İşte işverenin eleman temininde güçlük çektiği meslekler

Yılların tartışma konusudur; işveren aradığı elemanı, çalışanlar da aradığı işi bulamaz. Bahsettiğimiz, sadece ara eleman sorunu değil; o işin bir başka boyutu. İşverene sorduğunuzda, ‘üniversite mezunu da olsa işi yapacak tecrübede eleman bulamıyorum’ açıklamasını yapıyor; çalışana sorduğunuzda, ‘o iş bana uygun değil’ cevabını veriyor. Bu tartışma beraberinde eleman temininde güçlük çekilen meslekler konusunu gündeme getiriyor. Peki, işveren neden aradığı elemanı bulamıyor, çalışan ne istiyor?

İŞKUR, eleman temininde güçlük çekilen meslekler üzerine çarpıcı bir araştırma yaptı. Araştırma 2023 yılını kapsıyor ve sadece eleman temininde zorluk çekilen meslekleri ortaya koymuyor, aynı zamanda işverenlerin neden aradığı elemanı bulamamasının nedenlerine de değiniyor. Araştırma sonucunda tüm işyerlerinden alınan bilgiler doğrultusunda toplam 204 bin 207 işyerinde 560 bin 128 kişilik pozisyonda temininde güçlük çekildiği tespit edildi.

Benzer bir araştırma 2022 yılında da yapıldı. 2022 yılında ise 131 bin 463 işyeri, 379 bin 616 eleman temininde güçlük çekmiş. Mukayese edildiğinde eleman bulamayan işyeri sayısı yüzde 55, bulunamayan elemen sayısında ise yüzde 47 artış yaşanmış. Bu da şu anlama geliyor, işyerleri eleman bulmakta her geçen sene daha da zorlanıyor.

Tabi bu aşamada akıllara bazı sorular takılıyor. Birincisi, hangi işletmeler eleman bulmakta zorlanıyor? İkincisi, işveren, neden aradığı elemanı bulamıyor? Üçüncü, işveren hangi elemanı arıyor ki, bulamıyor? Araştırma, soruların hepsine cevap getiriyor.

HANGİ ÇALIŞAN BULUNAMIYOR?

2-9 çalışanı olan işyerlerinde eleman temininde güçlük çekilen işyeri oranı yüzde 10.7 iken, 10-19 çalışanı olan işyerlerinde bu oran yüzde 20’lere, 20 ve üzeri çalışanı olan işyerlerinde ise yüzde 26’lara çıkıyor. Bu da şunu gösteriyor ki, çalışan sayısı fazla olan işyerleri, aradığı elemanı bulmakta zorlanıyor. Eleman temininde güçlük çeken işyeri oranının yüksek olması işgücü piyasasının arz ve talep tarafları arasında uyumsuzluğa işaret ediyor.

Peki, ağırlıklı hangi sektörler eleman temininde güçlük çekiyor. Araştırma da sektörler de tek tek tespit edilmiş ve imalat, toptan perakende ticaret ve inşaat sektörleri sıralamanın başında geliyor. Bu 3 sektörde, temininde güçlük çekilen kişi sayısı, toplam temininde güçlük çekilen kişilerin yüzde 70’ini oluşturuyor.

İşveren, hangi çalışanların temininde güçlük çekiyor. Araştırmaya göre, temininde güçlük çekilen kişiler, en çok sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışan meslek grubunda yer alıyor. Bu grupta temininde güçlük çekilen kişi sayısı geçen yıl 201 bin 480 kişi olmuş ve bu sayı, toplam temininde güçlük çekilen kişi sayısının yüzde 36’sını oluşturuyor. İkinci sırayı ise tesis ve makine operatörleri alıyor ki, bu meslek grubunda işveren 120 bin eleman bulamamış. Büyük işletmelerin temininde güçlük çektiği kişilerin yaklaşık yüzde 30’u tesis ve makine operatörleri, montajcılardan oluşuyor. Üçüncü sırayı ise hizmet ve satış elemanları alıyor. Sadece geçen yıl 77 binden fazla hizmet ve satış elemanı aranmış ama bulunamamış.

