İzin haklarınızı biliyor musunuz?

YAZ geldi. 9 günlük bayram tatili kapıya dayandı. Turizmciler ‘yerli turist’ diye çağırıp duruyor. Peki ama en az ya da en çok kaç gün izin kullanabilirsiniz? Yıllık izin hakkınız ne? Kullanmadığınız izinlerin bedeli ne?

Öncelikle şunu belirtelim, 26 Nisan 2016’da Resmi Gazete’de yayımlanan 6704 sayılı Torba Kanun’un yürürlüğe girmesi ile yıllık izin kullanımlarında değişikliğe gidildi. Yasa değişikliği öncesi yıllık iznin bir parçası 10 günden aşağı olmamak üzere en çok 3’e bölünebilirken, değişiklik sonrası yine bir parçası 10 günden aşağı olmamak üzere geri kalanı ise istenildiği kadar bölünebilecek. Yani kişi isterse 10+1+1+1+1 gün izin kullanabilecek. Bu da en çok milli ve dini bayramlarda köprü tatil yapmaya yarayacak gibi görünüyor. Prof. Dr. Erdem Özdemir, yeni düzenleme ile yıllık izinlerin kullanımının arttırılması ve biriken yıllık izinler nedeniyle işveren üzerinde bulunan mali yükün azaltılmasının hedeflendiğini söylüyor: “Zira önemli veya kalifiye personel ihtiyacının yüksek olduğu pozisyonlarda çalışan işçilerin uzun süreli izin kullanması mümkün olmuyordu, kısa süreli izin kullanımı da yasal düzenlemeye aykırı olduğundan izinler birikiyordu. Söz konusu kanun değişikliği ile kısa süreli izin kullanımlarının mümkün kılınması amaçlandı.

Bu durumun biraz daha işverenin lehinde olacağını söylememiz mümkün. İşverenler bu şekilde çalışanların talep ettikleri, yasal mazeretler dışında kalan özel mazeretler kapsamındaki izinleri yıllık izin kapsamında değerlendirebilirler.”

KİM, NE KADAR İZİN KULLANIYOR?
4857 sayılı İş Yasası’na tabi çalışanların yıllık ücretli izin süreleri minimum;

- 1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dahil) olanlar için 14 gün,
- 5 yıldan 15 yıla kadar olanlara 20 gün,
- 15 yıl ve daha fazla olanlara 26 gün.
- Yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri İş Kanunu’nda belirtilen sürelerden 4’er gün daha fazladır.
- Borçlar Kanunu’na tabi ev hizmetlilerinin yıllık izin süreleri, en az bir yıl çalışmaları kaydı ile yılda en az iki hafta.
- 18 yaşından küçük işçiler ile 50 yaşından büyük işçiler için ise en az üç haftadır.
- Basın İş Kanunu’na tabi çalışanlar en az bir yıl çalışmış olmak şartıyla, yılda 4 hafta, meslekteki hizmet 10 yılı aştıktan sonra 6 haftadır. Gazetecinin kıdemi işyerindeki hizmet süresine göre değil meslekteki hizmet süresine göre hesaplanır.
- Deniz İş Kanunu’na tabi gemi adamları da en az altı ay çalışmış olmak şartıyla 15 günlük yıllık ücretli izine hak kazanır. Hizmeti bir yıl ve daha fazla olan gemi adamlarının yıllık izin süresi yılda bir aydan az olamaz. Gemi adamı dilerse 7 güne kadar ücretsiz yol izni kullanabilir.
- Devlet memurlarının yıllık izin süresi, hizmeti 1 yıldan 10 yıla kadar (On yıl dahil) olanlar için 20 gün, hizmeti 10 yıldan fazla olanlar için 30 gündür.

Yıllık izinler, âmirin uygun bulacağı zamanlarda, toptan veya ihtiyaca göre kısım kısım kullanılabilir. Birbirini izleyen iki yılın izni bir arada verilebilir.

Cari yıl ile bir önceki yıl hariç, önceki yıllara ait kullanılmayan izin hakları düşer.

