Zehirli, ama vazgeçilmez

Kimyasal maddelerın bazıları, tek başlarına olağanüstü zehirli ve zararlı. Ama bir yönleriyle de uygarlık için vazgeçilmez önem taşıyorlar. Bu zararlı kimyasal maddelerin bazıları, başkalarının bize aşık olmasını sağlamaktan hayatımızı kurtarmaya kadar, pekçok alanda kullanılıyor. Türkiye'nin en iyi bilim dergilerinden Focus, nisan sayısında zehirli, ama vazgeçilmez kimyasalları inceledi.

AZİD

Hava yastığı patlatıcısı

Herhangi bir kaza sırasında arabanın içindeki hava yastıklarını ‘‘azid’’ adlı kimyasal madde harekete geçiriyor. Alıcı arabadan aldığı tehlike sinyallerini, çarpmayla aynı anda alıyor ve hava yastıklarının açılması için gerekli olan 250 gr sodyum azidin patlamasını sağlayacak elektrik akımını veriyor.

XYLİTOL

Dişleri çürütmüyor

Diş çürümesine neden olmayan bu tatlandırıcı, bugün şekerleme ve çiklet sanayiinin baş tacı. Bakteriler bu maddeyi ayrıştıramadıkları için asit üretip dişlerin çürümesine neden olamıyorlar. Xylotil'e ‘‘huş ağacı şekeri’’ de deniyor. Çünkü bu maddenin çoğu Finlandiya'daki huş ağaçlarından elde ediliyor. Aynı zamanda çilek, böğürtlen ve sarı erikte de bulunuyor.

GALYUM ARSENİD

En iyi yarı iletken

Galyum arsenid, bilgisayar teknolojisinin umut kaynağı. CD ve cep telefonlarında kullanılan lazerler, bu maddeden üretilmeye başlandı bile. Mars'a gönderilen uzay araçlarının lazerleri galyum arsenidden yapıldı. Bu madde, silikondan daha kullanışlı, çünkü yüzeyinde daha fazla elektron kayabiliyor. Bu nedenle geleneksel slikon mikroçiplerden daha fazla bilgi depolanmasını sağlıyor. Ama üretilmesi çok pahalı.

LİTYUM

Küçük, hoş sakinleştirici

Tüm metallerin en hafifi olan lityum, bugün pil üretiminde yaygın olarak kullanılıyor. Bu madde, yüksek voltaj taşıyabiliyor ve hafif metal alaşımlarda, yağlarda, camda ve nükleer bombalarda alüminyumla birleşerek kullanılabiliyor. 19'uncu yüzyılda sodaların manik depresif hastaları sakinleştirdiği görülmüştü. Günümüzde yapılan araştırmalarda sodanın lityum tuzu açısından zengin olduğu anlaşıldı. Lityum, bugün de aynı hastalık için kullanılıyor.

BUCKMİNSTER FULLERENE

Deli karbon mucizesi

Henüz yeni keşfedilen bu madde, grafit ve elmas gibi bir kömür türü... Ama iki akrabasının aksine kalıcı değil, çünkü oksijenle reaksiyona giriyor. 60 karbon atomu ihtiva eden bu madde, Harry Kroto, Robert Curi ve Richard Smalley'ye 1996 Nobel Kimya Ödülü'nü ve 300 milyar TL kazandırdı. Özel yapısı ve yarı iletkenliği nedeniyle geleceğin en popüler inşaat malzemesi olarak kabul ediliyor...

VALYUM

Mutluluk veren hap

En çok bilinen anti-depresan... Asıl adı ‘‘diezepam’’ olan bu madde, kasları gevşetiyor. Bu nedenle de ameliyat öncesi hastalara veriliyor. Beyin faaliyetlerini rahatlatıyor, sinir bağlantılarını dondurarak gereğinden fazla çalışmalarını önlüyor. Böylece endişe ve depresyon engelleniyor. Sinir hastalarında da kullanılıyor. Ama alkolle karıştırıldığında vücuda çok büyük zarar veren valyum, bu şekilde ölüme neden oluyor.

KEVLAR

Süper güçlü kalkan

Bu plastik madde, kurşun geçirmeyen yelek yapımında kullanılıyordu. DuPont firması çalışanlarından Stephanie Kwolek tarafından 1965 yılında bulundu. kevlar ateş geçirmiyor, esnek, hafif ve çok sağlam. İpliklerin arasına işlenip ısıya tutulduğunda çok daha güçlü oluyor. Bu işlemler sonucu elde edilen yeni yün, uzay elbiselerinde, güvenlik eldiven ve giysilerinde, Formula 1 yarışçılarının elbiselerinde kullanılıyor. Çelikten 5 kat daha güçlü. Bu nedenle tankerlerin bağlandığı ihler için ideal.

FLUORİN

Küçük ölümcül yakıcı

Elementlerin en reaktifi. Çelik yün bile fluorinle birleştiğinde alev alev yanıyor. 1937'de kimyager Roy Plunkett tarafından icat edilen ve bir plastik türü olan teflonun içinde bol miktarda fluorin bulunuyor. Tahrip edilemez bir madde olan teflon ise uzay araçlarında, koruyucu elbiselerde, mutfak araç gereci yapımında kullanılıyor.

HİDROJEN

Geleceğin yakıtı

Hidrojenin yakıt olarak kullanılabilmesi için, sıvı halde ve kaynama noktası olan eksi 235 derecenin aldında saklanması gerekiyor. Hidrojen, aynı miktardaki petrolün üç katı enerji veriyor. Uzay çalışmaları sırasında Amerika'da kara ve demiryolu tankerleri, 75 bin litre sıvı hidrojen taşıyabiliyorlar. Cape Canaveral Uzay Üssü'ndeki bir depoda üç milyon litreden fazla hidrojen depolanabiliyor. Japonya ve Almanya, hidrojenle çalışan arabalar üretmeye başladı bile...

NİTRİK OKSİT

Aşkı yaratan zehirli iksir

Bir zamanlar yalnızca atmosferi kirleten bir bir madde olarak değerlendirilen nitrik oksitin bugünlerde başka işlevleri var. Penisin dokularına kan göndererek ereksiyonu sağlayan kasları kontrol eden gaz olarak tanınıyor ve iktidarsızlık tedavisinde kullanılıyor.

Focus'tan Hayvanlar Atlası

Türkiye'nin en iyi bilim dergilerinden olan ve Hürriyet Dergi Grubu'nun çıkardığı Focus, nisan sayısıyla birlikte okuyucularına tam 200 sayfalık, büyük boy Hayvanlar Ansiklopedisi veriyor. ‘‘Dünya Hayvanlar Atlası’’ adını taşıyan kitap, özellikle ilk, orta ve lise öğrencileri için önemli bir kaynak niteliğinde. Kitap, herhangi bir yabancı bir kaynaktan çeviri değil. Focus, çalışanlarının uzun emeği sonucu hazırlandı.