AIDS azalmıyor, rehavet arttı diğer cinsel hastalıklar patladı
Güncelleme Tarihi:
Oluşturulma Tarihi: Kasım 25, 2006 00:00
Kısa adı ASTDA olan Amerikan Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar Örgütü, ABD’de çalışmalarını sürdüren Türk psikolog-epidemiyolog Prof. Dr. Sevgi Okten Aral’a (60) Yaşam Boyu Başarı Ödülü verdi.
Atlanta’daki Hastalık Kontrol Merkezi Cinsel Hastalıklar Ünitesi’nin 13 yıldır Bilim Direktörlüğünü yapan Prof. Dr. Aral, AIDS’in ilaçlarla kontrol edilebilmesinin verdiği rehavetle hastalığı, karşı alınan önlemlerde azalma olduğunu söylüyor. Özellikle cinsel davranışlarla ilgili araştırmalar yapan Prof. Aral, AIDS aşısının en az 10 yıl alacağını, mevcut ilaçlarla tedavinin zor ve pahalı olduğunu hatırlatıyor ve "Rehavetin zamanı değil" diyor. 1 Aralık Dünya AIDS Günü yaklaşırken Aral, sorularımızı yanıtladı.
ABD’de AIDS’in yayılmasıyla başedebiliyor musunuz?
- Her yıl ortalama 40 bin kişiye AIDS etkeni HIV virüsü bulaşıyor. Rakam yükselmiyor, ancak maalesef düşüremiyoruz.
Bu hastalığın bulaşmasında hangi riskler daha etkili?
- Korunmasız cinsel ilişki ve uyuşturucu bağımlılarında ortak şırınga kullanımı en büyük etken. HIV (+)’lerin şırıngasının kullanıldığında bulaşma riski, tek cinsel ilişkide bulaşma riskinden daha yüksek. Korunmasız seks yapanların çokluğu bu yolla hastalık bulaşanların sayısını yükseltiyor. ABD’de şırınga bulmak da zor. AIDS aşısı araştırmalarından henüz sonuç alınamadı. Prezervatif hálá etkin korunma yöntemi.
AIDS ilk çıktığı yıllarda olduğu gibi homoseksüel hastalığı olarak görülmüyor artık...
- Evet. Özellikle eşcinsel, biseksüel erkeklerde verilen eğitimlerle çok büyük davranış değişikliği oldu. Hastalık ilk ortaya çıktığında etrafındaki arkadaşları, sevgileri ölmeye başlayınca "başıma gelir kaygısı"yla dikkat ediliyordu. Ancak AIDS’in ilaç tedavisiyle kronikleşmesi, öldüren bir hastalık olmaktan çıkması davranışlarını tekrar değiştirdi. Rahatladılar. Korkuları ve önlemleri azaldı. Riskli davranışlar arttı. Erkeklerle temas kuran erkeklerin cinsel yaşamları daha riskli. Bazıları tek eşli yaşıyor ama bir grup var ki çok büyük riske giriyor. Aslına bakarsanız AIDS tedavisi pahalı, zor ve yan etkileri korkunç. Fakat tedaviler ortaya çıktıktan sonra o kadar büyük bir ümit doğdu ki yan etkilerinden hiç söz edilmedi. Ortalık toz pembe göründü. Son yıllada önlemlerin azalması nedeniyle hastalığın yayılmasında yavaş yavaş artışlar görüyoruz. Avustralya’dan böyle raporlar geldi, geçen yıl hastalığın bulaşmasında yüzde 50 artış oldu. İngiltere’de frengi patladı. Rehavete kapılmalarının bir başka nedeni de dikkat etmekten yorulmaları. 1980’den bu yana 26 yıl geçti.
Korunmada işe yarayan başka faktörler var mı?
