Karıncaların gizli yaşamları aydınlandı

Güncelleme Tarihi:

Karıncaların gizli yaşamları aydınlandı
Oluşturulma Tarihi: Aralık 12, 2003 23:50

Yerin altında karınca yuvaları neye benziyorlardı? Karıncalar ve onların yaşamları hakkında neler söylenebilirdi? Yuva ören binlerce karıncanın her biri farklı bir düzene göre yuvasını yapar. Bu düzenin kökeni ne?

Hiçbir lidere, plana sahip olmayan bir grup, böyle karmaşık yapıları hem de karanlıkta nasıl yapabiliyor? İşte Discover dergisinden özetlediğimiz bu ilginç hayattan kesitler...

Walter Tschinkel, 62 yaşındaki Amerikalı maceraperest araştırmacı, özel olarak elde ettiği alçıyı yuvanın girişinden içeri boşalttı. Bir süre donmasını bekledikten sonra yuvanın hemen yanındaki çukuru eliyle eşeledi topraktan tüplerden ve eliptik loplardan oluşan büyüleyici bir şekil çıkardı. Yapı çok inceydi ve dışarıya çıkardıkça onlarca parçaya ayrıldı.

Yeraltından elde edilen tıpkısının aynısı 3 boyutlu bu karınca yuvası, yeniden laboratuarda birleştirilecek. Araştırmacı bilgi veriyor ve ‘Dikey bir tünel ve yatay odalardan oluşan tipik bir karınca yuvası’ diyor.

Bir mirmekolog, diğer bir deyişle karınca uzmanı olan Tschinkel on yıldan uzun bir süredir, Florida Üniversitesi'nde karıncaların davranışlarını ve birbirleriyle ilişkilerini araştırıyor. ‘Yerin altında ne olduğunu kestirmek bayağı zor’ diyor.

Gerçekten karınca yuvaları neye benziyorlardı? Karıncalar ve onların yaşamlarını nasıl yapılandırdıkları hakkında neler söyleyebilirlerdi? Tschinkel, yuvaları kazmak ve kendi çizimlerini yapmayı denemişti, ancak bundan 15 yıl önce aklına daha iyi bir fikir geldi. Alçıyı karıştırdı ve bir yuvanın içine akıttı. Toprağı kazarak kalıbı çıkarttı ve parçaları birleştirdi.

Tschinkel’e göre, karınca yuvalarının mimarisi sayesinde, böcekler veya ‘doğanın basit yapılarının birbirleriyle etkileşimleri sonucu daha büyük yapılar oluşturması’ gibi bilimin gizemli bir yönü daha iyi anlaşılabilir.

Bir karınca kolonisi, görevlerini yerine getiren karıncalardan oluşur. Tschinkel, bu davranışın kurallarının bir şekilde vücudun içinden programlandığını ve hayvanların sinir sistemiyle ilişkili olduğunu düşünüyor.

Yuva ören binlerce karıncanın her biri farklı bir düzene göre yuvasını yapar. Bu düzenin kökeni ne?

Hiçbir lidere, plana sahip olmayan bir grup, böyle karmaşık yapıları hem de karanlıkta nasıl yapabiliyor?

Karınca kolonilerinin birçoğu, yeni çiftleşen kraliçe karıncanın tek odalı bir yuva kurup, içine kendini hapsedip ilk işçileri yetiştirmesiyle oluşur.

Kraliçe karıncaların yalnızca bir kez döllenmeleri yeterlidir. Bu havyanlar spermleri keselerinde yaşamları boyunca saklarlar ve bazıları, ortamın 22.2 derece sıcaklığında olması halinde yıllar boyunca bir günde bine yakın yumurta bırakabilirler.

Yavru bir haftada yumurtadan çıkar ve bir ayda olgunlaşır. Ardından işçiler, bir sonraki yavruları beslemek için yiyecek temin ederler. Böylece koloni büyür.

İşçi karıncalar 1 yıl kadar yaşarlar, ancak bir koloni kraliçe ölene kadar 10 ila 20 yıl yaşamını sürdürebilir. Birçok karınca türünün kolonisi, sosyal ve işbirlikçi örgütlerdir.

Ateş karıncaları

İlk karınca yuvası kalıbı, 1985’te, ‘yenilmez, hakkından gelinemez’ anlamına gelen Solenopsis invicta olarak bilinen ateş karıncalarının yuvalarından çıkarıldı.

Bu karıncalar, 250 bin bireyden oluşan ve kraliçeleri 7 yıl boyunca yaşayan dev koloniler oluştururlar. Birçok karınca yalnızca yuvasını korurken ateş karıncaları, neredeyse 100 metrekarelik çevrelerini gözlerler.

