Zehirkent Balya

Balıkesir'in Balya ilçesinde, bir Fransız şirketinin 1935 yılına kadar işlettiği kurşun madeninde kullanılan binlerce ton siyanürün etkisi hâlâ geçmedi. Göçlerle köye dönen, kalanların ise hasta olduğu ilçenin Belediye Başkanı Zekai Bayram, madenin 63 yıldır kapalı olmasına rağmen sulardan hâlâ zehir aktığını belirtti.

BALYA'da yıllar önce günümüz için büyük dersler çıkarılacak bir madercilik olayı yaşandı. Bugün ‘‘Zehirkent’’ denen Balıkesir'in unutulmuş ilçesi Balya'nın öyküsü, ana hatlarıyla şöyle:

Fransızlar, 1910'lu yıllarda zengin kurşun madenini çalıştırmak için Balya'ya geldiler. Yabancı sermaye, jenaratör getirerek Balya'yı Türkiye'nin ilk elektrik kullanılan ilçesi yaptı. İlk yabancı hastane de bu şirin ilçede kuruldu. 10 bin işçinin çalıştığı madenin görünen nimetleri bununla da bitmedi. Kentin gelir seviyesi yükseldi, eğlence yerleri açıldı, revü gösterileri bile yapıldı. İstanbul sosyetesi eğlenmek için Balya'ya taşındı. Halk, Fransızlardan katlandıkları çevre kirliliği nedeniyle her ay hava parası almanın mutluluğunu da yaşadı.

Bir anda Türkiye'nin en modern yerleşim birimlerinden biri olan Balya, Türkiye'de çevre felaketiyle de tanışan ilk yerleşim birimi oldu. Fransızlar madeni 1935'e kadar işletmeyi sürdürdüler. Madenlerin millileştirilmesi üzerine de her şeyi ve siyanürlü atıklarını bırakıp çekip gittiler.

Balyalılar, işte 63 yıl önce o gün, gerçekle yüz yüze geldiler. 10 kilometrekarelik alan, yüzlerce bomba atılmış, yanmış yıkılmış, çırılçıplak bir toprak parçasına benziyordu. Balyalılar, çevredeki dere ve göllerden ‘‘zehir’’ aktığını, toprakların tarım yapılamaycak kadar kirli olduğunu da o gün fark ettiler. İlçe, eski önemini kaybetti, işsiz kalanlar çareyi göçte buldu. Nüfus 1300'e düştü. Balıkesir'in en silik, en küçük yerleşimi haline geldi.

Bugün aradan 63 yıl geçmesine rağmen, sularından zehir akmaya, toprağından ölüm fışkırmaya devam ediyor. Belediye Başkanı Zekai Bayram, eski kurşun madeninin yarattığı tahribatın önlenmesi için çalmadık kapı bırakmadığını söylüyor. Başkan Zekai Bayram, Ankara'dan da umudu kesmiş durumda. Zehir fışkıran binlerce tonluk atıkta bazı değerli elementlerin bulunduğunu söyleyen Zekai Bayram, Balıkesir Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Aydın Okçu ile görüşüp bilimsel destek istedi. Olumlu yanıt alan Bayram, posaların işlenmesi önerisini meclise taşıyacağını söyledi. Bayram, ‘‘Değerli madenleri aldıktan sonra atık doğaya bırakılmış. Yüksekliği yer yer 15-20 metreyi bulan ölüm yığınlarında, maden ilkel olduğu için yüzde 13 oranında kurşun, gümüş, arsenik ve altın kaldığı söyleniyor’’ diye konuşuyor. Atıkların hâlâ canlı yaşamını tehdit ettiğini belirten Belediye Başkanı ‘‘Amacımız hem tahribatı önlemek, hem de belediyeye gelir sağlamak’’ diyor.