- Son araştırmaların verileri de sünnetin çok etkili olduğunu gösteriyor. Normalde penisin ucundaki deri hücreleri HIV virüsünü almaya, taşımaya ve dışarıya çıkarmaya yatkın. Sünnetle deri kesildiğinde bu hücreler yok oluyor. Sünnet HIV virüsünün hem alınması hem de verilmesini dolayısıyla bulaştırılmasını önlüyor.
Korunma yolu ortada, seçim kişiye kalmış, denebilir mi?
- Kişilerin hayatı o kadar karmaşık ki. "Tek eşli yaşa, prezervatif kullan" demek yetmiyor. Durumuna bakarak bütün bilgiyi vermek, pek çok alternatif önermek, seçimi kişiye bırakmak lazım. Afrika’da açlıktan ölmek üzere olan 16 yaşındaki kızın tek para bulma yolu vücudunu pazarlamaksa, "tek eşli ol" demenin hiçbir anlamı yok. Rusya’da çalışırken gündüz hemşirelik yapan, çocuğuna bakabilmek için gece fahişelik yapan kadınlar vardı. "Seçebiliyorsan müşterilerini seç, mutlaka prezervatif kullan" diyordum. Bazı müşteriler, diğerlerine göre daha riskli.
KORKUTMAK İŞE YARAMIYOR
Ahlakçı, korkutucu mesajlar işe yarıyor mu?
- Herhalde bazı kesimlerde önleyicidir. Ahlakçı mesajların, nerede, ne kadar etkili olduğunu bilmek farklı bir uzmanlık gerektiriyor. Araştırmalar gösteriyor ki korkutucu mesajlar tam tersi etki yapıyor. Çok korktuğumuzda mesajı duymazdan geliyoruz. En doğrusu, bilimsel doğruları en yalın haliyle söylemek.
AIDS cinsel yolla bulaşan diğer hastalıkların da dikkat çekmesinde işe yaradı aslında. Verdikleri zarar açısından nasıl bir sıralama yapardınız?
- AIDS tabuları yıktı. Cinsel yolla bulaşan diğer hastalıkların da konuşulmasını sağladı. Aslında AIDS’ten korunan diğer cinsel yolla bulaşan hastalıklardan da korunuyor. Riskli davranışlar azaldı. Özellikle eş sayısı düşürüldü. Zarar sıralaması kriterlere göre değişebilir. Ama şunların hepsi önemli: AIDS öldürebiliyor. HPV (human papiloma virüs) çok yaygın, rahim ağzı kanseri yapabiliyor. Klamidya epey yaygın, kısırlık yapıyor. Herpes doğumda aktive olursa bebeğe büyük zarar veriyor.
Yeni bir ilişki başladığında olası hastalıklardan nasıl korunulabilir?
- Uzmanlarımız ilk üç ay mutlaka prezervatif kullanılmasını ve test yapılmasını öneriyor. Kişiye HIV (+) bulaştığını testle tespit etmek için gerekli süre bu. Diğer virüslerin yol açtığı cinsel yolla bulaşan hastalıkların da testleri yapılabilir.
EN ÇOK HETEROSEKSÜEL KADINLAR YAKALANIYOR
ABD’de AIDS hastaları içinde en yüksek sayıdaki grup heteroseksüeller. Özellikle kadınlar. Son araştırmalara göre, kadınlara virüsü biseksüel erkekler bulaştırıyor. Çünkü erkeklerle ilişkide bulunan erkekler arasında HIV (+) oranı çok yüksek. Bunlar kadınlarla ilişkiye girdiğinde hasta ediyor. Çok eşli yaşayan heteroseksüel erkekler de kadın için tehlike. Bir erkek 2-5 kadını enfekte edebiliyor. Örneğin Afrika’da bu nedenle çok yaygın. Orada en büyük risk evli olmak. Çünkü hastalık kocalarından geçiyor.