Bu karınca türlerinin yuvaları daha düzenli yapılandırılmış ve daha iyi organize durumdalar.

Araştırmacı, bundan birkaç sene sonra tuhaf yüz şekline sahip Odontomachus brunneus karıncalarının yuvalarının kalıbını çıkardı. Burada, ateş karıncalarınınkilere benzeyen bir yapıyla karşılaştı, ancak yuvanın içinde ‘şiş kebap’ olarak adlandırdığı bir ünite vardı. Bu yapıda, odalar birbirlerinin arkasına dikey bir tünel boyunca diziliyorlardı.

Ateş karıncalarının yuvaları çok derinlerde değil ve birçok oda, yüzeye yakın yerde bulunan merkeze çevresinde birbirleriyle bağlantılı. Diğer tür karıncaysa, daha dağınık yuvaya sahip.

1 haftada 2 metre yuva

Pogonomyrmex badius (pogo) denilen, hasat karıncaları da en etkileyici karınca türlerinden biri; kilolarca kum taşıyarak, 2 metre derinliğinde bir yuvayı bir haftadan daha az bir sürede tamamlıyorlar.

Pogo hasat karıncalarının yuvaları, yaklaşık 9 metrelik dikey tünellerle birbirine bağlı 130 odadan oluşur. İşçiler taşıdıkları tohumları gizli odalara taşırlar ve ezdikleri tohumlarla da larvaları beslerler.

Amerikalı araştırmacı, bir karınca kolonisinin grup içi, gruplar arası ve grubun çevresiyle etkileşimlerini yönlendiren kurallar bütünüyle, ‘embriyogenez’ denilen bir süreçle büyüdüğünü düşünüyor.

Bir toplumun, kendi iç kurallarına göre büyümesi ve değişim göstermesine sosyogenez denir. Bir koloni de, tek bir çiftleşmiş karıncadan, yine kurallar bütünü ve sosyogenez etkileşimlerle oluşturulur. Tschinkel, embriyogenezin kurallarıyla yetişkin organizmalar farklılaştıkça, sosyogenezin kurallarının değişmesiyle yetişkin kolonilerin de farklılık göstereceğini söylüyor.

İş bölümü nasıl sağlanıyor

Araştırmacı işte bu kuralları saptamaya çalışıyor. Sözgelimi koloni büyüdükçe, işçinin iş dağılımı ve çalışma şekillerinin nasıl değiştiğini inceleyen Tschinkel, iş bölümü ile işçinin yaşının, koloninin yapısına ve alışkanlıklarına etkisini araştırıyor.

Bu tür etkenler, iş gücünün ayarlanmasında önemlidir. Genç karıncalar, yuvanın altlarında kalarak yavrulara ve kraliçeye bakarken, yaşları ilerledikçe yukarı çıkar ve ‘genel yuva bakımı, gıda hazırlanması ve tohumların saklanması’ gibi daha büyük sorumluluklar alırlar. Son olarak koruma görevlisi olurlar ve en sonundaysa yemek toplarlar.

Tschinkel, ayrıca yeni kolonilerin nasıl kurulduğunu inceliyor. Ateş karınca kraliçeleri genellikle yeni kolonileri tek başlarına kurarlarken, bazıları da diğer yeni çiftleşmiş kraliçelerle işbirliği yapar. Kimi zaman bir kraliçe, kraliçesi ölmüş ‘yetim’ bir koloninin başına geçer ve oradaki işçileri tanımasa bile kontrolü ele geçirir.

Diğer bir olaydaysa, işçiler bir başka koloninin kuluçkalarını çalarlar, diğer işçiler de geri alır ve savaş, bir taraf kazanıncaya kadar sürer. Ardından tüm karıncalar kazanan koloniye gider ve orada çalışırlar.

Odaların ilginçliği

Tüm karınca yuvalarının temel bir ilkesi olabilir.

Hareket ve taşıma için dikey tüneller ile çalışma, depo ve kuluçkaları barındırma içinse yatay odalar kullanılır. Öte yandan odaların şekilleri, sayıları ve boyutları ile odaların birbirleriyle bağlantıları türlere göre değişir.

Örneğin Florida’da yaşayan hasat karıncalarının yuvalarında en büyük odalar yüzeye yakındır ve aralarındaki boşluk çok azdır. Derinlere gidildikçeyse odalar küçülür ve birbirinden uzaklaşırlar. Küçük odaların şekilleri ovaldir; büyüklerse çok loplu ve daha karmaşıktır.

