Çok konuşulacak araştırma... Zeus Sunağı nasıl kaçırıldı?
Güncelleme Tarihi:
Carl Humann tarafından 1869–1884 yılları arasında Berlin’e kaçırılan Zeus Sunağı ile ilgili Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Ali Sönmez çok konuşulacak bir araştırmaya imza attı. Almanların “Sultanın izniyle götürdük” savunmasına karşılık 1869 ile 1878 yılları arasında 9 yıl boyunca Humann’ın kaçak kazı yaptığını belgeledi.
UNESCO Dünya Kültür Mirası olarak kabul edilen Bergama antik kentinden kaçırılan Zeus Sunağı bugün Berlin Müzesi’nin duvarlarını süslüyor. Eşsiz eserin 1870’li yıllarda Almanya’ya o dönem yol mühendisi olarak ülkemizde çalışan Carl Humann tarafından kaçırıldığı biliniyordu. Ancak Almanya eserin Osmanlı dönemi yöneticileri tarafından kendilerine satıldığını ileri sürerek kaçırılma olayını hiçbir zaman kabul etmedi. Türkiye’de bu konuda geniş bir araştırma yapılmadığından Almanya’nın savunması hep kabul gördü. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Ali Sönmez, Osmanlı arşivlerine ve İstanbul Arkeoloji Müzesi arşivlerine girerek o dönemdeki yazışmaları inceledi. Araştırmasını ‘Yitik Miras Zeus Sunağı’ ismiyle kitaplaştıran Doç. Dr. Sönmez, “Ortaya çıkan gerçek, Zeus Sunağı’nın yarıdan fazlası kaçak yollarla götürülmüş olduğudur” dedi.
KAZI 9 YIL SÜRMÜŞ
Humann’ın kaçak kazılar sürdürdüğünü belirten Sönmez, “Humann, diğer antikalarla birlikte, ne olduğunu bilmeden Zeus Sunağı’na ait rölyef parçalarını da buldu ve bu eserleri yine kaçak yollarla Berlin’e gönderdi. 1869-1878 arasındaki 1871 senesinden itibaren Almanya’nın bizzat görevlendirmesiyle Humann, Bergama’da kaçak kazı yaparak Zeus Sunağı parçaları başta olmak üzere pek çok eseri kaçak yollarla Almanya’ya gönderdi.”
ÖNCE KAÇIR, SONRA İZİN AL
Eserlerin önemli bir kısmı yurtdışına götürüldükten sonra1878 yılında izin alınarak kazıya başlandı. İzinli yapılan kazılarda çıkan eserlerin de Osmanlı tarafına kalan kısmı için yani üçte bir bulan tarafa üçte ikisi Osmanlı’ya kalacaktı. Almanya bu eserlerin de koleksiyonun bütünlüğü açısından kendilerine verilmesini teklif edip siyasi ve diplomatik baskı yapınca eserler 20 Ağustos 1879’da 20 bin frank bedel karşılığında Almanya’ya terk olundu. İkinci sezon kazısından çıkan eserler de 28 Temmuz 1881 tarihinde yine 20 bin Frank karşılığında Almanya’ya devredildi.
OSMANLI’DAN ESERLERİ SAKLADI
Carl Humann’ın izini arşiv belgelerinden takip eden Doç. Dr. Sönmez, “1867 senesinde Dikili-Karaağaç ve Balıkesir-Bandırma yolu inşaatı imtiyazı büyük kardeşi Franz Humann’a verilince, ofisini ilk olarak Ayvalık’a daha sonra 1869’da Bergama’ya taşıdı. Daha sonra kaçak kazılara başladığını görüyoruz. Ortaya çıkardığı eserleri Osmanlı Devleti’nden saklayarak kendince küçük çaplı bir müze dahi kurmuştu” dedi.
‘BÜYÜK SORUNLAR YAŞIYORDUK’
Doç. Dr. Sönmez arşiv belgelerine bakarak bu satın almaları şöyle yorumladı: “Almanya açısından bu isteklerini elde etmesini sağlayacak şartlar 1878 senesine gelindiğinde oluşmaya başladı. O nedenle izin de bu tarihte verildi. Balkanlar’da birçok isyanla boğuşan, Rusya’ya karşı 1877-1878 (93 Harbi) savaşını kaybeden ve ekonomik olarak büyük sorunlar yaşayan Osmanlı Devleti bu tarihlerde, Almanya’nın iktisadi, siyasi, askeri ve kültürel nüfuz alanına girmeye başlamıştı.”