10 YIL DAHA AIDS AŞISI YOK
HPV’nin aşısı çıktı. 18-26 yaş arasındaki kadınların yapması isteniyor. Hatta aşı yaşının 14’e kadar düşürülmesi tartışılıyor. Bu aşı rahim ağzı kanserini büyük oranda önleyecek. Herpes (genital uçuk) ve gonore (bel soğukluğu) üzerinde aşı çalışmaları sürüyor. Gonore aşısının zamana ihtiyacı var. Herpes aşısı için insan deneyleri son aşamada. Klamidya aşısı için çalışmalar sürüyor ancak son derece gizli tutuluyor. AIDS aşısı önümüzdeki 10 yılda çıkacak gibi görünmüyor.
ABD’de AIDS’in yayılmasıyla başedebiliyor musunuz?
- Her yıl ortalama 40 bin kişiye AIDS etkeni HIV virüsü bulaşıyor. Rakam yükselmiyor, ancak maalesef düşüremiyoruz.
Bu hastalığın bulaşmasında hangi riskler daha etkili?
- Korunmasız cinsel ilişki ve uyuşturucu bağımlılarında ortak şırınga kullanımı en büyük etken. HIV (+)’lerin şırıngasının kullanıldığında bulaşma riski, tek cinsel ilişkide bulaşma riskinden daha yüksek. Korunmasız seks yapanların çokluğu bu yolla hastalık bulaşanların sayısını yükseltiyor. ABD’de şırınga bulmak da zor. AIDS aşısı araştırmalarından henüz sonuç alınamadı. Prezervatif hálá etkin korunma yöntemi.
AIDS ilk çıktığı yıllarda olduğu gibi homoseksüel hastalığı olarak görülmüyor artık...
- Evet. Özellikle eşcinsel, biseksüel erkeklerde verilen eğitimlerle çok büyük davranış değişikliği oldu. Hastalık ilk ortaya çıktığında etrafındaki arkadaşları, sevgileri ölmeye başlayınca "başıma gelir kaygısı"yla dikkat ediliyordu. Ancak AIDS’in ilaç tedavisiyle kronikleşmesi, öldüren bir hastalık olmaktan çıkması davranışlarını tekrar değiştirdi. Rahatladılar. Korkuları ve önlemleri azaldı. Riskli davranışlar arttı. Erkeklerle temas kuran erkeklerin cinsel yaşamları daha riskli. Bazıları tek eşli yaşıyor ama bir grup var ki çok büyük riske giriyor. Aslına bakarsanız AIDS tedavisi pahalı, zor ve yan etkileri korkunç. Fakat tedaviler ortaya çıktıktan sonra o kadar büyük bir ümit doğdu ki yan etkilerinden hiç söz edilmedi. Ortalık toz pembe göründü. Son yıllada önlemlerin azalması nedeniyle hastalığın yayılmasında yavaş yavaş artışlar görüyoruz. Avustralya’dan böyle raporlar geldi, geçen yıl hastalığın bulaşmasında yüzde 50 artış oldu. İngiltere’de frengi patladı. Rehavete kapılmalarının bir başka nedeni de dikkat etmekten yorulmaları. 1980’den bu yana 26 yıl geçti.
Korunmada işe yarayan başka faktörler var mı?
- Son araştırmaların verileri de sünnetin çok etkili olduğunu gösteriyor. Normalde penisin ucundaki deri hücreleri HIV virüsünü almaya, taşımaya ve dışarıya çıkarmaya yatkın. Sünnetle deri kesildiğinde bu hücreler yok oluyor. Sünnet HIV virüsünün hem alınması hem de verilmesini dolayısıyla bulaştırılmasını önlüyor.
Korunma yolu ortada, seçim kişiye kalmış, denebilir mi?
