20 soruda 'KuÅŸ gribi'

KuÅŸ gribine henüz Türkiye’de rastlanmadı. Ancak, Dünya SaÄŸlık Örgütü, virüsün kolayca insandan insana bulaÅŸma özelliÄŸi geliÅŸtirip 150 milyon kiÅŸiyi öldürebilecek dev bir salgına dönüşmesinden korkuyor. Marmara Ãœniversitesi Enfeksiyon Hastalıkları Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Volkan Korten hastalığın özelliklerini anlattı.1 Hangi grip virüsleri insanlarda salgına yol açar?A, B ve C olmak üzere üç tip grip (influenza) virüsü var. Ä°nsanda büyük salgınlara yol açabilen A grubu virüsler; kuÅŸ, domuz, at, balina ve diÄŸer bazı hayvanları etkiler. VahÅŸi kuÅŸlar, bu virüslerin doÄŸal konaklarıdır. Hastalanmadan dışkılarında taşıyabilirler. Ä°nfluenza A virüsleri yüzeylerinde bulunan hemaglutinin (HA) ve nöraminidaz (NA) proteinlerine göre alt tiplere ayrılırlar. 16 farklı HA ve 9 farklı NA alt tipi var. Åžu anda sadece 3 influenza A alt tipi (H1N1, H1N2 ve H3N2) insanlar arasında dolaşıyor. Ä°nfluenza A, büyük çapta salgınlar yapabilir. Ä°nfluenza B sadece insanlarda bulunur ve salgınlar yapabilir. Ä°nfluenza C ise salgına yol açmaz, hafif hastalığa neden olur.2 BildiÄŸimiz griple kuÅŸ gribi arasındaki fark nedir, adı neden böyle?KuÅŸ gribi, influenza A virüsü içeren hastalıktır. Ama tüm influenza A tiplerini kuÅŸ gribine sokamıyoruz. Ä°nsanlar arasında dolaÅŸan 3 influenza A virüsü de insan gribi kapsamında. KuÅŸ gribi deyince esas olarak kuÅŸlarda görülen alt tipleri kastediyoruz.3 KuÅŸ gribi hayatımıza ne zaman ve nasıl girdi?1997’de Hong Kong’da tespit edildi. 18 kiÅŸi hastalandı, 6’sı öldü.4 Virüsü nasıl oluÅŸtu? Daha önceki yıllarda biliniyor muydu?Kanatlılarda toplu ölüme yol açtığı biliniyordu. Yeni olan solunum yollarına tutunma özelliÄŸi geliÅŸtirip insan enfeksiyonlarına yol açabilmesi.5 Ä°nsanları nasıl etkiliyor?Tipik grip belirtileri verebilir. Yani yüksek ateÅŸ, öksürük, boÄŸaz ve adale aÄŸrıları olur. Bazı tipleri (H7) göz enfeksiyonuna, bazıları ishal, karın aÄŸrısı, bulantı, burun kanaması, zatürree, solunum yetmezliÄŸi ve ölümcül olabilecek sorunlara yol açabilir. 6Kanatlılar arasında bulaÅŸması kolay mı? Tavuk, hindi, ördek gibi evcillere hızla bulaşıp öldürebilir.7Kanatlılardan insanlara nasıl geçiyor? Enfekte kuÅŸlar; tükürük, burun akıntıları ve dışkılarıyla virüsü saçar. Temas, bulaÅŸmaya neden olur. Ä°nsanlara da kümes hayvanları kanalıyla, aynı yolla bulaÅŸtığı düşünülüyor.8 Bugüne kadar kaç kiÅŸi kuÅŸ gribinden yaÅŸamını kaybetti?2003’ten bu yana H5N1 ile 112 kiÅŸi hastalandı, 57 kiÅŸi öldü.9 Ä°nsandan insana bulaşıyor mu?Çok nadir. Ancak üçüncü kiÅŸiye bulaÅŸma örneÄŸi henüz saptanamadı. 