İstanbul'da kayıt dışı hayat

Aksaray’daki Turgut Özal Millet Caddesi’nde yürürken kendinizi farklı bir ülkedeymiş gibi hissediyorsunuz. Özellikle Yusufpaşa ve Fındıkzade tramvay durakları arasındaki bölümde, eğer Arapça bilmiyorsanız insanların ne konuştuğunu, dükkânların tabelalarında ne yazdığını anlamayabilirsiniz. Caddede biraz yürüdükten sonra Tarbuş isimli restorana giriyorum. Suriye yemekleri yapan bu restoranı, 2011’de Türkiye’ye yerleşen Muhammed Nizar açmış. Neyse ki, 3 senedir Türkiye’de yaşayan Mustafa Seydo Türkçe’yi baya ilerletmiş. Bana Nizar’i biraz beklemem gerektiğini belirtip bir çay ikram ediyor. Saat 16.30’a yaklaşırken, tek tük dolu olan masalar kalabalıklaşıyor. Çoğu genç yaşta Suriyeliler. Hepsi savaştan kaçıp Türkiye’ye gelmişler. Yarım bıraktıkları hayatlarına burada devam etmeye çalışıyorlar. Tabii, bunun için de para kazanmaları gerekiyor. Geçen ay Bakanlar Kurulu’nca imzalanarak yürürlüğe giren yönetmelikle beraber geçici koruma sağlanan yabancılara çalışma izni alma hakkı verildi. Buna göre, geçici koruma sağlanan yabancılar, giriş kayıt tarihinden 6 ay sonra çalışma izni almak için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na başvurabilecekler. Çalışma izni olmadan çalışan kişilere ve onları çalıştıran işverenlere ceza uygulanacak. Başbakan Yardımcısı ve Hükümet Sözcüsü Numan Kurtulmuş, Ocak’ta çalışma izni alanların sayısını 7.351 olarak açıklamıştı. Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu’nun (TİSK) Kasım ayında yayınladığı çalışmaya göre ise 400 bin Suriyeli kayıt dışı çalışıyor. işte Suriyeli Muhammed Nizar ile bu yönetmeliği ve Suriyelilerin Türkiye’deki çalışma koşullarını konuşmak için buluşuyoruz. Nizar, Suriye’deyken ilk işinin resim öğretmenliği olduğunu anlatıyor. Daha sonra Türkiye’den aldığı iş makinalarını Suriye’de satmaya başlamış ve bu işten çok iyi para kazanmış. İki ülkenin arası bozulduktan sonra bile bu işe devam etmeye çalışınca hainlikle ve casuslukla suçlanmış. O da mecburen Suriye’yi terk ederek Türkiye’ye yerleşmiş ve bir restoran açmış. Biz konuşurken Nizar’in yanında oturan Husam, Suriye’deyken eczacılık yapıyormuş. Şu anda ise bir fırın müdürü. Benim yanımda oturan kuzeni ise Suriye’deyken diş hekimi imiş. Şimdi Türkiye’de bir dernekte çalışıyor.

Yüzde 10 kota
Suriyeliler en çok tekstil atölyelerinde, sanayide, inşaatlarda, lokantalarda çalışıyor. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) verilerine göre 2015’de kurulan 4.729 yabancı ortak sermayeli şirketin 1.599’u Suriye ortaklı. Çalışma izni yönetmeliğine göre bir işyerindeki geçici koruma sağlanan yabancı sayısı, Türk vatandaşı sayısının yüzde 10’unu geçemiyor. Ücret ise asgari ücretin altında olmayacak. Nizar, Suriyelilerin çok düşük ücretlere çalıştığını anlatıyor. Çalışma izni uygulaması bu noktada olumlu. Ancak, kota uygulaması Suriyeli ortaklı firmaları zor durumda bırakıyor. Kotanın sektöre göre değişmesi gerektiğini savunuyor.

