10 soruda ağız ve diş sağlığı

Türkiye’nin ağız ve diÅŸ saÄŸlığı ile ilgili verileri çok kötü. Her 100 kiÅŸiden 95’inin çürük diÅŸi, 90’ının da diÅŸeti hastalığı bulunuyor. Tüm diÅŸlerini kaybedenlerin oranı 55-65 yaÅŸ grubundakilerde yüzde 50 dolaylarında.Bu sonuçlara paralel olarak, ülkemizdeki diÅŸ fırçası kullanımı da az. Ä°sviçre’de kiÅŸi başına yılda 1.6, ABD’de 1.2 fırça düşerken Türkiye’de bu oran 0.3. BaÅŸka bir ifadeyle 3 kiÅŸiye sadece bir diÅŸ fırçası düşüyor. Peki saÄŸlıklı bir ağız ve diÅŸlere sahip olmak için ne yapmalı? Yanıtları Ä°stanbul DiÅŸhekimliÄŸi Fakültesi öğretim üyesi ve Türk Peridontoloji DerneÄŸi BaÅŸkanı Prof. Dr. Serdar Çintan veriyor.Ağız ve diÅŸ saÄŸlığının vücudun diÄŸer organlarıyla iliÅŸkisi var mı?- Ağız-diÅŸ saÄŸlığı, genel saÄŸlığın ayrılmaz bir parçası. Vücudun farklı anatomik bölgelerini birbirinden tümüyle bağımsız bölümler gibi algılamak yanlış. Ağıziçi dokuların saÄŸlığıyla genel saÄŸlığımızın iyi olması arasında önemli iliÅŸkiler var. Genel saÄŸlığımızda görülen bazı sorunlar da ağız saÄŸlığımızı olumsuz etkileyebilir.DiÅŸ çürüğü ve diÅŸeti hastalıkları vücudumuzu nasıl etkiler?- Ağız bakımı iyi yapılmazsa diÅŸler ve diÅŸeti dokularımızda biriken mikroorganizmalar, diÅŸ çürüğüne ve diÅŸeti hastalıklarına yol açar. Tedavi edilmezse bu mikroorganizmalar zaman içinde tükürük, kan ve beslenme yoluyla diÄŸer organlarımıza ulaşıp buralarda da hastalık oluÅŸturabilir. ÖrneÄŸin bu bakterilerin yayılmasıyla romatizmal hastalık, buna baÄŸlı endokardit yani kalp dokusunun iltihaplanması gibi sonuçlar ortaya çıkabilir. AÄŸzında diÅŸ çürüğü ve diÅŸeti hastalığı bulunan bireylerin çiÄŸneme fonksiyonları istenen düzeyde gerçekleÅŸmez ve buna baÄŸlı sindirim sistemi rahatsızlıkları ortaya çıkabilir. Tedavi edilmeyen kronik diÅŸeti hastalıklarının (gingivitis ve periodontitis) diyabet hastalarında da bazı sorunlar yarattığı ispatlandı. Diyabet hastaları saÄŸlıklı yaÅŸayabilmek için kan ÅŸekeri düzeylerini belirli bir düzeyde tutmak zorunda. Ancak tedavi edilmeyen diÅŸeti hastalıkları, hastanın diyabetik tablosunu olumsuz etkiliyor ve yaÅŸam kalitesini düşürüyor. Tedavi edilmeyen diÅŸeti hastalıklarına baÄŸlı olarak yeni doÄŸan bebeklerde de düşük kilo sorunuyla karşılaÅŸabiliyoruz. Bu nedenle hamilelik öncesi ağız diÅŸ saÄŸlığının en uygun duruma getirilmesi gerekiyor.DiÅŸ çürüğü nasıl geliÅŸiyor, beslenme ÅŸekli ne kadar önemli?