Güneş Sistemi'nde 10. gezegen mi bulundu!

Gezegen - Cüce Gezegen

Uluslararası Astronomi Birliği’nin 2006 yılında yaptığı tanıma göre bir cismin gezegen olabilmesi için 3 şartı sağlaması gerekiyor.

1) Küresel olmalı,

2) Güneş etrafında bir yörüngesi olmalı,

3) Kendi yörüngesi üzerinde en büyük kütleli cisim olmalı ki yörüngesini temizleyebilsin.

İşte bu son madde 2006 yılında Pluton’un başını yaktı ve gezegen kategorisinden cüce cezegen kategorisine alındı. Yani yukarıdaki 3 şartın ilk 2’sini sağlayıp 3. şartı sağlamayanlar cüce gezegen olarak adlandırılıyor.

Gözlem araçları, yıldız ve gezegen oluşum teorileri her geçen gün gelişim gösteriyor. Bu sayede daha duyarlı gözlemler yapabiliyor ve milyonlarca yıl sürebilen yıldız ve gezegen oluşumları hakkında daha kesin öngörülerde bulunabiliyoruz.

Geçtiğimiz yıllarda Güneş Sistemi’nde 9. gezegenin olduğu yönünde bir çalışma yayınlanmıştı. Ancak binlerce yıllık yörünge dönemine sahip bu olası gezegen Güneş’e çok uzak olduğu için sistemdeki etkisi çok küçük. 9. gezegen nedeniyle Güneş Sistemi’nin 1 milyar yılda ancak birkaç derece sallanma gösterdiği düşünülüyor. Bu gezegen 10 Dünya kütlesinde olabilir.

Birkaç gün önce açıklanan bir çalışmaya göre Arizona Üniversitesi’nden iki bilim insanı Güneş Sistemi’nin dışında yer alan ve sistemi bir simit gibi saran Kuiper Kuşağı’nın  yörünge düzlemini bir cismin büktüğünü öngören bulgulara ulaştılar (ilgili makale). Hesaplamalar Güneş’ten yaklaşık 60 Astronomi Birimi (AB) uzaklıktaki Mars büyüklüğünde bir kütlenin bükülmeyi gerçekleştirebileceğini öngörüyor. Yani 10. Gezegen olmaya aday cisim Güneş’ten yaklaşık 9 milyar km uzaklıkta (1 AB = 150.000.000 km) uzaklıkta yer alıyor olabilir.

1 trilyon öte-gezegenin olabileceği galaksimiz Samanyolu’nda gezegen avına devam ediyoruz. Geçtiğimiz yıl bize en yakın yıldız Proxima Centauri (yaklaşık 40 trilyon km uzaklıkta!) çevresinde dolanan ve yüzeyinde sıvı su barındırabilecek bir öte-gezegenin varlığı kanıtlandı. Bu yılın Şubat ayında ise ilk kez bir yıldız etrafında dolanan Dünya boyutunda 7 öte-gezegen keşfedildiği açıklanmıştı (Bkz. Trappist-1 ). Geçtiğimiz günlerde uzaydaki gezegen avcısı Kepler teleskobunun yeni verileri açıklanmış ve 219 yeni öte-gezegen adayının bulunduğu bildirilmişti. Daha ilginci ise bu öte-gezegenlerin 10 tanesi karasal ve yıldızına uzaklığına bakıldığında yaşanabilir bölgede yer alıyorlar. Yani bunlar Dünya benzeri öte-gezegenler. Bugüne kadar belirlenen öte-gezegen sayısı an itibarıyla 3689 ve bunlar içerisinde yaşam barındırabileceğini düşündüğümüz öte-gezegen sayısı ise 52. Bize en yakın yaşam barındırabileceğini düşündüğümüz öte-gezegenlerden birkaç tanesi ise aşağıdaki resimde gösteriliyor.

