Mesai saatleri kısalıyor mu?

Haftanın altı günü çalışıp, bir gün izin yapabilmek; o bir günde de kendisine ve yakın çevresine ayıracak yeterli zamanı bulamamak birçok sektördeki çalışanın ortak derdi. Buna bir de pandemi sonrası uzaktan çalışma sistemine geçmeyen şirketlerdeki çalışanların ‘altı günlük yol mesaisinin’ de eklenmesi, çalışma hayatını düzenleyen yeni modellere yönelik ihtiyacı artırdı.

Covid-19 salgınıyla birlikte uzaktan çalışma ya da hibrit iş modellerinin yaygınlaşması, çalışma hayatındaki önemli değişikliklerden biri olmuştu. Dünyada şimdi de çalışanların iş yükünü azaltıp, daha verimli çalışmalarını sağlamak amacıyla ‘haftada dört gün çalışma’ modeli yaygınlaşmaya başladı. Bu modeli test eden ülkelerin sayısı her geçen gün artarken, nisan ayında Türkiye’den de bir şirket dört gün mesai modeline geçtiğini duyurmuştu. Dolayısıyla ‘mesai saatleri kısalıyor mu’ sorusu Türkiye’de de çalışma hayatıyla ilgili son dönemde tartışılan konuların başından geliyor.

Peki, haftada dört gün çalışma modeli nedir, mesai saatlerinin kısalması anlamına mı geliyor ve Türkiye’deki son durum ne?

İZLANDA İLE BAŞLADI 

İlk olarak dünyadaki uygulamalardan başlayalım... 2018’de kurulan ve kâr amacı gütmeyen 4 Day Week Global (Dört Günlük Hafta) kuruluşu, iş verimliliğini ve çalışanların zihinsel, fiziksel sağlığını iyileştirmek için pek çok ülkede pilot programlar uygulanmasına ön ayak oluyor. Ancak bu model, farklı ülkeler ve şirketlerde farklı şekillerde deneniyor. Peki nerelerde ve ne şekilde?

Dünyada dört günlük çalışma haftasını deneyen ilk ülke İzlanda olmuştu. Ülkenin işgücünün yüzde 1’ini oluşturan 2 bin 500 kamu personeli, 2015 ila 2019 yılları arasında pilot uygulamaya katılmış; haftada 40 saat yerine 35-36 çalışmış ve maaşlarında da kesintiye gidilmemişti. Uygulamayla ilgili yayınlanan raporda, kısa çalışma saatlerinin üretimde veya sunulan hizmette aksama yaratmadığına; aksine, çalışanların stres seviyesini düşürüp verimliliğini artırdığına dikkat çekildi. Söz konusu denemeler sonucunda ülkede çalışma düzeni de büyük oranda değişti. 2021’de İzlandalı çalışanların yüzde 86’sı ya maaşları etkilenmeden daha kısa süreli mesai yaptı ya da buna imkân tanıyan sözleşmelere imza attı.

AVRUPA’DA BAŞI BELÇİKA ÇEKTİ

Avrupa’da dört günlük çalışma haftasını çıkaran ilk ülke ise Belçika. 2022 Şubat’ta hazırlanan  düzenleme, o yılın kasım ayında yürürlüğe girdi ve çalışanlara haftada dört gün mü yoksa beş gün mü çalışacaklarına karar verme olanağı verildi. Yani aslında, düzenlemeyle birlikte çalışanların mesaisi kısalmadı ancak maaş kaybı olmaksızın, dört gün çalışmayı tercih edenlerin beş günlük mesai saatini doldurmaları istendi.

İNGİLTERE’DE KALICI OLDU 

Avrupa’da öne çıkan gelişmelerden biri, uygulamanın İngiltere’de kalıcı olmaya başlaması.

Ülke, 2022’de 6 ay boyunca 3 binden fazla çalışanın haftada dört gün çalışacağı pilot uygulamayı başlatmıştı. 4 Day Week Global adlı kuruluşça yürütülen pilot uygulama kapsamında 70 şirketten 3 bin 300 çalışanın çalışma süreleri yüzde 20 oranında kısaltılırken, maaşlarında herhangi bir değişikliğe gidilmedi. BBC’nin bir haberine göre, bu uygulamaya katılan birçok İngiliz firması, 6 aylık pilot uygulamayı sonrası için de kalıcı hale getirdi. Uygulamaya katılan 61 şirketten 56’sı, en azından şimdilik haftada 4 gün çalışmaya devam edeceklerini bildirdi. Uygulamaya yönelik yapılan bir raporun genel bulguları arasında, ‘personelin hasta olduğunu bildirmeye çok daha az yatkın olması’, ‘işverenleriyle kalmaya daha fazla meyilli olması’, ‘işe alım maliyetlerinin azaltılması’ ve ‘personeli eğitmenin daha değerli hale gelmesi’ yer aldı. Raporda, çalışanların daha mutlu olduğu, işe gelmeme oranının üçte iki azaldığı vurgulandı.

