Zeugma’nın gizli babası

Silicon Vadisi'nin efsane şirketlerinden Hewlett-Packard'ın ikinci kuşak sahibi David Packard, Zeugma'nın kurtarılması için 5 milyon dolar verdi. Amerikalı multimilyarder, gerekirse yardımı 10 milyon dolara çıkarabileğini söyledi.

DÜNYANIN sayılı şirketlerinden Hewlett Packard'ın ikinci kuşak sahibi David Packard'ın mayıs ayı başlarında New York Times'da Zeugma yazısını okumasıyla başladı herşey. Roma'nın doğu sınırındaki son durağı Antik Kent Zeugma, bir süre sonra Birecik Baraj suları altında kalacaktı.

David Packard, şirketin başına geçmeden UCLA ve Chapel Hill'de eski Yunan ve Latince Profesörü ve gerçek bir arkeoloji tutkunu. Dahası kurduğu Packard Humanities Institute, dünyadaki arkeolojik çalışmaları desteklemek için yıllık 100 milyon dolarlık bütçesi var.

New York Times Gazetesi'ndeki haberi okur okumaz David Packard, Harvard Üniversitesi'nde, Vehbi Koç Türk Etüdleri Profesörü olan yakın dostu Osmanlı Tarihçisi Cemal Kafadar'ı aradı. Zeugma için ne yapılabileceğini sordu. Hem para vermeye hazırdı, hem de kazıları hızlandıracak bir ekip göndermeye. Kafadar, Güneydoğulu kadınlarla yaptığı çalışmalar nedeniyle bölgeyi çok iyi tanıyan Anakültür Başkanı Ceylan Orhun ile temas kurdu. Ceylan Orhun GAP İdaresi Başkanı Dr. Olcay Ünver'e Packard'dan sözetti.

Packard, Kafadar, Orhun, Ünver dörtlüsü arasında bir hafta içinde telefon ve e-posta trafiği yaşandı. Nihayet GAP İdaresi'yle Packard Humanities İnstitute arasında 8 Haziran'da bir protokol imzalandı.

Protokole göre, David Packard, 2000 yaz ve güz dönemlerini kapsayan Zeugma acil kurtarma çalışmaları için 5 milyon dolar veriyordu. Gerekli olduğu takdirde bu miktar 10 milyon dolara tamamlanabilecekti.

Antik kent, sahipsiz değildi artık.

Benim değil babamın resmini kullanın

David Packard e-posta ile kendisinin bir resmini ulaştırması ricasını nezaketle reddetti. Gönderdiği e-postada gerekçesini şöyle izah ediyordu:

‘‘Yıllardan beri basınla olan ilişkilerimde şunu öğrendim. Gazeteler Packard Humanities İnstitue'un projelerini illa bir kişiyle özdeşleştirmek istiyor. Oysa ben Zeugma'ya kişisel bir yardımda bulunmuyorum. Bu yardım vakfın arkeolojik programıyla ilintili ve ben vakfın başkanıyım. Ama editörünüzün illa ki bir resme gereksinimi varsa babamın resmini kullanabilirsiniz. Neticede Hewlett-Packard Şirketi'nin kurucusu odur ve onun başarısı sayesinde ben bu vakfı kurabildim ve Zeugma'ya ulaşabildim’’

Türkiye’de yapacak daha çok şey var

Türk basını Packard'ın yardımını şöyle bir geçiştirdi. Arkeoloji düşkünü zengin Amerikalı, nedense pek merak uyandırmadı. Protokolün imzalanmasından hemen sonra Packard ile konuşmanın yollarını araştırırken, yakınlarından basına demeç vermeye pek meraklı olmadığını öğrendim. Packard ortalıkta görünmesini sevmeyen, gerçek bir kültür düşkünüydü. Ona ulaşmak kolay olmadı. Olcay Ünver'in söylediğine göre, Zeugma'yla yakından ilgilenen Amerikan CBS Televizyonu da Packard'ın peşine düşmüş ancak ulaşamamıştı. Kafadar ve Orhun'un girişimleri sayesinde Packard, Hürriyet'e demeç vermeye ikna oldu. Packard ile California'da Silicon Vadisi'ndeki evinden telefonla konuştuk.

Çalışmaları daha yakından izlemek için Türkiye'ye gelecek misinis?

Evet. Eylül ayı başlarında gelmek istiyorum.

Daha önce Türkiye'yi ziyaret ettiniz mi?

İki kez İstanbul, bir kere de Bodrum'a gittim. İstanbul'a ilk gelişim 1960 yılındaydı. O zamanlar 20 yaşında üniversite öğrencisiydim. İstanbul güzelliğiyle beni çarpmıştı. Boğaziçi, yalılar, bahçeli ahşap evler, gördüğüm herşeye vurulmuştum. Sonra bir-iki yıl önce Profesör Cemal Kafadar ile ortak yürüttüğümüz bir proje için yeniden geldim İstanbul'a... Tanıyamadım kentinizi. Çok hüzünlendim.

