastlanıyor mu?
Evet. Baş ağrısı dinamik bir süreçtir. Şiddetinde, sıklığında, tipinde her an değişiklik olabilmektedir. O nedenle sürekli doktor kontrolü ve tedavinin dinamik değişime paralel olarak belirlenmesi gerekmektedir.

- Baş ağrısı vakalarında aile öyküsünün önemi var mıdır?
Evet. Bazı baş ağrıları genetik geçiş göstermektedir. Ayrıca kişinin içinde yaşadığı sosyoekonomik düzeyi saptamak açısından aile hikayesi değer taşımaktadır. Malum sosyo-ekonomik düzey düştükçe baş ağrısına rastlanma olasılığı artmaktadır.

- Gerilim tipi baş ağrısının diğerleri ile temel farkı nedir?
Gerilim tipi baş ağrısı kaygıyla ortaya çıkmakta ve genellikle kronik seyir izlemektedir. Relaksasyon tekniklerinden en fazla yararlanan grup bu gruptur

- Baş ağrısı ne zaman kronik hale gelir?
Baş ağrısının kronikleşmesi, yukarıda da ifade ettiğim gibi şişmanlıkla, ilaçların kontrolsüz kullanımı ile, eşlik eden psikiyatrik bulgularla vb birlikte ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla herhangi bir baş ağrısı olgusunda bu türden şekil eden faktörlerin tedaviye alınması önemlidir.

- Cinsel aktivite ile baş ağrısının bir bağlantısı var mıdır?
Bazı baş ağrıları cinsel aktivite sırasında ortaya çıkabilmektedir.

- Hangi fiziksel hastalıklar baş ağrısı nedenidir?
Bu soruya "kütüphaneler dolusu" fiziksel sebep baş ağrısına yol açabilir şeklinde cevap verirsem yanlış olmaz. En basit bir diş çürüğünden, ilaç yan etkisine, ani basınç değişikliklerinden anemiye yüzlerce sebep sıralanabilir.
- Soğuk ile, enfeksiyon, öksürük ile hatta uzun süren yorucu tekdüze bir iş yapmakla baş ağrısının bağlantısını kurmak mümkün müdür?
Evet. Burada özellikle baş ve çevresini etkileyen enfeksiyonlara özel önem vermek gerekir.

- Madde kullanımı baş ağrısına sebep olur mu?
Madde kullanımı, yüksek doz alınması ve yoksunluğu ciddi baş ağrısı sebepleri arasındadır. Burada herhangi bir maddeden söz ediyorum. Sigara, alkol, opiat vs hepsi…

- Hocam havayolu uçuşları sırasında da bazen baş ağrıları görülüyor. Buradaki mekanizma nedir?
İki mekanizma akla gelmektedir. Ani basınç ve oksijen satürasyon değişiklikleri ve panik.

- Diş çürüklerinin baş ağrısı nedeni olduğu söylenir hep. Bunun gerçekliği var mıdır?
Bu olgu gözden kaçırılmaması gereken bir şeydir. Tempromandibüler eklem dediğimiz çene eklemindeki sorunların da baş ağrısının önce gelen sebepleri arasında olduğunu bu arada zikretmek isterim.

- Baş ağrılarında tedavi başarısı nedir?
Oldukça yüksektir. Eğer sıklık %50'yi aşacak düzeye gelmişse başarı sağlanmış sayılmaktadır.

- Doğru tedavi için psikiyatri ve nöroloji disiplininin beraber yaklaşmasının ne gibi avantajları vardır?
Baş ağrısı psikiyatri, nöroloji ve algolojinin ortak alanına girmektedir. İlaç aşırı kullanımı, obezite, uyku bozukluğu, depresyon, anksiyete, bipolarite ve kişilik bozukluklarının sıklığı göz önüne alınırsa psikiyatrisiz bir baş ağrısı polikliniğinin başarısız olacağı açık ve kesindir. Nörolojisiz bir baş ağrısı polikliniği ayırıcı tanıyı imkansız kılar. Algoloji ise her tülü ağrının en ince mekanizmalarının ele alındığı bir tıp disiplini olarak süreçte mutlaka yerini almalıdır.

- İlaç tedavisi önemli bir seçenek, terapide gerekli oluyor mu baş ağrısı tedavisinde?
İlaç tedavisine ek olarak, biofeedback, kognitif davranışçı tedavi ve relaksasyon tedavilerinin büyük önemi vardır.

- Baş ağrısı terapi seçenekleri içinde EFT ve IMDR yöntemlerini değerlendirebilir misiniz?
Eğer baş ağrısı bir takım psişik travmalara tepki olarak ortaya çıkmışsa elbette.

- TMS olarak bilinen TMU (Manyetik Uyarım Tedavisi) nin baş ağrısında önemli bir seçenek olduğu söyleniyor. Baş ağrısı tedavisinde TMU'nun işlevi ve üstünlüğü nedir?
TMU her türlü tedavi girişimine bir türlü yanıt vermeyen olgularda denenebilecek iyi bir seçenektir.