- DiÅŸ ve çevre dokulara uzun süre yapışarak tutunabilme özelliÄŸi gösteren ÅŸekerli besinler, asitli bir ortam oluÅŸmasına dolayısıyla da bakterilerin geliÅŸmesi ve diÅŸ dokularının bozulmasına neden oluyor. Fazla miktarda ve ÅŸeker ağırlıklı beslenme alışkanlığı, sadece ÅŸiÅŸmanlık deÄŸil, diÅŸ çürüğüne de yol açar. Çocuklarımız yüksek karbonhidratlı gıda ve içeceklerden, öğün arasında yedikleri bisküvi, kraker, cips gibi yiyeceklerden uzak durmaya alıştırılmalı. Fast food tarzı beslenme de çocuklarımızda diÅŸ çürüğü için önemli etkenlerden biri.DiÅŸ çürüğünden tümüyle kurtulmak mümkün mü?- Evet. Beslenme alışkanlığının ebeveynler tarafından doÄŸru bir ÅŸekilde oluÅŸturulması bunun ilk adımı. Bireysel ağız bakımı alışkanlığı ve çocuÄŸun düzenli diÅŸ fırçalama alışkanlığını kazanması diÄŸer büyük adım. DiÅŸhekimlerinin koruyucu programlarını da devreye sokmak gerekir. Burada kiÅŸinin çürüğe yatkınlık derecesi yani risk durumu belirlenir. ÇocuÄŸun ağız hijyen ve beslenme alışkanlığı, genel saÄŸlığı deÄŸerlendirilir. Tükürük akış hızı ve çürük yapıcı bakterilerin sayıları tükürük testleriyle belirlendikten sonra o çocuÄŸa uygun koruyucu programlar (çürük önleyici floroid ve fissür örtücü) diÅŸhekimi tarafından önerilir.DiÅŸetleri nasıl hastalanıyor?- DiÅŸeti hastalıkları, bakteri plağı, bireyin bağışıklık sisteminin bu plak içindeki bakterilere verdiÄŸi yanıtlar, bireyin genel saÄŸlık durumu ve zaman gibi dört etkenin varlığında geliÅŸir. Basit bir diÅŸeti kenarı iltihabı olarak baÅŸlar ve diÅŸi çene kemikleri içinde tutan dokuların zarar gördüğü geliÅŸmiÅŸ diÅŸeti hastalıkları boyutuna ilerler. En önemli belirti, genellikle normal olarak algılanan diÅŸeti kanaması. Halbuki diÅŸeti hasta deÄŸilse kanamaz. Kanamanın nedeni biriken ve temizlenmeyen bakteri plağı. Fırça ve diÅŸ ipi ile uzaklaÅŸtırılmazsa, tükürük içindeki minerallerin de çökelmesi sonucu diÅŸ taşına dönüşür. DiÅŸetlerinin renginin pembeden kırmızıya dönüşmesi, diÅŸetlerinin ÅŸiÅŸmesi ve parlak olması, ağızda hissedilen kötü tat ve koku da diÅŸeti hastalıklarının belirtilerinden. Hastalık ilerlerse destek kemik dokusu da zarar gördüğünden diÅŸler sallanmaya ve yer deÄŸiÅŸtirmeye baÅŸlar. DiÅŸetlerinden iltihaplı sıvı gelir. Düzenli ve doÄŸru fırçalama, düzenli diÅŸ ipi kullanma ve belirli aralıklarla diÅŸ hekimine kontrole gitme önemli önlemler. Bunlara doÄŸru beslenme alışkanlıklarına sahip olma ve ÅŸekerden zengin gıdalar yerine bol lifli, vitamin deÄŸeri yüksek gıdaların tüketilmesini de ekleyebiliriz.Sigaranın diÅŸeti saÄŸlığını olumsuz etkilediÄŸi iddiası doÄŸru mu?