İSVEÇ’TE MALİ YÖNÜ AĞIR GELDİ 

Bu modelin aslında öncülerinden biri sayılabilecek İsveç’te ise başarılı sonuçlar alınmasına rağmen mali yönünün ağır gelmesi, uygulamaya ket vurdu.

2015’te ücret değişikliği olmadan dört günlük çalışma haftası denemesi yapılan ülkede, sağlık personeli üzerinde başarılı bulgularla sonuçlandı. Aynı şekilde sanayi sektöründeki denemelerde de verimli sonuçlar ortaya çıktı. Ancak söz konusu planın mali yönünün şirketlere ağır geldiği belirtildi.

İSPANYA’DAN 200 BİN EURO’LUK TEŞVİK 

Haftada dört gün çalışma modeli ABD ve Kanada’da da tartışılırken, Japonya’dan Yeni Zelanda’ya dünya genelinde pilot uygulamalara sahne olmaya devam ediyor.

Örneğin İspanya da geçen yıl 41 endüstri şirketinde haftada dört gün çalışma denemelerine başlamıştı. Ancak İspanya’daki uygulamada hükümet, şirketleri katılıma teşvik etmek için 200 bin Euro’ya kadar yardım yapmıştı. İspanya’ya ayrı bir parantez açmak gerekirse, ülke aslında Barcelona’da 1919’da yapılan 44 günlük genel grevin ardından Batı Avrupa’da günlük sekiz saatlik mesaiye geçen ilk ülkelerden biri olmuştu. 2021’e gelindiğinde, Meclis’in iki kanadında da sadece birer temsilcisi bulunan merkez sol Mas Pais partisinin lideri Inigo Errejon, “İspanya’da çalışanlar Avrupa ortalamasının üzerinde mesai yapıyor. Buna rağmen Avrupa’da verimliliğin en fazla olduğu ülkeler arasında değiliz. Çok çalışmak, daha iyi çalışmak anlamına gelmiyor” demişti. Uygulama sonrası çıkan ilk bulgular, 360 bin işçi ile dört gün çalışma döneminin başladığı İspanya’nın Valencia kentinde uygulamanın olumlu sonuçlar verdiği yönünde. Uygulama sonrası çalışanlarda daha düşük stres seviyesi ve yorgunluk gözlemlendi.

İspanya dışında Portekiz de haftada 4 gün çalışma uygulamasını farklı sektörlerde denemişti. Portekiz’deki pilot uygulamaya katılan çalışanlar da maaşları azalmadan haftada dört gün çalışmaktan memnun olduklarını ifade etmişti.

TÜRKİYE FORMÜL ARAYIŞINDA 

Gelelim Türkiye’ye... TBBM Başkanlığı, geçen yıl dünyadaki çalışma ve dinlenme süresi uygulamalarını incelemiş; oluşturulan raporda ülkelerdeki mesai ve izin süreleri ile bunların iş verimine etkilerine ilişkin tespitlere yer verilmişti. Geçen senenin sonunda mesai saatlerinin kısaltılmasına yönelik Meclis’e kanun teklifi verilmiş; ancak kabul görmemişti. Son aylarda ise kulislerde sürekli mesai saatlerinin azalmasına yönelik kanun taslağı üzerinde çalışıldığı söyleniyordu.

Aslında işin aslı şöyle: Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in kamuda tasarruf paketi ile ilgili detayları açıklaması sırasında, kamuda esnek ve uzaktan çalışma modellerinin geliştirileceğini de gündeme getirmiş; Şimşek’in bahsini ettiği esnek ve uzaktan çalışma uygulaması ‘kamuda mesai saatleri kısalıyor’ şeklinde algılanmıştı. Daha sonra Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan da ücretler ve çalışma sürelerine yönelik uygulamalarının gündemlerinde olduğunu açıklayınca, ‘mesai saatleri kısalıyor’ beklentisi pekişmişti. Ancak kamunun gündeminde kamuda esnek çalışma, uzaktan çalışma konusunda formül arayışları olsa da özel sektörde mesai saatlerinin azaltılması yönünde bir çalışma yok. Buradan hareketle de ‘mesai saati kısalıyor mu?’ sorusuna ‘hayır, kısalmıyor’ yanıtı verilebilir.

SADECE BİR ŞİRKET GEÇTİ

Öte yandan, haftada dört gün çalışma modeline geçen Türkiye’den de bir şirket de var. Akkök Holding Şirketleri’nden Aksa Akrilik, 200 beyaz yakalı çalışanı için dört günlük çalışma haftası denemesini başlattıktan bir yıl sonra Türkiye’de bu sistemi temelli benimseyen ilk şirket oldu. Akrilik elyaf üreticisi olan şirket, çalışanların maaşlarını veya sosyal haklarını değiştirmeden bu uygulamaya geçtiği duyurdu. Bu modeli 2024 Nisan itibarıyla kalıcı hale getiren şirketten yapılan açıklamaya göre, haftada dört gün mesai yapan çalışanlar, yine önceki gibi 08:00- 17:00 saatleri arasında çalıştı. Bu modelin başlamasının ardından, Aksa Akrilik’e yapılan nitelikli iş başvuruları yüzde 100 artış gösterdiği belirtildi.