İşverenden Z kuşağına ‘cezai şart’ kartı
Güncelleme Tarihi:
Çok sık iş değişten Z kuşağını elinde tutmak isteyen şirketlerin, işe alımlarda sözleşmeye artık daha çok ‘cezai şart’ maddeleri eklediği belirtiliyor. Uygulamayla, haklı bir gerekçesi olmadan işten ayrılan personelden tazminat talep edilerek, çalışma süreci boyunca şirketin aldırdığı herhangi bir eğitim ve sertifika varsa bunun da ücreti talep ediliyor. Konuyu değerlendiren uzmanlar ise davaların genellikle çalışan lehine sonuçlandığını, gençlerin bundan habersiz olduğunu ifade ediyor.
1997-2012 yılları arasında doğan ve ‘Z kuşağı’ olarak adlandırılan gençler artık iş hayatında. Teknolojinin içine doğan bu kuşak için iş; sadece bir gelir kaynağı değil, aynı zamanda yaşamlarının dengeli ve tatmin edici bir parçası olarak görülüyor. Konuyla ilgili yapılan araştırmalar, yoğun ve stresli iş ortamlarının, özellikle uzun çalışma saatlerinin, beklenmeyen fazla mesailerin ve iş yerinde sürekli yüksek performans baskısının işten ayrılma eğilimini artıran önemli sebepler arasında yer aldığını gösteriyor.
Araştırmalar Z kuşağının bir işte kalma süresi ortalama 2 yıl 3 ay gösterse de aslında gençlerin bu sürenin çok altında bir zaman diliminde bir işte kaldığı ifade ediliyor. Hal böyle olunca oldukça sık iş değiştiren bu kuşağı elinde tutmak isteyen şirketlerin İK servislerinin, ‘cezai şart sözleşmesi’ni daha çok kullanmaya başladığı belirtiliyor. Z kuşağının işten ayrılmasının önüne geçip, hızlı sirkülasyonun önlemek isteyen şirketler, masaya otururken sözleşmeye ‘cezai şart’ maddelerini de ekliyor.
YENİ MEZUN GENÇLER HEDEFLENİYOR
Taraflar arasında işe başlarken imzalanan söz konusu sözleşmeyle, çalışanın haklı bir gerekçe sunmadan iki yıldan önce işten ayrılmak istemesi durumunda işverene belli bir miktarda tazminat ödemesi isteniyor. Ya da şirket tarafından çalıştığı süre boyunca aldırılan eğitim ve sertifika giderlerinin ödenmesi talep ediliyor. Konuyu değerlendiren uzmanlar, söz konusu sözleşmenin her alanda yapıldığını daha çok yeni mezun olan gençlere imzalatıldığını söylüyor. Konuyla ilgili mahkemeye taşınan davaların genellikle çalışan lehine sonuçlandığını anlatan uzmanlar söz konusu sözleşmenin bile Z kuşağını durduramadığını ifade ediyor.
‘MAHKEME SÖZLEŞMEYİ GEÇERSİZ GÖRÜYOR’
Avukat-Arabulucu İlteriş Emiroğlu, cezai şart sözleşmesiyle işverenin tek taraflı bir düzenleme yapsa bile genellikle mahkemelerin sözleşmeyi geçersiz olarak adlettiğini ve işçi lehine sonuçlar aldıklarını söyledi. İlteriş Emiroğlu’na göre özellikle şu anda Z kuşağının çok hızlı bir şekilde işi terk etme potansiyeli olduğu için işverenler artık daha çok katılaştı ve caydırıcı olması açısından bu sözleşmeye sıklıkla başvurmaya başladı.
Peki yaptırım geçersiz sayılıyorsa neden ısrarla sözleşmeye ceza şartı konuluyor? İlteriş Emiroğlu bu soruyu şu şekilde yanıtladı: “Caydırıcı olsun, işçi bunu gördüğü zaman korksun, sözleşmesini fesih etmekten vazgeçsin, ağır bir cezai tazminat ödemek zorunda kalacağına ilişkin bir his uyandırılsın... Konulma sebeplerinden birkaçı bunlar. Çoğu işveren bu sözleşmelerin aslında geçersiz olduğunu zaten biliyor. Öte yandan sözleşmede belirlenen ücretle ilgili olarak bir kıstas yok. Mahkemeler ölçüt olarak işçinin son brüt maaşı üzerinden birkaç aylık maaşı kadar tazminat uygulayabiliyor. Ancak bu da çok olağanüstü bir durum olması halinde.”