Yeri gelmişken son günlerde yayılmaya devam eden bir dedikoduya da yanıt verelim. Dedikoduya göre NASA yakın bir zamanda Dünya dışı zeki canlı bulunduğunu işaret eden ciddi bir delili kamuoyu ile paylaşacak. Bu dedikodunun geniş kitlelere ulaşmasının nedeni yukarıdaki açıklamayı ünlü hacker grubu Anonymous’un yapmış olması. Yapılan açıklamada en fazla atıf yapılan konuşma ise NASA çalışanı Thomas Zurbuchen’e ait. Kongre üyeleri karşısında konuşma yapan Zurbuchen gelecek uzay projelerinin ne kadar mükemmel olduğunu olabilecek en ilgi çekici şekilde açıklayıp aşağıdaki gibi bir cümle kullanınca bazı kişiler bunu ‘Dünya dışı zeki canlı bulundu’ olarak yorumlamış. Zurbuchen aynen şunları söylüyor: “Taking into account all of the different activities and missions that are specifically searching for evidence of alien life, we are on the verge of making one of the most profound, unprecedented, discoveries in history.” Elbette bu cümleler kongre üyelerini etkilemek için kullanılmış klasik NASA cümleleri. Ve elbette gelecekte hayata geçecek projeler gerçekten çok ilgi çekici ve yanıt bekleyen birçok soruya açıklık getirebilecek nitelikte. Ancak böyle bir cümleden ‘Uzaylılar buraya geliyor’ diye bir anlam çıkarmak doğru değil. Bu yanlış anlaşılma üzerine Zurbuchen sosyal medya hesabından daha net bir açıklama yapmak zorunda kaldı. Sonuç olarak henüz gezegenimize ne gelen var ne giden...

Uzay bilim ve teknolojilerinde uzun bir süredir gösterilen ilerlemeler astronominin en önemli sorularından birine yanıt bulabilmemiz için uğraşıyor: Evren’de yalnız mıyız? Her geçen gün gelişen teknolojinin bize sunduğu gözlem araçları bu sorunun yanıtına daha da yaklaşabilmemizi sağlıyor. Bunlardan biri de gelecek yıl uzaydaki yerini alacak olan James Webb Uzay Teleskobu (JWST). Bu teleskop öte-gezegen atmosferlerinde eğer varsa su, metan, oksijen, ozon ve diğer bileşiklerin parmak izlerini arayacak. JWST ayrıca atmosferdeki sıcaklık ve yüzey basıncını da analiz edecek. Tüm bunlar bir gök cisminin bildiğimiz anlamda hayat barındırması için gerekli parametreleri oluşturuyor.

2018’de bir başka öte-gezegen avcısı The Transit Exoplanet Survey Satellite (TESS) faaliyete geçecek. 2020’lerde ise The Wide Field Infrared Survey Telescope (WFIRST) uzaya gönderilecek. Bu teleskop ilk kez yıldızının ışığı ile parlayan öte-gezegenlerin görüntülerini elde edecek. İlerleyen yıllarda ise daha da duyarlı ve gelişmiş başka teleskoplar faaliyete geçecek.

Evren’nin yapısı ve onun içindeki yerimizi bir nebze olsun idrak edebilenler için şu koca kozmik denizde yalnız olduğumuza inanmak zor gelebilir. Ama bilim ile inanç çok farklı iki şeydir. An itibarıyla Dünya dışı bir yaşam olduğunu gösterir bilimsel bir kanıt söz konusu değil (Bkz. Nerede Bu Uzaylılar?). Ancak son yıllarda elde edilen ilginç bulgular bu yüzyıl içerisinde muhtemelen kendi Güneş Sistemi’miz içerisinde bir gök cisminde Dünya dışı yaşam bulunabileceğinin işaretlerini veriyor. Dilerim o anı görebilecek kadar yaşarız. İşte o ana kadar bildiğimiz tek şey var: Evren’de şimdilik yalnızız...

Son zamanlarda artış gösteren öte-gezegen sayısı nedeniyle sosyal medya üzerinden gerçekleştirdiğim bir anketin sonucunu da paylaşayım. Ve akabinde hemen sorayım: Acaba sizin yanıtınız ne olurdu? Ve neden?

Bilim, mantık ve sevgi yol göstericiniz olsun...

Twitter/astronomTurk