Yüzüklerin Efendisi'ni iki yılda çevirebildim

Ãœnlü Ä°ngiliz yazar J. R. R. Tolkien'in tüm dünyada yüz binlerce fanatik hayran yaratan romanı ‘‘Yüzüklerin Efendisi’’ni ÇiÄŸdem Erkal Ä°pek Türkçeye kazandırdı. Ä°pek, ‘‘çeviri macerası’’nın tam 2 yıl sürdüğünü ve çok zevkli geçtiÄŸini bildirdi.Yüzüklerin Efendisi gibi kendine özgü dilleri olan 1000 sayfalık kitabı Türkçeye çeviren ÇiÄŸdem Erkal Ä°pek, Ege Ãœniversitesi Ä°ngiliz ve Dili Edebiyatı'nı bitirdikten sonra çeviri dünyasına girmek için uzun süre beklediÄŸini söyledi. Yüzüklerin Efendisi'yle 1994 yılında tanıştığını belirten Ä°pek, ‘‘Üniversite yıllarından beri bu romanı okumak istiyordum, efsane bir kitaptı. Ama kitabı bulamamıştım. Ablam Ä°ngiltere'den getirdi ve ilk o zaman okudum. Okuduktan sonra da hemen Türkçeye çevirmeyi düşünmeye baÅŸladım’’ dedi. ÇiÄŸdem Ä°pek, bu düşüncesinden Metis Yayınevi yöneticilerine bahsettiÄŸi zaman, onların da uzun süredir Tolkien'i çevirtmek istedikleri yanıtıyla karşılaÅŸtığını anlattı. Bu konuÅŸmanın hemen ardından yayınevi yöneticileri ile kitabın ‘‘Türkçeye çevrilip çevrilemeyeceÄŸi’’ tartışmasının baÅŸladığını aktaran Ä°pek, ‘‘Çünkü yayınevinde Tolkien'i okuyan arkadaÅŸlar çevrilemeyeceÄŸi görüşünde idi. Ben de onlara birinci kitaptaki Elrond Divanı bölümünü çevirmeyi önerdim. Çünkü burada bütün diller ve ırklar vardı. 35-40 sayfalık bir bölümdü. Onu çevirince, kitabın Türkçe'ye kazandırabileceÄŸimizi anladık ve 1995 yılında çeviriye baÅŸladım’’ dedi.Yüzüklerin Efendisi'nin 1995 yılında Ä°zmir'deki KızlaraÄŸası Hanı'nda açtığı sahaf dükkanında her gün çalışarak 2 yıl boyunca çevirdiÄŸini belirten Ä°pek, düşünülenin aksine çok zorlanmadığını söyledi. Tolkien'in kitap için özel bir dünya kurarken, özel diller de yarattığını kaydeden Ä°pek, ‘Çünkü Tolkien çok iyi bir yazar. Çevrilecek eser iyi bir metinse ve yazar ne dediÄŸini biliyorsa çevirisi zor olmaz. Cümlelerin ne kadar uzun ya da karışık olduÄŸu önemli deÄŸil’’ diye konuÅŸtu.Romanda Göktürk alfabesi mi kullanıldıÇeviri sırasında en çok ilgimi çeken noktalardan biri de Elfler'in kullandığı alfabe, yani Rün'ler oldu. Mesela yüzüğün içindeki yazı Elf alfabesiyle. Elf Alfabesi, Orhun Yazıtları'nda kullanılan Göktürk Alfabesi ile neredeyse aynı. Tolkien bir dilbilim profesörüydü ve Orhun Yazıtları'nı bilmemesine imkan yok. Çeviri boyunca en çok sözlüklerden yararlandım. ÖrneÄŸin kitaptaki ırklardan Rohirrimler'in kullandığı bazı kelimeler, Ä°skandinav kökenli kelimeler. Bu kelimeleri çevirmek için Anglo-Saksonca ve Divan-ı Lügatı Türk'ten yararlandım. ÖrneÄŸin ‘‘Mirkwood’’ diye bir kelime var. Bugünkü Ä°ngilizcede kullanılmıyor. Anlamı ‘‘şeytani, karanlık, kötü orman’’ demek. Bu anlamı karşılayacak kelimeler olan ‘‘yaban ve yavuz’’un anlamı deÄŸiÅŸmiÅŸ. Divan-ı Lügatı Türk'te ‘‘kuytu’’ kelimesinin anlamı, ‘‘ürkütücü, korkutucu’’ olarak yer alıyor. Tatar Türkleri aynı anlamda ‘‘koytı‘‘, Kazak Türkleri de ‘‘kuytuluk’’ kelimesini kullanıyor. Ben de bu kelimeyi ‘‘Kuyutorman’’ olarak çevirdim ve aynı hissi verdi. Ama bu kelimeyi bulmak bir haftamı aldı.Â