EĞİTİM BEDELİ GERİ ÖDENEBİLİR
Ancak kanunda düzenlenen özel bir geçerlilik durumu olabileceğini de ekleyen Emiroğlu, “O da eğer işçi işe girdiğinde, işiyle ilgili kendisine birtakım eğitimler ve sertifikalar aldırıldıysa, işte bu noktada işçi iş akdinin başlangıcından itibaren iki yıl içerisinde haklı neden olmaksızın fesih ederse kendisi için ödenen bu eğitim bedellerinin, işveren tarafından tahsili mümkün oluyor. Bu da bu kanunun özel bir hali. İlk altı ay içerisinde işten çıkarsa yüzde 100’ünü, bir yıl içerinde çıkarsa yüzde 75’ini, ilk 1.5 yıl içerisinde çıkarsa yüzde 25’ini işverenin iade alabileceğine dair yargıtay kararları olduğu için bu işveren lehine kesin sonuç doğuran bir düzenleme” yorumunu yaptı.
Bu sözleşmeyle genelde çalışanın iki yıl rekabet etmeme hükümlülüğüne sokulduğunu anlatan Emiroğlu, daha uzun süre geçerli olmasının mümkün olmadığını söyledi. Söz konusu sözleşmenin her alanda uygulandığını ifade eden Emiroğlu, “Bu uygulama her daim vardı, sadece piyasada personel bulmak problemi yaşanmadığı için işçiyle işveren arasında sözleşmelerde yer alsa bile uyuşmazlık çıkmıyordu. Avukatla yürüyen şirketler, iş sözleşmelerinin içerisine rekabet ve işten erken ayrılma halinde cezai şart maddelerini her zaman koyarlardı” değerlendirmesinde bulundu.
GENÇLER HUKUKİ GERÇEĞİ BİLMİYOR
“Teknoloji ve yapay zekâ iş hayata girdi, genç nüfusun iş hayatına bakışı değişti ve artık kimseye eyvallahları yok, onun için işverenler artık bu noktada sadece şekli olarak sözleşmeye koymak dışında hukuki yollara başvurmaya da başladılar” diyen Emiroğlu, konuşmasını şöyle sürdürdü: “Taraflar arasındaki uyuşmazlık dava sayıları arttı. Hiçbir avukata danışmayan, bu konularda bilgisi olmayan gençler bu sözleşmenin hukuki bir geçerliliği olmadığını bilmiyor. Ancak buna rağmen işverenle davalık olmayı göze alıp çıkıyorlar.”
‘İMZALAMAK ZORUNDA KALMIŞ DA OLABİLİR’
Konuyu değerlendiren Avukat Faruk Aktay ise cezai şartın karşılıklık ilkesine dayansa dahi işçinin bu sözleşmeyi imzalamak durumunda kalmış olabileceğine de işaret etti. 6098 Sayılı Kanun’un 420. maddesinin ‘hizmet sözleşmelerine sadece işçi aleyhine konulan ceza koşulu geçersizdir’ hükmünü getirdiğini hatırlatan Aktay, “Bu itibarla hizmet sözleşmelerine sadece işçi aleyhine konulan cezai şartlar geçersiz, işçi lehine konulan cezai şartlar ise geçerli kabul ediliyor” diye konuştu.
‘HEDEF İSTİFAYI ÖNLEMEK’
İşverenin çalışanını kaybetmemek, rekabet edebilmek ve hızlı iş değiştirme sirkülasyonunu önlemek için cezai şart sözleşmesi uyguladığını anlatan Çalışma Ekonomisi Doktoru Murat Özveri de “Çalışanın sözleşmede belirlenen zaman diliminden önce işten ayrılması halinde belli bir miktar para ödemesi sözleşmeye madde olarak ekleniyor. Bu sözleşme pazarlık gücü olmayan özellikle yeni mezunların geneline uygulanıyor” diye konuştu. Özveri, söz konusu gençlerin piyasayı bilmediğini, biraz deneyim, bilgi ve çevre edindikten sonra daha düşük maaş ve daha zor koşullar altında çalıştırıldıklarını fark ettiğini söyledi. Gençlerin durumu fark ettikten sonra sözleşme bağlayıcı olduğu için işten ayrılamadığını anlatan Özveri, bu şekilde gençlerin emek gücünün istismar edildiğini savundu.