10 SORUDA YILLIK İZİNLER
Türkiye’de ne yazık ki çalışan hakkına saygı göstermeyen, izin haklarına riayet etmeyen işyeri çok. Diğer taraftan çalışanlar da haklarını bilmedikleri için savunamıyorlar. Avukat Hasan Erdem’e İş Kanuna’na tabi çalışanların yıllık izin haklarını sorduk: 

1- Kullanılmayan yıllık izinler ne oluyor, yanıyor mu, ücreti alınıyor?
Kullanılmayan yıllık izinler yanmaz, sonraki yıllara devrolur. Yıllık izin hakkının, ücrete dönüşmesi için iş sözleşmesinin son bulması şarttır.
Yıllık izin sürelerine ait ücret, sözleşmenin sona erdiği tarihteki son ücreti üzerinden kendisine veya (ölümü halinde) hak sahiplerine ödenir. Bu ücretin hesabında işçinin son kök ücreti esas alınır, sosyal haklar nazara alınmaz.

Gazetecilerinki farklı olarak her izne hak kazandığı geçmiş tarihlerdeki ücretleri baz alınarak hesaplanır. Ancak gazeteciye ödenmesi gereken kullanılmayan yıllık ücretli izin ücret toplamı, iki ile çarpılır.(5953 sayılı Kanun, Madde 29)

2- Ödenmemiş yıllık izinler için dava açmak istersek, zaman aşımı söz konusu mu?
İzin parasının talep edilememesi nedeniyle yıllık ücretli izin alacağının 5 yıllık zamanaşımı süresi, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar.

3- Çalışan birikmiş izinlerini bir kerede kullanabilir mi?
Yıllık izin isteminde, bulunan kişi hangi tarihler arasında kullanmak istediğini işverene bildirmekle birlikte, izin kullanım tarihlerinin belirlenmesi işverene bağlıdır. Karşılıklı mutabakat söz konusu olduğunda çalışan dilerse bir seferde birikmiş izin hakkını kullanabilir.

4- İzin öncesi çalışan avans talep edebilir mi?
İşveren, çalışana kullanacağı yıllık izin süresine ilişkin ücretini çalışanın izne başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak vermek zorundadır.

5- Çalışan yıllık izin döneminde başka bir işyerinde çalışabilir mi?
Çalışan yıllık ücretli izin zamanında ücret karşılığı başka bir işte çalıştığı takdirde, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret geri alınabilir.

6- Kısmi süreli çalışan izin hakkından nasıl faydalanır?
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar farklı işleme tabi tutulamaz ve yıllık ücretli izin hakkından tam süreli çalışanlar gibi yararlanır. Çalışan izin süresine denk gelen kısmi süreye ilişkin ücretine hak kazanır.

7- Tarafların anlaşması ile çalışanın izin kullanmaması buna karşın ücretini alması mümkün müdür?
Dinlenme hakkı Anayasal bir hak olup buna ilişkin düzenlemeler emredicidir. Çalışanın izin hakkından feragat etmesi anlaşma ile bunu ortadan kaldırması mümkün değildir.

8- Cumartesi iş gününden sayılır mı?
Cumartesi çalışılmayan işyerlerinde, cumartesi gününün yıllık izin süresinden sayılıp sayılmaması tam açıklık kazanmamakla birlikte, genel olarak İş Yasası uyarınca haftalık 6 işgünü esas alındığından, cumartesi de işgününden sayılır.

9- İznin kullanıldığına ilişkin ispat külfeti kimdedir?
İşveren yıllık izin kayıt belgesi tutmak zorundadır. Kayıtlarda ispat açısından işçinin izin kullandığına dair imzası bulunması gerektir.

10- Toplu izin nedir?
İşveren veya işveren vekili nisan ayı başı ile ekim ayı sonu arasındaki süre içinde, işçilerin tümünü veya bir kısmını kapsayan toplu izin uygulayabilir. Bu durumda izin kurulu, toplu izne çıkacak işçiler için aynı zamanda izne başlayacak izin sürelerine ve yol izni isteklerine göre her işçinin izin süresinin bitimini gösterecek biçimde izin çizelgeleri düzenler ve ilan eder.