Nizar’in görüşlerini aldıktan sonra Mustafa Seydo ile beraber aynı caddede, birkaç yüz metre ilerideki bir tatlıcıya doğru gidiyoruz. Yürürken bana Suriye’deyken meyve suları satan bir dükkânda çalıştığını anlatıyor. 3 yıl önce Türkiye’ye geldiğinde önce bir tekstil atölyesinde iş bulmuş. Ancak, atölyenin sahibi “Sen bu işi yapamıyorsun” diyerek 2 gün sonra işten çıkarmış. Daha sonra Nizar’in yanında işe başlamış. Mustafa, abisinin de bir tekstil atölyesinde çalıştığını belirtiyor. Benim görüşme talebime ise abisi telefondan olumsuz yanıt veriyor. Bu sırada tatlıcıya varıyoruz.

Çok düşük ücrete çalışıyorlar
3 yıl önce Türkiye’ye gelerek tatlıcıyı açan Fuad, çalışma izni çıkmasından memnun. Bu sayede Suriyelilerin yasal olarak çalışabileceklerini belirtiyor. Ancak, o da şuanda tekstil ve inşaat başta olmak üzere birçok Suriyeli’nin çalışma izni olmadan çok düşük maaşlara çalışmak zorunda kaldığından bahsediyor. Fuad’in etrafındaki tanıdıklarından bildiği kadarıyla ücretler 500-1.000 TL arasında değişiyor.

HAYALİ FABRİKA
İstanbul’un farklı bir bölgesinde görüştüğümüz Muhammed Murad ise karısı ve üç çocuğuyla birlikte 3 yıl önce Türkiye’ye sığınmış. Halep’te okul servislerinde şoförlük yapıyormuş. Türkiye’de ise oturma izni var ancak ağır vasıta ehliyeti olmasına rağmen şoförlük yapma izni olmadığından kendi işini yapamıyor. Muhammed musluk imalatı yapan bir fabrikada iş bulup ayda 1.000 TL ücretle sigortasız sabah 8’den akşam 7’ye kadar günde 11 saat çalışmış. Son 6 aydır da günde 65 TL yevmiye ile inşaatlarda çalışıp harç karıyor, sıva taşıyor. Yazın İzmir’de günlük 40 TL yevmiye ile meyve de toplamış. Evin 9, 15 ve 19 yaşlarındaki üç oğlundan ortanca ve büyük de iş bulabilirlerse çalışıyor. Ortanca oğlan bu aralar bir konfeksiyon atölyesinde haftalık 170 TL yevmiye ile çalışıyor. Büyük oğlanın ise işi yok. Kardeşleri Almanya’ya giden Muhammed’in en büyük hayali bir fabrikada düzenli aylığı olan bir iş bulabilmek.

Ücrette iyileşme olacak
Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği (SGDD) temsilcileri, çalışma izni ile birlikte kayıtlı çalışanlar için
çalışma hayatındaki hak kayıplarının önüne geçilebileceğini ve iş güvenliğinin artacağını düşünüyorlar. Bunun yanında, ücretlerde iyileşme, işverenlerin rahatlıkla ve yasal olarak çalıştırabilmesi sağlanmış olacak. Çalışma hayatına dâhil olan Suriyelilerin sosyal hayata uyumu da kolaylaşak. Ancak, temsilcilere göre çalışma izninden bağımsız bazı etmenler Suriyelilerin işe alımında negatif bir etkiye neden olabilir. Suriyelilerin tercih edilme sebepleri arasında işçi maliyetlerinin azlığı, vergiden kaçma gibi nedenler vardı. Çalışma izni yönetmeliği ile işveren bunlardan yoksun olacak. Ayrıca, kültürel farklılıkların verime olumsuz etki edebileceği gerekçe gösterilebilir. Bu önemli adımın başka adımlarla (dil eğitimleri, meslek kursları vb.) desteklenmesi önemli.

Uygulanacak cezalar
Çalışma izni olmaksızın çalışan geçici koruma sağlanan yabancılara ve bu kişileri çalıştıranlara 4817 Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun ilgili hükümleri uygulanacak. Buna göre:

- Bildirim yükümlülüğünü süresi içinde yerine getirmeyen bağımsız çalışan yabancı ile yabancı çalıştıran işverene her bir yabancı için 440 TL,
- Çalışma izni olmaksızın bağımlı çalışan yabancıya 881 TL
- Çalışma izni bulunmayan yabancıyı çalıştıran işveren veya işveren vekillerine her bir yabancı için 8.848 TL
- Çalışma izni olmaksızın bağımsız çalışan yabancıya 3.536 TL ceza uygulanacak.