- Son on yıl içinde yapılan araÅŸtırmalar sigaranın diÅŸeti dokularına ciddi zarar verdiÄŸini ortaya çıkardı. Nikotin, diÅŸeti dokusunun savunma hücrelerinin görevlerini yapmasını engelliyor ve dokuların daha fazla zarar görmesine yol açıyor. Nikotin diÅŸeti kanamasını bir ÅŸekilde engelliyor ama bu, hastalık ilerlemiyor anlamına gelmiyor ne yazık ki. Hastalık sessizce ilerliyor ve geç fark ediliyor.DiÅŸ fırçası seçerken ve kullanırken nelere dikkat etmemiz gerekir?- Bence en doÄŸrusu her hastanın diÅŸhekiminin önerdiÄŸi diÅŸ fırçasını kullanması. DiÅŸ fırçasının kılları orta sertlikte olmalı. Fırçanın kılları sentetik materyalden yapılmalı. Çünkü eski model fırçalarda kullanılan doÄŸal kıllar bakterilerin üremesi için uygun yüzey özelliklerine sahip. Fırçanın kıl uçları, dokulara zarar vermemesi için yuvarlatılmış olmalı. DiÅŸ fırçasının kılları zamanla yıpranır ve yeterli temizlik yapamaz. Fırça kıllarının eskidiÄŸini göstermek amacıyla belirli bir kullanım sonrası renk deÄŸiÅŸtiren kıl demetleri kullanılıyor. Tüketici bu renk deÄŸiÅŸikliÄŸini gözlediÄŸinde diÅŸ fırçasını yenilemesi gerektiÄŸini anlayabilir. Bu süre ortalama 4 ay. Sosyo-ekonomik düzeyi düşük bazı ailelerde tek bir diÅŸ fırçasının neredeyse tüm aile bireyleri tarafından kullanıldığını biliyoruz. Ağız içinde sadece diÅŸ çürüğü ve diÅŸeti iltihabı yapan mikroorganizmalar deÄŸil baÅŸka hastalık etkenleri de bulunabilir. Hepsi aynı diÅŸ fırçası kullanımıyla yayılabilir.Elektrikli veya pilli diÅŸ fırçaları, diÄŸerlerinden üstün mü?- Yakın bir geçmiÅŸe kadar hastalarımıza manuel (el ile kullanılan) diÅŸ fırçasını kullanmasına engel olacak bir sorunu yoksa elektrikli diÅŸ fırçası önermiyorduk. Elektrikli fırçalarda önemli bazı geliÅŸmeler yaÅŸandı. Eskiden sadece tek yönde dairesel hareketler yapan fırça çift yönlü rotasyon yapmaya baÅŸladı. Daha sonra bu fırçalara üçüncü boyutta bir hareket eklendi. Yani fırça diÅŸlerarası bölgede ileri geri de hareket eder duruma geldi. ÖnerdiÄŸimiz hafifçe bastırarak yapılan dairesel hareketlerin elektrikli fırça ile yapılabilir oldu. Son yıllarda bu nedenlerle hastalarımıza daha sık elektrikli fırça önerebiliyoruz.DiÅŸ ipi ve ağız duÅŸu ÅŸart mı?- DiÅŸ fırçasıyla diÅŸlerin ön ve arka yüzlerini temizleriz. Ancak diÅŸlerin birbirlerine bakan ara yüzlerini temizleyemeyiz. Bu nedenle hastalarımıza diÅŸ ipi kullanarak diÅŸler arası bölgede kalan bakteri plağını temizlemesini öneririz. DiÅŸ ipi kullanmak bir alışkanlık ve sabır gerektirir. AÄŸzında fazla ara yüz dolgusu veya uzun protetik tedaviler yapılmış hastalarımıza ise son zamanlarda ağız duÅŸu ile ulaşılması zor olan bölgeleri temizlemesini öneriyoruz. Ağız duÅŸu hastamızın basınçlı su püskürterek bakteri plağının uzun süre kalabileceÄŸi bölgeleri temizlemesine yardımcı oluyor. Bu suyu uygun bir basınçtan fazla bir kuvvetle püskürtürsek bakterileri doku içine itmemiz söz konusu olabilir.