- Kişilerin hayatı o kadar karmaşık ki. "Tek eşli yaşa, prezervatif kullan" demek yetmiyor. Durumuna bakarak bütün bilgiyi vermek, pek çok alternatif önermek, seçimi kişiye bırakmak lazım. Afrika’da açlıktan ölmek üzere olan 16 yaşındaki kızın tek para bulma yolu vücudunu pazarlamaksa, "tek eşli ol" demenin hiçbir anlamı yok. Rusya’da çalışırken gündüz hemşirelik yapan, çocuğuna bakabilmek için gece fahişelik yapan kadınlar vardı. "Seçebiliyorsan müşterilerini seç, mutlaka prezervatif kullan" diyordum. Bazı müşteriler, diğerlerine göre daha riskli.
KORKUTMAK İŞE YARAMIYOR
Ahlakçı, korkutucu mesajlar işe yarıyor mu?
- Herhalde bazı kesimlerde önleyicidir. Ahlakçı mesajların, nerede, ne kadar etkili olduğunu bilmek farklı bir uzmanlık gerektiriyor. Araştırmalar gösteriyor ki korkutucu mesajlar tam tersi etki yapıyor. Çok korktuğumuzda mesajı duymazdan geliyoruz. En doğrusu, bilimsel doğruları en yalın haliyle söylemek.
AIDS cinsel yolla bulaşan diğer hastalıkların da dikkat çekmesinde işe yaradı aslında. Verdikleri zarar açısından nasıl bir sıralama yapardınız?
- AIDS tabuları yıktı. Cinsel yolla bulaşan diğer hastalıkların da konuşulmasını sağladı. Aslında AIDS’ten korunan diğer cinsel yolla bulaşan hastalıklardan da korunuyor. Riskli davranışlar azaldı. Özellikle eş sayısı düşürüldü. Zarar sıralaması kriterlere göre değişebilir. Ama şunların hepsi önemli: AIDS öldürebiliyor. HPV (human papiloma virüs) çok yaygın, rahim ağzı kanseri yapabiliyor. Klamidya epey yaygın, kısırlık yapıyor. Herpes doğumda aktive olursa bebeğe büyük zarar veriyor.
Yeni bir ilişki başladığında olası hastalıklardan nasıl korunulabilir?
- Uzmanlarımız ilk üç ay mutlaka prezervatif kullanılmasını ve test yapılmasını öneriyor. Kişiye HIV (+) bulaştığını testle tespit etmek için gerekli süre bu. Diğer virüslerin yol açtığı cinsel yolla bulaşan hastalıkların da testleri yapılabilir.
EN ÇOK HETEROSEKSÜEL KADINLAR YAKALANIYOR
ABD’de AIDS hastaları içinde en yüksek sayıdaki grup heteroseksüeller. Özellikle kadınlar. Son araştırmalara göre, kadınlara virüsü biseksüel erkekler bulaştırıyor. Çünkü erkeklerle ilişkide bulunan erkekler arasında HIV (+) oranı çok yüksek. Bunlar kadınlarla ilişkiye girdiğinde hasta ediyor. Çok eşli yaşayan heteroseksüel erkekler de kadın için tehlike. Bir erkek 2-5 kadını enfekte edebiliyor. Örneğin Afrika’da bu nedenle çok yaygın. Orada en büyük risk evli olmak. Çünkü hastalık kocalarından geçiyor.
10 YIL DAHA AIDS AŞISI YOK
HPV’nin aşısı çıktı. 18-26 yaş arasındaki kadınların yapması isteniyor. Hatta aşı yaşının 14’e kadar düşürülmesi tartışılıyor. Bu aşı rahim ağzı kanserini büyük oranda önleyecek. Herpes (genital uçuk) ve gonore (bel soğukluğu) üzerinde aşı çalışmaları sürüyor. Gonore aşısının zamana ihtiyacı var. Herpes aşısı için insan deneyleri son aşamada. Klamidya aşısı için çalışmalar sürüyor ancak son derece gizli tutuluyor. AIDS aşısı önümüzdeki 10 yılda çıkacak gibi görünmüyor.