Yönetmek ya da emretmek
Güncelleme Tarihi:
67. sayımızın Bakış sayfasında Cumhuriyetin 94. yılını kutlarken, sürekli konuştuğumuz, her ortamda adı geçen yönetim şekillerine şöyle bir bakalım dedik.
MONARŞİ
Tek adamcılıktır. Krallık, şahlık, sultanlık, padişahlık artık hangisini tercih ederseniz odur. Tüm yetkinin tek bir adamda toplanmasıdır. Yani işte bir adamın kafasına göre vergileri artırabilmesine, halkın yaşam tarzına karışabilmesine neden olur. Mesela, Game of Thrones’taki Lannister’ların yönetim şeklidir. Babadan oğula, oğul ölünce kardeşe, o da ölünce öbür kardeşe geçer.
OLİGARŞİ
Tek adam değildir. Küçük, ama ayrıcalıklı bir grubun iktidarıdır. Gücü elinde tutan grup, onu kendi isteklerine göre kullanır ve kaçınılmaz bir şekilde despotlaşır.
1911’de Robert Michels, Oligarşinin Tunç Yasası tezinde, herhangi bir politik sistemin sonunda oligarşiye dönüşeceğini öngörmüştür. Der ki, yöntem ne olursa olsun, bir sistemdeki birey sayısı artınca iletişim sorunları olacak, bu sorunları çözmek için gruplaşılacak, gruplar arası iletişim için bürokrasi doğacaktır. Bürokrasinin güçlenmesi de oligarşiyi doğuracaktır. Bu nedenle demokrasi ve bürokrasinin aynı çatı altında olamayacağını söyler ve oligarşiye fırsat vermemek adına hiçbir lidere mutlak güç verilmemesini tavsiye eder.
KAPİTALİZM
Kapitalizm, insanın onun için yaşamasıdır. Birbirinin aynı kalitedeki iki çantadan birine, markası farklı olduğu için diğerinin dört katı para vermektir. Aldığınız telefonun yeni modeli çıkınca değiştirmek, sonra ona uygun kulaklık almak, kulaklığa uygun kılıf almaktır.
İstediğiniz ürün sadece 50 TL iken, 100 TL’lik alışverişe 15 TL indirim olduğu için, durduk yere başka şeyler de almaktır.
Kapitalizm tüketmektir. Yıl boyunca çalışıp yılın iki haftası her şey dahil otelde açık büfeyi tüketmek, sonraki yıla kadar dayanmaktır. Tek pizzayla doyacakken, promosyon olduğu için 1+1 pizza siparişi verip, aslında iki pizza fiyatı ödediğinizi fark etmeden mutlu olmaktır. Kısaca kapitalizm, durduk yere size ihtiyaç yaratıp o ihtiyaçları karşılaşmak için daha çok çalışmanız üzerine kurulmuş bir sistemdir.
Yetkinin babadan oğula geçmediği, iktidarın küçük bir grupta olmadığı, dağılmış iktidar merkezlerine sahip demokratik bir yönetim şeklidir. Yani tam olarak monarşi ve oligarşi karşıtıdır. Halk, hükümet yöneticisini belli bir süre için, belli yetkilerle seçer. Yani cumhuriyette “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” Peki egemenlik nedir? Egemen, en üstün otoritedir. Yani cumhuriyette en üstte halk vardır, kral ya da padişah değil. Demokrasi, hukukun üstünlüğü ve halkın egemenliği cumhuriyetin olmazsa olmazlarıdır.
Yazan: Yeşer Sarıyıldız