Al üç beÅŸ kilo zeytin, git 2600 yıl önceki iÅŸlikte sık

Şöyle bir düşünün; MÖ 6. yüzyılda Ä°yonyalılar tarafından yapılmış dünyanın en eski zeytinyağı iÅŸliklerinden bir tanesine, elinize 3-5 kilo zeytinle gidiyorsunuz. Tıpkı MÖ 6. yy’daki teknolojiyle o zeytinlerden zeytinyağı elde ediyorsunuz ve elinizde zeytinyağı ÅŸiÅŸenizle antik zeytinyağı iÅŸliÄŸinden, sanki bir zaman tünelinden geçiyormuÅŸsunuz gibi çıkıp kendi dünyanıza biraz sersemlemiÅŸ dönüyorsunuz.Ä°ÅŸte bu heyecanın gerçekleÅŸmesi, 1979 yılından beri Ä°zmir’in Urla Ä°lçesi’nde, Ege Ãœniversitesi Arkeoloji Bölüm BaÅŸkanı Prof. Dr. Güven Bakır (63) tarafından yürütülen kazılarda ortaya çıkarılan zeytinyağı iÅŸliÄŸinin, Komili’nin sponsorluÄŸunda elle tutulur, gözle görülür bir iÅŸlik haline dönüştürülmesiyle mümkün oldu. Klazomenai iÅŸliÄŸi bugüne kadar dünya üzerindeki kazılarda ortaya çıkarılmış en iyi teknolojiye sahip ve en eski ilk iÅŸlik. Türkiye’de ise bulunan ilk ve tek antik zeytinyağı iÅŸliÄŸi. Ä°ÅŸlikte üretim yapılmayacak ama her yıl zeytin sıkma mevsimi olan kasım-ocak ayları arasında birkaç kez sembolik sıkımlar yapılacak. Ä°ÅŸlik aynı zamanda bir müze olarak ziyaretçilere açılacak.Ä°yonyalılar ürettikleri zeytinyaÄŸlarını, kazılarda da ortaya çıkan 38-40 litrelik anforalara koyarak saklıyorlardı. ÅžiÅŸe olarak ise terracota’dan yapılmış ve lekitos denen ÅŸiÅŸeleri kullanıyorlardı. O dönemde yoÄŸun olarak cam kullanılmamış olmasına raÄŸmen, Prof. Dr. Güven Bakır, terracota’dan yapılmış lekitosları cam formunda hazırlamayı ve iÅŸlikte sıkılan zeytinyaÄŸların bu ÅŸiÅŸelerde sunulmasını istemiÅŸ. Bu nedenle bu ÅŸiÅŸelerden 200 tane üretilmiÅŸ. Komili ise Klazomenai’de sıkılan zeytinyaÄŸları siyah cam anfora ÅŸiÅŸelere koyacak.Prof. Dr. Güven Bakır tam 25 yılını verdiÄŸi Klazomenai kazılarında Ä°yonyalılar’a ait yerleÅŸim yerleri ve mezarlar ortaya çıkardı. 1995 yılında kazdığı diÄŸer yerlerin yakınlarında normalden biraz daha yüksekte bir tarla gördü. Bu tarlanın altında bazı antik bulgular olabileceÄŸinden şüphelendi ve kazmaya baÅŸladı. Ä°ÅŸte Klazomenai zeytinyağı iÅŸliÄŸinin ortaya çıkması ve komik hikayesi o zaman baÅŸladı. Prof. Dr. Güven Bakır kazılar sırasında o kadar çok kuyu görmüş ki, bunların ne olduÄŸuna bir türlü anlam verememiÅŸ: ‘Kazdıkça bir sürü kuyular, çukurlar, özel amaçla yontulmuÅŸ derinlikler bulduk. Ne olduÄŸunu anlamak için kafa yorduk ama bir türlü anlayamadık. Bizim kazı yaptığımız yerden her gün gelip geçen Dalgıç lakaplı bir bakkal vardı. Bir gün o kuyuların başına geldi şöyle bir eÄŸildi ve ‘Siz zeytinyağı iÅŸliÄŸi kazıyorsunuz. Polima yahu bu’ dedi. Ben o zamanlar zeytinyağı teknolojisinden anlamıyordum, Polima meÄŸer bugünkü zeytinyağı teknolojisinin temelini oluÅŸturan bir sistemmiÅŸ. Bizim bulduÄŸumuz kalıntılarda birbirine baÄŸlı iki kuyu vardı. Biz bunların ne olduÄŸunu anlamaya çalışırken bakkal bize anlatmaya baÅŸladı: ’Bu kuyularda zeytinyağını ayrıştırıyorlar. Zeytin sıkıldıktan sonra zeytinin karasuyu ve yaÄŸ birbirine karışır, bunu ayrıştırmak gerekir. Zeytinyağı bir süre sonra üste çıktığı için altta sadece su kalır. Ä°ÅŸte bu birbirine baÄŸlı kuyuların altındaki delikten altta kalan su diÄŸer kuyuya geçer, diÄŸer kuyuda da üstte çıkmış zeytinyağı kalır.’ O gittikten sonra zeytinyağı iÅŸinden anlayan baÅŸkalarını da çağırdık, valla bu adam doÄŸru söylüyor, dediler.’ Arkeolog Güven Bakır, bir zeytinyağı iÅŸliÄŸi bulduÄŸunu anladıktan sonra etüt çalışmalarına baÅŸlamış. Kazdığı alanı daha iyi tanıyabilmek için ondan önce Ä°srail, Yunanistan, Kıbrıs, Girit ve Ä°spanya’da kazılmış bütün zeytinyağı iÅŸliklerini incelemiÅŸ. Ve ortaya çıkardığı Klazomenai iÅŸliÄŸinin sıradan bir iÅŸlik olmadığını, kendi dönemine, hatta Roma dönemine kadar teknolojik açıdan devrim yapmış tek iÅŸlik olduÄŸunu kavramış. Yani Klazomenai iÅŸliÄŸi bugüne kadar dünya üzerindeki kazılarda ortaya çıkarılmış en iyi teknolojiye sahip ve en eski ilk iÅŸlik. Prof. Bakır zeytinyağı iÅŸliÄŸinin niye MÖ 6. yy’daki haliyle iÅŸler hale getirildiÄŸini şöyle anlatıyor: ‘Bu yaÄŸhanenin nasıl bir ÅŸey olduÄŸunu biz biliyorduk ama bizim bilmemiz bir ÅŸey ifade etmiyordu. Kazıyı görenler gözlerinde canlandıramıyorlardı. Komili’nin tanıtımlarını yapan ErtuÄŸrul Kale beni duymuÅŸ. Bir gün yanıma geldi ve biz bunu ayaÄŸa kaldıralım, Komili de buna sponsor olsun, dedi. Burayı sadece bir müze yapabilirdik ama iÅŸlev kazansın istedik. Ä°nsanlar taşına dokunsun, yağın aktığını görsün, zeytini ezen granit taÅŸların nasıl insan gücüyle döndürülebildiÄŸini görsün istedik. Öyle bir ÅŸey yapalım ki, çocuklar yanlarında 3-5 kilo zeytinle gelsinler, onları preslesinler, ellerine ÅŸiÅŸeler verelim sıktıkları yağı o ÅŸiÅŸelere doldursunlar, etiket verelim kendi markalarını yapsınlar. Sonra ister satsınlar, ister hediye etsinler. Ama doÄŸayı tanısınlar, emek versinler, ürünün paraya dönüştürülmesi iliÅŸkisini genç yaÅŸta görüp hayat bilgisi kazansınlar.’ 300 BÄ°N EURO HARCANDI1990 yılında Halis Komili’den Komili ZeytinyaÄŸlarını satın alan Unilever ÅŸirketinin kurumsal iletiÅŸim müdürü Ebru Åženel Erim, Klazomenai iÅŸliÄŸine niçin sponsor olduklarını şöyle anlatıyor: ‘Komili, zeytinyağında lider olmuÅŸ 126 yıllık bir marka. Bu liderliÄŸe yakışır bir sponsorluk olacağını düşündük ve 1996 yılında sponsor olduk. Bugüne kadar 300 bin Euro harcadık. SponsorluÄŸumuz 7 yıl daha sürecek. Ä°ÅŸlik yapı olarak tamamlandı ama müze olmasını gerektirecek ne varsa yapacağız. Biz sürekli çalışan, üretim yapılan bir yer olsun diye buraya sponsor olmadık. Burayı turizme kazandırmak, mümkün olduÄŸunca daha fazla insanın bundan haberdar olmasını saÄŸlamak gerekiyor.’ 1000 demet saz, 3200 kerpiç tuÄŸla kullanıldıGeçtiÄŸimiz temmuz ayında baÅŸlanan inÅŸaat aralık ayında tamamlandı. Ä°nÅŸa edildi derken, bugünkü gibi betonlar çiviler akla gelmesin. Kerpiç, aÄŸaç ve sazlardan oluÅŸan malzemeler kullanıldı. Ä°ÅŸlikteki çiviler bile özel olarak dövülmüş demirlerden yapıldı. Sıkılan zeytinyağının kokusu bozulmasın diye meÅŸe aÄŸacı kullanıldı. Ä°ÅŸliÄŸin çatısını oluÅŸturacak sazlar Samsun’un Terme Ä°lçesi’ndeki gölcüklerde yetiÅŸen sazlardan yapıldı. Duvarları oluÅŸturmak için Urla Bölgesi’nden toplanan topraklar saman ve kumla karıştırılarak kerpiç elde edildi. Ä°ÅŸliÄŸin içinde kaldıraç görevi yapacak halatlar sentetikten deÄŸil, doÄŸal malzemeyle yapıldı. Zeytinleri ezecek deÄŸirmen taÅŸları Girit’ten geldi ve bu taÅŸları iÅŸleyen tek kiÅŸi ve ÅŸu anda 76 yaşındaki o da bir Girit göçmeni olan Ömer Usta’ya yaptırıldı.ZEYTÄ°NYAÄžI HANGÄ° AÅžAMALARDAN GEÇİYOR?1. Zeytinler granit taÅŸtan yapılmış deÄŸirmenle eziliyor. 2. DeÄŸirmen taÅŸları insan gücüyle döndürülüyor. 3. DeÄŸirmende hamur haline gelen zeytinler keçelere dolduruluyor. 4. Yine insan gücüyle kaldırılan preslerle keçelerin içindeki zeytinler sıkılıyor.5. Ve nihayet sıkılan zeytinler, zeytinyağı olarak küplere doluyor.Â