İlginç iddia: Türkiye İslam dünyasına model olamaz

MÜSLÜMANLIK ve modernizm. 11 Eylül'den bu yana İslam, dünyada bir güvenlik konusu olarak gündeme girerken ‘‘Türkiye modeli’’, birçok çevre tarafından İslamın modernizmle uyumunu sağlayan örnek olarak kabul ediliyor.ABD Dışişleri Bakanı Powell, geçen hafta Ankara'da, ‘‘Saddam sonrası Irak'a Türkiye model olacak’’ dedi.Türkiye İslam Dünyası için model oluşturabilir mi? Bu soruyu, Fransa'da yeni çıkan kitabı büyük tartışma yaratan Guy Sorman'a sordum.Ama önce, günümüzün önde gelen düşünürleri arasında olan Sorman'ın, ‘‘Rifaa'nın çocukları’’ (Les enfants de Rifaa. Fayard yayınları) adlı ve henüz Türkçeye çevrilmeyen kitabından söz etmek istiyorum. Sorman kitabında, tartışmalara ışık tutuyor ve ‘‘Batı’’ya radikal İslamcı eğilimlerin karşısında liberal ve modernizmle barışık İslamcı bir çizginin de var olduğu mesajını veriyor.1826 yılında Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından Mısır'dan Fransa'ya Batı'yı incelemesi için gönderilen genç alim Rifaa Tahtawi'nin, ‘‘İslam ile ilericilik arasında senteze ulaşmak mümkündür. Küçük birkaç şey dışında Kuran'da Müslümanlığın modernleşmesine karşı hiçbir şey yoktur’’ sonucuna varmasından yola çıkan Sorman, Fas'tan Mısır'a, Endonezya'dan Türkiye'ye kadar geniş bir coğrafyada gerçekleştirdiği araştırmalar sonucu kaleme aldığı kitabında, ‘‘Rifaa'nın çocukları''nın aydınlık ve liberal bir Müslümanlık için mücadeleye devam ettiklerini söylüyor. Sorman'a göre, tüm İslam aleminde etkili bir değişimi gerçekleştirebilecek olanlar diktatörlükle yönetilen ülkelerde yaşıyor. Onların verdiği mücadelenin, demokrasi ve bu bölgelerin yoksulluğa karşı mücadelesi aynı zamanda. O nedenle bugün bu ülkelerin diktatör yönetimlerini, baskıcı yöneticilerini destekleyen ‘‘Batı’’ bu tutumunu kendi ‘‘güvenliği’’ için değiştirmek zorunda.* * *KİTAPTA Türkiye'ye geniş bir bölüm ayrılmış. Çünkü yazara göre, Türkiye, İslam dünyası için değil ama Avrupa için önemli.‘‘İslam dünyası ile ilişkilerini sağlam değerlere bağlayamayan bir Avrupa'nın geleceği yoktur. Bu değerler, liberal demokrasi, insan haklarına saygı, ahlaklı bir diplomasi, yoksul ülkelerle işbirliği, kültür ve din farklılıklarına saygı olmalıdır. Türkiye'nin Avrupa'ya katılması Avrupalı olmayan Müslümanlar için bir model olacak. Bu, Balkanlardan Anadolu'ya kadar aydınlık İslam'ı da kucaklayan Avrupa'nın büyük bir projesi olacaktır. Medeniyetler çatışmasını geride bırakmış bu Avrupa, Osmanlı İmparatorluğu'nun en iyi zamanlarında olduğu gibi, uyum içinde birlikte yaşamanın örneğini verecek.’’* * * TÜRKİYE İslam dünyası için model teşkile edebilir mi? Kitabında yer alan yukarıdaki satırlardan yola çıkarak bu soruyu yöneltiyorum kendisine. İşte yanıtı:‘‘İslam toplumunda, ulusal ve devlet modernleşmesi bağlamında bir Türk deneyimi var. Ama bu, o kadar kendine has ki, İslam dünyası için bir model oluşturamaz’’ diyor Sorman.‘‘Kemalizm, Türkiye'nin kendi özel tarihinin sonucu olarak ortaya çıktı ve bir ekol oluşturmadı. Türk modernleşmesinin evrenselleşmesi önündeki bir başka sınırlama da dinidir. Türk İslamcıları, evrensel bir İslam olabileceğini düşünüyorlar. Oysa Araplar kendilerini Türk İslamı içinde görmüyorlar. Osmanlı egemenliğinin, hafızalarda hala taze olan anıları, Türk İslam'ını şüpheli bir konuma sokuyor onların gözlerinde. Buna Mustafa Kemal'in dini temsilcilere karşı tavrını da eklemek gerek. Türkiye modernizm ve İslam'ın uzlaşmasının modeli mi dir? Hayır. Türkiye, Müslümanların modernizmle, hatta Avrupa tipi modernizmle uzlaşmasının örneğidir. Türkiye'nin gerçekleştirdiğine ben, ‘Avrupa arzusu' diyorum. Bu arzu, bugün Müslüman olan diğer uluslar tarafından paylaşılmıyor. Onlar, İslam'ı, Batı değerlerine uymadan, modernleştirmek istiyorlar.’’Kemalizm'in bir model oluşturamadığını ama İslamcı bir geçmişe sahip bir partinin iktidara gelmesi ile Türkiye'nin esas şimdi bir model oluşturacağını ileri süren Tayyip Erdoğan'ın iddialarının da ikna edici olmadığını söylüyor Sorman. ‘‘Çünkü Erdoğan, İslam dünyasından her şeyden önce Türk olarak algılanıyor.’’‘‘Türkiye, esasında Batılılar için bir modeldir’’ diyor Sorman, ‘‘Onlara, Müslüman ve modern olunabileceğini kanıtlayacak bir örnektir Türkiye. Çok sayıda batılının bu konuda hala şüphesi var çünkü.’’