10 Tedavisi nasıl yapılıyor? Ä°lacı var mı? Piyasadaki dört insan gribi ilacı A tipi virüslerde etkili. Ancak bazı virüsler ilaca karşı dirençli hale gelebilir. Åžu ana dek en fazla problem yaratan H5N1, zaten Amantadine ve Rimantadine’e karşı direnç geliÅŸtirdi. Türkiye’de satılan Oseltamivir ve Zanamivir, çoÄŸu kuÅŸ gribi virüsüne etkili.11 Hangi ülkeleri etkisi altına aldı? Yakın dönemde Kamboçya, Çin, Endonezya, Japonya, Laos, Güney Kore, Tayland ve Vietnam’da küçük salgınlar görüldü. Ayrıca ABD’nin birkaç eyaletinde, Rusya, Kazakistan, Hollanda ve Kanada’da saptandı.12 Kimler risk grubunda? Asya’da etkilenen ülkelere seyahat edenlerde görülmesi mümkün. 13 Pandemi bekleniyor. Pandemi nedir?Bir hastalığın dünya çapında, yaygın salgın yapmasıdır. KuÅŸ gribi, kolayca insandan insana bulaÅŸma özelliÄŸi geliÅŸtirdiÄŸinde, bağışıklık da olmadığından, büyük bir salgına yol açmasından korkuluyor. Dünya SaÄŸlık Örgütü ve birçok bilim adamına göre yakın gelecekte bir pandemi oluÅŸma olasılığı yüksek.14 Korunmak mümkün mü? Salgın görülen ülkelerde, hayvanların dışkısıyla kirlenmiÅŸ olabilecek yüzeylerden uzak durulmalı. Kanatlılarda salgın görüldüğünde itlaf en etkili yol. Yaygın ilaç kullanımının da salgını kontrol etmede rolü olabilir.15 Aşısı geliÅŸtirildi mi? Mevcut grip aşıları koruyucu mu?H5N1’e karşı aşının insan deneyleri Nisan 2005’te baÅŸladı. Aşı üretimine geçilmesi planlanıyor. Mevcut aşılar, kuÅŸ gribine karşı koruyucu deÄŸil.16Görülme sıklığı hangi mevsimlerde artıyor?Ä°nsan gribi kuzey yarı kürede en çok aralık-mart arası salgın yapar. KuÅŸ gribi herhangi bir ayda görülebilir.17KuÅŸ gribi Türkiye’ye gelebilir mi? Türkiye göçmen kuÅŸların rotasında, teorik olarak etkilenebilir. Yakın geçmiÅŸte Sibirya ve Orta Asya’da kuÅŸlarda görülen salgın Avrupa’yı kaygılandırmıştı. Göç halindeki kuÅŸların gittiÄŸi yörelerde oluÅŸabilecek bir salgın ülkemize de potansiyel tehdit oluÅŸturabilir.18Ãœlkeler hangi önlemleri alıyor? Bazı ülkeler, ilaç (özellikle Oseltamivir) stokluyor. Dünya SaÄŸlık Örgütü yeterli stok bulunmadığını ve ilacın üretiminin yetersiz olduÄŸunu bildiriyor.19Dünya SaÄŸlık Örgütü’nün konuyla ilgili uyarısı nedir?Her ülkenin önlem planı hazırlamasını öneriyor. Hayvan ve insan saÄŸlığı kuruluÅŸları arasında koordinasyon saÄŸlanmalı, kırsal bölgedeki çiftçiler eÄŸitilmeli, mümkünse yerel aşı üretimi için hazırlık yapılmalı. Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanlığı’nın kuÅŸ gribi için bir talimnamesi bulunuyor. SaÄŸlık Bakanlığı da hazırlığa baÅŸladı. Şüpheli vakaların hızla tespit edilebileceÄŸi analiz merkezleri kararlaÅŸtırılmalı, toplu kuÅŸ ölümlerini tespit edip, araÅŸtırıp sınırlamaya yönelik hazırlıklar yapmalı. Birçok ülkede hayvanların itlaf edilme bedellerinin ödenmemesi salgının tanınma ve kontrol altına alınmasını zorlaÅŸtırıyor. Muhtemel bir salgında hastanelerimizde uygun tedavi ve enfeksiyon kontrol önlemlerinin alınması için koÅŸullar hazırlanmalı.20 KiÅŸilere düşen görevler nedir?Salgın anında kümes hayvanlarının salgı ve dışkısıyla teması önleyecek önlemler alınmalı. Toplu yerlerde bulunmaktan kaçınmalı, mümkünse antiviral koruyucu ilaç kullanmalı.Â