Sanıyorum Zeugma Girişimi diye yeni bir grubun çalışmalarından haberdarsınız. Grup sponsor arıyor ancak bildiğim kadarıyla sizin verdiğiniz 5 milyon dolar Zeugma'da halen yürütülmekte olan çalışmalar için yeterli. GAP İdaresi'yle imzaladığınız protokolde gerektiği takdirde daha fazlasını da verebileceğinizi söylüyorsunuz.

Evet Packard Vakfı, projenin yararlarına ikna olduğu takdirde yılda 10 milyon dolara kadar verebilir. Aldığım bilgilere göre Zeugma projesi bu durumda iyi yürüyor ancak ben Türk işadamlarının bu girişimlerini kesinlikle destekliyorum. Zeugma Girişimiyle ortak projelerde çalışabiliriz. Birşey daha var Türkiye'de sadece Zeugma yok ki.. Bu projede edindiğimiz deneyimleri başka projelere da tatbik edebiliriz. Para vermek istiyorlarsa ne álá... Türkiye'de yapacak daha çok şey var. Biz Packard Humanities İnstitute olarak herşeye, her türlü işbirliğine açığız. Arnavutluk, Kırım ve İtalya'da Pompei yakınlarında arkeolojik çalışmalarımız sürüyor.

Gaziantep’e Mozaik Müzesi kurmak istiyoruz

Zeugma'nın nasıl farkına vardınız?

New York Times'taki yazı ilgimi çekti.

Oysa antik kentle ilgili ilk yazı The Economist'te çıkmıştı.

Doğru Economist okuduğum halde o yazı dikkatimden kaçmıştı. Daha sonra bir arkadaşım söz etti ondan. Herneyse, yazıyı okuyunca söylenenlerin doğruluğunu kontrol etmek için yakın dostum Profesör Kafadar'ı aradım. Daha sonra Ceylan Orhun ile e-posta vasıtasıyla konuştuk. Orhun aracılığıyla Olcay Ünver'e ulaştım. Zeugma ile ilgili anlatılanlar son derece ilginçti.

Oraya gitmeden yardım etmeye nasıl karar verdiniz...

Zeugma'dan haberdar olan, yıllar önce orada çalışmış olan arkeolog David Kennedy'yi buldum ve yeniden oraya dönmesini rica ettim. Arnavutluk'ta Packard Humanities İnstitute adına büyük bir arkeolojik projeyi yürütmekte olan yakın dostum arkeolog Richard Hodges'u da bölgeye gitmesi için ikna ettim. Neticede her ikisi haziran ayı başlarında Zeugma'ya gittiler. Daha sonra oradaki çalışmaları koordine etmesi için Oxford Arkeolojik Birimi'yle temas kurduk. Kaybedilecek zaman yoktu ve en önemlisi kazılardan çıkarılan mozaik ve freskoların en iyi şekilde restore edilmesi ve korunması gerekiyordu. Bu arada şunu ilave etmek istiyorum ilerde bir Gaziantep Mozaik Müzesi'nin kurulmasını da desteklemek istiyoruz.

Zeugma'da çalışanlar arasında önemli mozaik uzmanları var.

Evet Roberto Nardi. Kendisi İtalyandır ve mozaik konusunda bir numaradır. Beraberinde 20 ila 25 kişilik bir ekiple çalışıyor.

Rob Early:

Yüzde 70'i daha toprak altında

Zeugma'da 200 kadar Türk, İngiliz, Fransız ve İtalyan arkeoloğun çalışmalarını koordine eden Oxford Arkeolojik Grubu'nun başında İngiliz Rob Eary var. GAP İdaresi'nin geçtiğimiz günlerde Ankara'da yaptığı basın toplantısına katılan Rob Early, B Bölümü'nde kazıların 4 Ekim tarihinde tamamlanacağını söyledi. Early'ye göre, henüz kazılmayan C Bölümü'nde Zeugma'nın yüzde 70'i var. Rob Early ‘‘C Bölümü'nde ne bulmayı umuyorsunuz’’ sorusuna ‘‘Kentin merkezi orada olabilir’’ yanıtını verdi.

Dr. Olcay Ünver:

Zeugma için para sıkıntımız yok

GAP İdaresi Başkanı Dr. Olcay Ünver, Packard Vakfı'nın sağladığı 5 milyon dolar ile Zeugma'nın A Bölümü'nden çıkarılan eserlerin konservasyonu ve restorasyonun yapıldığını ayrıca B Bölümü'ndeki çalışmaların tamamlanabileceğini söyledi. Ünver, ‘‘Şu anda Zeugma'daki çalışmalar rahatlıkla yürüyor. Herhangi bir para ve eleman sıkıntısı yok’’ dedi. Ünver'ın verdiği bilgilere göre, C Bölümü'nde fıstık bahçeleri olduğu için kazılara başlamak ancak istimlak ile mümkün olabilecek.

Ceylan Orhun Packard'ı Zeugma ile buluşturdu

Güneydoğulu kadınlarla ilgili projeler üreten ANAKÜLTÜR Başkanı Ceylan Orhun, David Packard'ın Profesör Cemal Kafadar'dan sonra ilişki kurduğu ikinci kişi oldu. Orhun sayesinde, Packard, Zeugma'da Kültür Bakanlığı'nın çalışmalarını destekleyen GAP İdaresi'ne ulaştı.