Ãœlkemizde en sık uygulanan tedaviler hangileri?- En çok dolgu, restoratif iÅŸlemler, diÅŸ çekimi, hareketli, yani takılıp çıkartılabilen protezler, kuran köprü protezler ile tedavi yapılıyor. Yani bir diÅŸ çekildikten sonra veya diÅŸ dokuları zarar gördükten sonra yapılması gereken iÅŸlemlerle uÄŸraşılıyor. DiÅŸeti hastalıklarının tedavisi, cerrahi iÅŸlemler ve ortodontik tedavi bunlardan sonra geliyor. Bakıldığında tüm emeÄŸin tedaviye gittiÄŸini ve koruyucu yöntemlerin daha geride kaldığını gözlemliyoruz.KÄ°MLERÄ°N SAÄžLIKLI AÄžZI OLUR?AÄŸzında çürük diÅŸ bulunmayan, diÅŸeti hastalığı olmayan veya olduysa bunların tedavisini yaptırmış olan, daha önce kaybettiÄŸi diÅŸi olduysa bunu uygun bir tedaviyle yerine koydurmuÅŸ olan birine ‘saÄŸlıklı ağıza sahip’ diyebiliriz. DiÅŸ çürüğü ve diÅŸ aÄŸrısı, diÅŸeti kanaması, bunlara baÄŸlı geliÅŸmiÅŸ olabilen ağız kokusu sorunu olmaz. KonuÅŸma, çiÄŸneme fonksiyonlarını eksiksiz yerine getirebilir ve sosyal yaÅŸamında da bu konulara iliÅŸkin bir sıkıntı yaÅŸamaz. Bunun tek yolu düzenli ağız bakımı yapmak. Bakteri plağı, diÅŸ çürüğü ve diÅŸeti hastalığının en önemli etkeni. Düzenli olarak ortamdan uzaklaÅŸtırılması gerekir. Düzenli diÅŸ fırçalama, diÅŸler arası bölgelerin temizliÄŸi için diÅŸ ipi kullanma, ağız-diÅŸ saÄŸlığımızın vazgeçilmez kuralı. Ağız bakımı olarak tanımlayabileceÄŸimiz bu iÅŸlemler günde en az iki kere tekrarlanmalı. En uygun zaman sabah kahvaltı sonrası ve akÅŸam yatmadan önce ağız bakımı yapmaktır. Ancak vakti ve yaÅŸam düzeni uygun olan kiÅŸiler elbette her öğün sonrası ağız bakımlarını yapabilirler. DiÅŸ ipi kullanımını sadece akÅŸamları yapmak da yeterli. Bu alışkanlığın veya davranış ÅŸeklinin çocuk yaÅŸta kazandırılması gerekir. Mutlaka belirli aralıklarla diÅŸhekimine kontrole gitmeleri de diÄŸer uyarımız.DÄ°ÅžLERÄ°MÄ°ZÄ° FIRÇALAYAMAZSAK...Hiçbir yöntem fırçalamanın yerini tutmaz. Diyelim ki dışarıda bir yemek yediniz ve fırçalama veya diÅŸ ipi kullanma ÅŸansız yok. Ama eve kadar da sabredemiyorsunuz. Bu durumda ÅŸeker içermeyen bir sakız çiÄŸnemek geçici bir önlem olabilir. Sakız yapışma ve çekme kuvvetiyle diÅŸler arasındaki mikro gıda artıklarını uzaklaÅŸtırabilir. Ayrıca tükürük akışını bir süreliÄŸine arttırır. Bu da aÄŸzın yıkanmasını saÄŸlar. Tükürük akışı artınca ağızdaki asit oranı da azalır ve böylelikle çürük yaratıcı ortam biraz da olsa giderilmiÅŸ olur.Â