İŞTE O MESLEKLER

Yine araştırmaya göre temininde güçlük çekilen mesleklere bakıldığında; en fazla makineci (dikiş), garson, ahşap mobilya imalat ustası, gaz altı kaynakçısı, inşaat işçisi, satış danışmanı, tır-çekici şoförü, yük taşıma şoförü, akaryakıt satış elemanı ve çelik kaynakçısı mesleklerinde temininde güçlük çekildiği görülmüş. İşin daha da ilginci, bir önceki yılki araştırmaya bakıldığında da temininde güçlük çekilen mesleklerin hemen hemen aynı olduğu görülüyor. Bu da gösteriyor ki, son yıllarda yukarıda saydığımız meslekler işverenler için en çok aranan ama bulunamayan meslekler. 2023 yılında sıralamaya yeni olarak sadece ahşap mobilya imalat ustası ile gaz altı kaynakçısı girmiş. Mesela, son 5 seneye bakıldığında makineci ve servis elemanı en fazla temininde güçlük çekilen meslekler arasında ilk iki sırada yer alıyor. Sıralama değişmiyor.

İŞVEREN NEDEN ARADIĞINI BULAMIYOR?

Gelelim o kritik konuya; işverenlerin neden aradığı elemanı bulamadığına? Araştırma kapsamında işverenlere nedenleri sorulmuş. Temininde güçlük çekilme nedenlerine bakıldığında ilk üç sırada; meslekte işe yeterli başvurunun bulunmaması, gerekli mesleki beceriye sahip eleman bulunamaması ve yeterli iş tecrübesine sahip eleman bulunamaması nedenleri geliyor. Temininde güçlük çekilme nedenlerinde en düşük oranlar; işin geçici olması ve iş arayanların uzaktan çalışmayı tercih etmesi. Mesela nedenlerden biri de çalışma ortam ve şartlarının beğenilmemesi. Araştırmaya göre de makineci, zeytinyağı üretim elemanı, gazaltı kaynakçısı, çelik kaynakçısı, satış danışmanı gibi meslekler çalışma ortamını beğenmediği için eleman bulunamıyor. Makineci, garson, inşaat işçisi, satış danışması, soğuk demirci, temizlik görevlisi, oksijen ve elektrik kaynakçısı, konfeksiyon işçisi mesleklerine ise yeterli başvuru yapılamadığı için işveren eleman bulmakta zorlanıyor. Yani, bu mesleklerde kişiler çalışmak istemiyor.

İşte bu aşamada da temininde güçlük çekilme nedenlerinde her yıl mesleki nitelik ve iş tecrübesi nedenlerinin yüksek oranlarda ortaya çıkması Türkiye işgücü piyasasının önemli bir yapısal sorununu ortaya koyuyor.

İŞVEREN EN ÇOK BU ELEMANLARI BULAMIYOR

Sanatkarlar ve ilgili işlerde çalışanlar

Tesis ve makine operatörleri ve montajcılar

Hizmet ve satış elemanı

Nitelik gerektirmeyen meslekler

Teknisyenler, teknikerler

Profesyonel meslek mensupları

Büro hizmetlerinde çalışan elemanlar

Yöneticiler

Nitelikli tarım, orman ve su ürünleri çalışanları

NEDEN BULUNAMIYOR?

- İşe yeterli başvuru yapılmaması: %79.6

- Gerekli mesleki beceri/niteliğe sahip eleman bulunamaması: %79.6

- Yeterli iş tecrübesine sahip eleman bulunamaması: %73.6

- Talep edilen ücretin yüksek olması: %39.3

- Çalışma ortam ve şartlarının beğenilmemesi: %34

- Tehlikeli ve/veya çok tehlikeli meslek olması: %15

- Vardiyali çalışma olması: %12.8

- İşin belirli süre/mevsimlik/geçici olması: %12

- İş arayanların uzaktan çalışmayı tercih etmesi: %7.7