Öte yandan işçilerin bu şekilleri yaratmayı nerden bildikleri tam olarak belli değil. ‘İşçiler çalışırken, yapılması gerekenleri yerine getiriyorlar. Her birinin katılımı sonucu ortaya belirli bir kalıbın çıkmasını sağlayan bireysel özellikler tam olarak neler?’ diye soruyor Tschinkel.

Tschinkel’in öğrencilerinden Sahsa Mikheyev, Formica pallidafulva karıncalarının 17 yuvasını inceledi. Aşağı doğru inen tüneller dikey olduğunda , bunlara bağlı odalar yuvarlaktı, tüneller eğik olduklarındaysa, odalar oval veya yassı idi.

Tallahasseee bölgesinde 50, tüm dünyada ise 5 bin karınca türü var ve her birinin de kendine özgü yaşamı ve yuva şekli.

Örneğin Atta cinsi, 10 metreyle derinliğinde dünyanın en büyük yuvalarını kuruyor ve küçük bir ev kadar bir alanı kaplıyor. Tschinkel hayalini anlatıyor, ‘Bir Atta yuvasının kalıbını çıkarmayı çok isterdim. Ancak bunun için birkaç ton alçıya ihtiyacım olacak.’

Pogonomyrmex badius:

Yer: ABD’nin güney doğu kıyıları.

Ortalama yuva derinliği: 2.1 metre

Ortalama oda sayısı: 100

Ortalama koloni büyüklüğü: 5 bin

Yetişkin bir Florida hasat karıncasının veya pogo’nun yuvası, 10 metre derinlikte ve 200 odalı olabilir. Koloni genel olarak kraliçe ölene kadar 15 yıl yaşar.

Trachymrmex septentrionalis:

Yer: Long Island’dan Illinois’e kadar; Florida.

Ortalama yuva derinliği: Yaklaşık 1 metre

Ortalama oda sayısı: 2

Ortalama koloni büyüklüğü: 500-1500

Türün yumurta şeklindeki her bir odası çürümüş tırtıl parçalarıyla doludur. Bu parçalar, koloninin beslendiği bitkileri gübrelerler.

Solenopsis invicta:

Yer: ABD’nin güneydoğusu

Ortalama yuva derinliği: 1,5 metre

Ortalama oda sayısı: 100

Ortalama koloni büyüklüğü: 220 bin

Brezilya ve Arjantin’den gelen bu ateş karıncalarının belirli bölgelere özgü yuvaları çok benzer tünel ve odalardan oluşur. Tschinkel, çok iç içe olmalarından ötürü bunlara şiş kebap diyor.

Formica pallidafulva

Yer: ABD’nin güneydoğusu

Ortalama yuva derinliği: Yarım metre kadar

Ortalama oda sayısı: 15-20

Ortalama koloni büyüklüğü: 500 ila 3 bin arası

Bu çok fark edilmemiş ve bugüne kadar incelenmemiş karınca türü, kazılan toprağı yuvadan uzaklaştırarak diğer kolonilerin bulmasını zorlaştırır. Kurulan yuvalar işçi sayısını kolaylıkla ele verir.

Aphaenogaster ashmeadi

Yer: ABD’nin güneydoğusu

Ortalama yuva derinliği: Yarım metre kadar

Ortalama oda sayısı: 5 ila 8

Ortalama koloni büyüklüğü: 100 ile 200 arası

Daha çok ormanlık alanlarda bulunan bu tür, uzun bir gövdeye sahiptir ve küçük koloniler oluşturur. Odalar çok derinde ve karmaşık değildir.

Yerden Aşağı İnşa Etme

Yuva planları türden türe değişir, ancak Tschinkel’in çalışmaları, birçok koloninin yeraltındaki evlerini kurarken belirli bir düzeni izlediklerini gösterdi. Koloni, yeni çiftleşmiş bir kraliçenin kendine bir tünel kazması ve birkaç düzine larvasını vücudunda depolanan besinlerle beslemesiyle oluşur. Bir ay içinde yaşlara göre işçiler görevlerini yerine getirirler. Odalar ve koridorlar da eklendikten sonra, kraliçe en alttaki odaya çekilir. 3 ila 5 yıl içinde koloni, yuvanın son işlerini yapar ve kraliçe de ‘işçi üretmeyi’ bırakır.

En yaşlısı

Yuvayı koruma

Yiyecek bulma

Tünel kazma

Yiyecek alma

Orta yaşlı

Yiyecek paylaştırma

Yiyecek taşıma

Yuvayı temizleme

Yuvayı onarma

Yiyeceği hazırlama

Genç ve yavru

Yavruyu doyurma

Yavruyu eğitme

Kraliçeyi besleme

Yumurtaları toplama

Yiyeceği paylaştırma
Haberle ilgili daha fazlası:

BAKMADAN GEÇME!